مدیریت شاخص در دستور کار

معاملات روز گذشته بازار سهام در حالی آغاز شد که انتظار می‌رفت فشار فروش در سراسر بازار همچنان بالا باشد. شاخص کل بورس در روز نخست هفته جاری بیش از هزار واحد افت کرده بود و کانال 75 هزار واحدی را نیز از دست داده بود. در حال حاضر بسیاری از فعالان بازار از روش‌های فنی (تکنیکال) برای تحلیل بورس استفاده می‌کنند. بنابراین کانال‌شکنی و از دست دادن سطوح اصطلاحا حمایتی می‌تواند تاثیر معناداری بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران داشته باشد. با از دست رفتن سریع کانال 75 هزار واحدی انتظار می‌رفت به جمع فعالان ناامید از بازار افزوده شود و فشار فروش در نمادهای مختلف افزایش یابد.

روز گذشته در ابتدای ساعات معاملاتی همه‌چیز طبق انتظارات پیش می‌رفت و در بسیاری از نمادها صف فروش تشکیل شده بود، اما از میانه‌های ساعات معاملات رفته‌رفته فشار فروش کاهش یافت و صف‌های فروش نیز تا حدودی جذب شدند. تا جایی که در بخش بزرگی از بازار دیگر خبری از صف فروش نبود و قیمت در آخرین معاملات نسبت به قیمت پایانی بین یک تا دو درصد بالاتر قرار گرفت. در این بین معاملات بلوکی در نمادهای عادی شرکت‌های شاخص ساز شدت گرفت و شاخص کل تا حدود زیادی بهبود یافت. در حالی که فضای کلی بازار منفی و با فشار فروش دنبال می‌شد، شاخص کل حتی در برهه‌ای از ساعات معاملات سبزپوش شد.

معاملات بلوکی در نمادهای عادی، کد به کد سهام در قیمت‌های مثبت توسط حقوقی‌های فعال و معاملات غیرطبیعی به منظور ارتقای قیمت‌های پایانی، پدیده‌هایی هستند مسبوق به سابقه که همواره با شکست مواجه شده‌اند. پس از رقم خوردن اوج تاریخی شاخص کل بورس تهران در سال 1392 و آغاز بزرگترین دوره رکود بورس، شاخص کل بورس بدل به متغییری حساس شد. متولیان نهاد ناظر بر این باور بودند که رکود بازار مقطعی و گذراست، بنابراین برای صیانت از دارایی‌های سهامداران و از بین بردن هیجان منفی اقدام به مهندسی شاخص‌ها کردند. در آن برهه بود که معاملات بلوکی در نمادهای شاخص ساز بیش از پیش تکرار شدند. به زعم کارشناسان این اقدامات نه تنها باعث جلوگیری از افت بازار سهام نشد، بلکه روند اصلاحی بازار را فرسایشی و خسته‌کننده کرد. اصلاحی که می‌توانست به‌صورت طبیعی در مدت زمان کوتاه‌تر شکل بگیرد، عملا دو سال به طول انجامید.

صدور سیگنال‌های گمراه‌کننده از شاخص کل

سازمان بورس از سال گذشته و برای پاسخ دادن به انتقادهای وارده، اقدام به انتشار شاخص‌های جدیدی به‌عنوان شاخص‌های هم وزن کرد. پس از آن این شاخص‌ها به طرز مطلوب‌تری وظیفه خلاصه‌سازی اطلاعات قیمتی در بازار را به عهده گرفتند. انتشار شاخص‌های متنوع می‌توانست به‌طور همزمان نیازهای فعالان بازار سهام را پاسخ داده و همچنین انتقاد‌های وارده به سازمان بورس را کاهش دهد. اما عملا نهاد ناظر نشان داد که همچنان به نوسان این شاخص کلیدی حساس است. چرا که پس از انتشار شاخص‌های جدید نیز، حمایت از شاخص کل کاملا مشهود بود. در حال حاضر نیز نهاد ناظر تلاش‌های خود را برای حمایت از این نماگر بازار سهام افزایش داده است. اما جدا از اینکه جلوگیری از ایجاد روند طبیعی شاخص، منجر به انحراف تحلیل‌ها و از دست رفتن داده‌های مهم می‌شود، سیگنال نادرستی مبنی بر مسوولیت سازمان بورس و اوراق بهادار در قبال نوسان قیمت در بازار صادر می‌شود. طبق قانون و دستورالعمل‌های بازار سرمایه، نهاد ناظر تنها مسوولیت ایجاد زیرساخت‌های لازم و اطمینان از شفافیت اطلاعات را در بازار سهام بر عهده دارد. افت و خیز قیمت‌ها که عمدتا تابع نحوه شکل‌گیری انتظارات فعالان بازار سهام است، ارتباطی به نهاد ناظر پیدا نمی‌کند. اینگونه اقدامات نهاد ناظر موجب شکل‌گیری این تلقی نادرست می‌شود که این نهاد مسوول ایجاد نوسان و افت و خیزهای معمول در بازار سهام است.

این موضوع باعث می‌شود که فعالان بازار، سازمان بورس را فراتر از مسوولیت‌های قانونی‌اش، مسوول بدانند و در گذشته نه چندان دور این اتفاقات به‌طور سریالی رخ داده بودند. در هر دوره صعودی که شاخص بورس تجربه می‌کرد، خبری از دخالت‌های نهاد ناظر برای جلوگیری از هیجانی شدن فضای بازار نبود، اما درست پس از آغاز دوره اصلاحی و رکود، مدیریت نماگرها شدت می‌گرفت. در واقع روند فعلی بازار سهام کاملا تکراری است: رشد ارزش معاملات و شکل‌گیری یک رشد هیجانی، سپس افت ارزش معاملات و آغاز یک دوره اصلاحی و در نهایت حمایت از شاخص کل و ایجاد دوره‌ای فرسایشی که باعث به طول انجامیدن دوره رکودی می‌شود.

افزایش سرعت خروج حقیقی‌ها

روند معاملات روز گذشته بورس تهران نشان می‌دهد که فعالان کوتاه مدت به روند بازار امیدوار نیستند. تغییر مالکیت از اشخاص حقیقی به حقوقی در روز گذشته مبلغی بیش از 18 میلیارد تومان بود. در روز نخست هفته جاری نیز حقیقی‌ها به اندازه 24 میلیارد تومان از سهم‌های خود را نقد کرده بودند و این حقوقی‌ها بودند که از بازار حمایت می‌کردند. همان‌طور که اشاره شد شاخص کل در روز گذشته 32 واحد تنزل کرد. نمادهای «شپنا»، «خودرو»، «شیراز» و «فخوز» بیشترین تاثیر منفی را برای شاخص کل رقم زدند و جمعا آن را 74 واحد تنزل دادند. در طرف دیگر نمادهای «فارس»، «جم»، «وبملت» و «فملی» از افت بیشتر شاخص جلوگیری کردند و هرکدام به ترتیب آن را حدود 102، 31، 23 و 22 واحد ارتقا دادند. از میان 37 صنعت حاضر در بورس، 26 صنعت با افت شاخص مواجه شدند. در این میان گروه‌های استخراج نفت و گاز، محصولات کاغذی و قند و شکر بیشترین افت را ثبت کردند و در طرف دیگر گروه‌های ساخت محصولات فلزی، سایر واسطه‌گری‌های مالی (لیزینگ ها) و بیمه و صندوق‌های بازنشستگی بیشترین رشد شاخص صنعت را به خود اختصاص دادند.