هر چند کشور‌های در حال توسعه به دلیل نداشتن ظرفیت تا حدی قادر به تولید و ایجاد فناوری‌های مورد نیاز خود نیستند. بنابراین برای به دست آوردن این فناوری‌ها در جهت رفع نیازها و رسیدن به صحنه رقابت جهانی چاره‌یی جزو انتقال فناوری ندارند. با توجه به اهمیت فناوری و ارتباط آن با اقتصاد مقاومتی با «رضا انصاری» عضو کمیسیون صنایع و معادن و نماینده داراب و زرین‌دشت در مجلس شورای اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم.

مبانی ایجاد و توسعه فناوری در بنگاه‌های تولیدی را چه می‌دانید؟

اصلی‌ترین پایه، اساس و مبنایی که برای توسعه فناوری در کشور وجود دارد تغییر نگاه و بینش مدیریتی است؛ یعنی باید از تفکر تولید منهای فناوری فاصله گرفت و وارد الگوی جدیدی به نام تولید همراه با فناوری، شد. بنابراین در کنار سیاست‌گذاری برای فناوری در زمینه اقتصاد مقاومتی باید بسته‌های سیاستی رقابتی برای اقتصاد در نظر گرفت. برای نمونه در این بسته‌ها باید سیاست‌هایی در نظر گرفته شود تا اقتصاد کشور را به یک اقتصاد رقابت‌پذیر تبدیل کند که یکی از این مولفه‌ها می‌تواند این امر باشد که بنگاه‌هایی که در زمینه تولید فعال هستند باید بتوانند صادرات گرا باشند.

یکی دیگر از این مولفه‌ها، توجه به این امر بوده که بنگاه‌ها در مراوده با کشورهای خارجی بازار خود را به راحتی در اختیار آنها قرار ندهند و در همکاری‌های خود بر تبادل فناوری با بازار تاکید داشته باشند؛ یعنی از یک طرف بازار، در اختیار شریک‌های تجاری خارجی قرار گیرد و از سوی دیگر فناوری به سمت ایرانی منتقل شود. در نتیجه با این نوع تغییر بینش می‌توان به اقتصادی مقاومتی آنگونه که دغدغه رهبر معظم انقلاب است دست یافت.

مقام معظم رهبری با تاکید بر لزوم گذر از بخش گفتمانی و ورود به مرحله اقدام و عمل در مقوله اقتصاد مقاومتی خواستار اقدام‌های اساسی برای نجات اقتصاد کشور شدند که یکی از مهم‌ترین این اقدام‌ها در خواست توجه جدی به شرط انتقال فناوری در قرارداد‌های واردات و تولید کالا بود، این امر چگونه تحقق پیدا می‌کند؟

یکی از بحث‌های مهم در اقتصاد مقاومتی توجه به موضوع مهم فناوری در کشور است. باید توجه داشت که فناوری پایه و اساس مقاوم‌سازی اقتصاد، به ویژه اقتصادی که بخواهد بر پایه صنعت و تولید شکل بگیرد، است و اگر کشور می‌خواهد که تولید و صنعت خود را در برابر تحریم‌ها و فشارهای خارجی مقاوم کند باید قدرت رقابت‌پذیری خود را در عرصه بین‌المللی بالا برده و برای اینکه بتواند قدرت و توان رقابت‌پذیری صنایع و بخش تولید کشور را ارتقا دهد باید؛ صنایع و بخش تولید به فناوری دست یابند.  برای به دست آوردن فناوری نیز با توجه به اینکه نرخ تغییرهای آن در دنیای امروز بالا است و چرخه عمر آنها بسیار کوتاه شده و همچنین روند تغییرهای فناوری روندی به‌شدت فزاینده به شمار می‌رود، باید کوتاه‌ترین راه انتخاب شود. به این صورت که به مقوله تولید فناوری در داخل توجه کرد و همزمان نیز بخش تولید فناوری در داخل بتواند با برقراری ارتباط با صاحبان فناوری در جهان مکانیسم‌های یادگیری فناوری را به صورت صحیح پشت سر بگذارد که این امر از راه قراردادهای انتقال فناوری امکان پذیر خواهد بود.

آسیب اساسی که در ایران در سال‌های گذشته وجود داشت این بود که قراردادهای انتقال فناوری به صورت عمده شامل انتقال تجهیزات، ماشین آلات و سخت افزار بوده است و در قالب این نوع قراردادها به صورت عملی فناوری و دانش به کشور منتقل نشده است. آن چیزی که دغدغه رهبر معظم انقلاب در اقدام برای اقتصاد مقاومتی بوده این است که کشور در قراردادهای انتقال فناوری به صورت واقعی دانش فناوری به همراه سخت افزار و تجهیزات وارد کشور شود تا بعد از چند سال کشور در حوزه خاصی که این قراردادها منعقد می‌کند صاحب فناوری شده و توانمندی توسعه و بهبود آن را در کشور داشته باشد. برای نمونه در حوزه‌های راهبردی و کلیدی کشور از نمونه‌های موفق انتقال فناوری الگوی پژوهشگاه رویان است که کشور در این حوزه توانسته با توجه به مکانیزم‌های گفته شده صاحب فناوری شود.

ایران به عنوان کشوری در حال توسعه با خط‌مشی حفظ استقلال سیاسی و با آرمان‌های انقلابی که مورد تحریم و دشمنی راهبردی دولت‌های غرب محور قرار دارد چگونه می‌تواند به فناوری‌های نوین در اختیار کشورهای خاص از راه انتقال فناوری دست یابد؟

ایران باید بیشتر روی بعضی از حوزه‌های فناوری که رهبر معظم انقلاب نیز با تعبیر فناوری‌های دشمن شکن یاد می‌کنند، تمرکز کرده و تحقیق و توسعه در این زمینه‌ها در داخل کشور انجام پذیرد اما در کنار این امر در بسیاری از حوزه‌های فناوری دیگر به ویژه صنایعی مانند خودرو، فولاد، نفت و گاز و... که بخش قابل توجهی از کشور با آن درگیر بوده، می‌توان با به کار بردن روش‌های مناسب، فناوری مورد نیاز کسب شود و به داخل کشور منتقل کرد.

ایران در الگوی اقتصاد مقاومتی باید در تمام تبادل‌های بین‌المللی در حوزه فناوری و صنعت بتواند خود را صاحب فناوری کند چرا که بسیاری از کشورهای تازه صنعتی شده در سال‌های اخیر این روال را گذرانده و در این امر موفق بوده‌اند اما ایران به این موضوع کم توجه بوده و همین امر نیز باعث شده تا صنعت و بخش‌های اقتصادی کشور تا حدی آسیب پذیر باشند.

عوامل خارجی بازدارنده ایجاد و توسعه فناوری در جلوگیری از تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی را چه می‌دانید؟

مهم‌ترین عامل خارجی بازدارنده برای توسعه فناوری را می‌توان فشارهای خارجی کشورهایی دانست که با ایران سر دشمنی و خصومت دارند. همچنین باید گفت که عمده‌ترین موانع فناوری در داخل کشور وجود دارد چرا که در قراردادهایی که در سال‌های پیش منعقد شدند آنچنان که باید موفق عمل نشده است. برای نمونه در حوزه پتروشیمی در سال‌های گذشته موارد مستندی وجود دارد که پتروشیمی تاسیس اما بعد از مدتی متوجه این امر شدند که این نوع فناوری یا از رده خارج شده و در حال خارج شدن از رده جهانی بوده است. به عنوان مثال واحد آمونیاک‌سازی در سال‌های پیش شکل گرفته به فاصله زمانی کوتاهی واحد مشابه آن در عربستان شروع به کار کرد که در آنجا هزینه محصول با هزینه کمتری نسبت به آن در ایران، تولید می‌شد. که این امر به فناوری مربوط می‌شود چرا که به صورت اساسی عملکرد فناوری در دنیای امروز دو کارکرد اساسی، یعنی کاهش هزینه‌های تولید و افزایش کیفیت دارند.

در نتیجه باید گفت به دلیل اینکه موتور محرک کشور نفت بوده باید در حوزه صنعت نفت که مزیت نسبی کشور است تلاش کرد تا ایران صاحب فناوری شود. برای نمونه ایران در دادوستدهای بین‌المللی خرید دکل‌های حفاری نفتی باید به طرفی می‌رفت که امروز کشور برای ساخت این دکل‌ها با مشکلی روبه رو نباشد در صورتی که این عمل صورت نگرفت چرا که همیشه آسان‌ترین راه انتخاب شده و فقط به خرید تجهیزات بسنده می‌شود.

بنابراین باید گفت که در این حوزه کشور نیازمند نگاه و سیاست‌گذاری جدیدی بوده که بتواند خود را صاحب فناوری کند و برای رسیدن به این مهم باید بر تفکر تولید منهای فناوری فایق آمد چرا که در میان بخش‌های مختلف اقتصادی و صنعتی تمایل زیادی برای خرید خارجی دیده می‌شود در حالی که تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که اگر کشوری بخواهد صاحب اقتصاد مقاوم و بنگاه‌های پیشرو با فناوری پیشرفته شود باید به سمت تاسیس واحدهای تحقیق و توسعه توانمند پیش برود تا این واحدها بتوانند برای به دست آوردن فناوری به کشور کمک کنند.

چگونه می‌توان با ایجاد و توسعه فناوری بومی در بنگاه‌های تولیدی به اقتصاد مقاومتی کمک کرد؟

یکی از بحث‌های مهم در زمینه اقتصاد مقاومتی ایجاد و توسعه فناوری بومی در بنگاه‌های تولیدی داخلی است؛ یعنی برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی باید بتوان در بنگاه‌های تولیدی تفکر تولید به همراه فناوری را مسلط کرد که با این کار خود بنگاه‌ها هوشمند می‌شوند. البته نباید فراموش شود که بعضی از فناوری‌ها را باید در داخل کشور تولید کرد و برخی دیگر از آنها را از راه مراوده‌های بین‌المللی با کشورهای خارجی به دست آورد که این امر یک بحث مدیریتی بوده که در داخل خود بنگاه‌ها برای آن تصمیم‌گیری می‌شود.

باید در نظر داشت که امروز الگوی نوآوری در دنیا، الگویی باز است؛ یعنی نگاه حاکم بر کسب و کارهای بین‌المللی بر این بوده که باید به دلیل کمبود زمان و روند روبه رشد فناوری، به سمت همکاری‌ها در زمینه فناوری قدم برداشت. مشاهده می‌شود که تمام بنگاه‌های غیرنظامی دنیا از راه پارادایم باز در روند توسعه فناوری با شریک‌های خود همکاری می‌کنند تا بتوانند در بازارهای پر رقابت و پرچالش امروز کار خود را ادامه دهند و درآمدهای خوبی برای کشور خود ایجاد کنند.

از این رو در ایران نیاز است تا برای رسیدن به یک اقتصاد مقاوم، چند بنگاه پیشرو با ظرفیت صادرات چند 10میلیونی دلاری در اقتصاد به وجود آید که با این کار تکیه کشور بر اقتصادنفت یا همان تک محصولی کاهش پیدا کرده و به اقتصاد مقاوم دست یافت. چرا که تفکر ایجاد بنگاه‌ها با توان بالا در درون مرزهای داخلی کشور اشتباه بوده و باید به طرف ایجاد بنگاه‌های تولیدی با توان بالا در فضای کسب و کار بین‌المللی رفت. در زمینه اینگونه بنگاه‌ها در خاورمیانه شرکت زیادی تاسیس شده است. بنابراین باید گفت که ایران نیازمند بنگاه‌های تولیدی در داخل بوده تا بتواند به ایجاد اشتغال و کسب درآمد کمک و در نهایت اقتصاد از تک محصولی رهایی پیدا کند و به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی جامه عمل پوشانده شود.