بررسی‌ها از روند تغییرات عرضه و تقاضای محصولات پلیمری و شیمیایی در بورس کالای ایران نشان می‌دهد شکاف بین این دو متغیر به‌طور مداوم در حال افزایش است. نمودار همراه در این گزارش نشان می‌دهد روند عرضه محصولات پلیمری در بورس کالا اگر نگوییم کاهش یافته باید گفت روند ثابتی را طی می‌کند. دو دیدگاه در این رابطه قابل بحث و بررسی است، نخست آنکه آیا تقاضایی که در شرایط کنونی در حال ثبت در سامانه معاملاتی بورس کالا است تقاضای واقعی است یا خیر و دوم اینکه دلیل عدم افزایش عرضه به‌رغم وجود تقاضا در بازار چیست؟

در این بین روز پنج‌شنبه خبر اعتراض بیش از یکصد نفر از مدیران کارخانه‌های وابسته به تعاونی پی‌‌وی‌سی ایران نسبت به آنچه عدم توزیع مواد اولیه از سوی مجتمع‌های پتروشیمی بالادستی در بورس کالا عنوان شده، در رسانه‌ها منتشر شد. گفته می‌شود این گروه معتقدند نیاز صنایع پایین‌دستی به مواد اولیه تولید از یکسو و عدم عرضه متناسب مجتمع‌های پتروشیمی از سوی دیگر باعث شده تولیدکنندگان با چالش‌های بزرگی دست‌و پنجه نرم کنند.

در این بین اما کارشناسان بازار معتقدند زمانی که عرضه گریدهای جذاب در بازار کم می‌شود یا به نوعی بازار تمایل بیشتری به عرضه‌های موجود دارد و به نوعی تقارن عرضه و تقاضا در بازارها به هم می‌خورد گروهی سفته‌باز و واسطه‌گر به‌طور طبیعی وارد بازارها می‌شوند تا بتوانند گریدهای جذاب را در بورس خریداری کرده و در بازارهای خارج از بورس بفروشند. به این ترتیب تقاضا در مسیری صعودی گام نهاده و رشد سریعی را تجربه می‌کند. در این میان بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌صورت کاملا آرام حجم عرضه پتروشیمی‌ها در بورس کالا با پیش فرض اینکه روزهای گرم سال زمان اوج مصرف این محصولات است در حال کم شدن است. در نتیجه عرضه فعلی بازارها کفاف تقاضا را نمی‌دهد. از طرف دیگر شائبه‌ای مبنی بر افزایش صادرات مطرح شده و این در شرایطی است که قیمت‌های جهانی تقریبا حرکت نکرده اند؛ البته تقاضای صادراتی برای برخی محصولات پتروشیمی بیشتر شده است. در نتیجه به رغم اینکه قیمت‌های داخلی بیشتر از قیمت‌های خارجی است، اما تمایل به صادرات دارند و به این ترتیب عرضه‌ها کاهش می‌یابد.

در این رابطه حسین دُر، فعال صنایع پایین‌دستی و کارشناس بازار پتروشیمی درخصوص اعتراض جمعی از تولید‌کنندگان به وزارت صنعت اظهار کرد: نوساناتی که از ابتدای سال در بازار پی‌وی‌سی به وجود آمد، باعث این امر شد که اعتراض کم‌و‌بیش تولیدکنندگان درخصوص نحوه عرضه این محصول را شاهد باشیم. به گفته وی این اتفاق از زمانی استارت خورد که پتروشیمی‌های بالادست برای اینکه بتوانند عرضه‌های خود را در بورس ثابت نگه دارند به بورس کالا فشار آوردند و موفق به برداشتن سقف رقابتی شدند.

وی در ادامه اظهار کرد: نتیجه این اتفاق این شد که از اوایل تیر ماه رقابت در خرید برخی مواد اولیه مورد نیاز صنایع پایین‌دستی کشورمان حتی به مرز 50 درصدی رسید. وی در ادامه افزود: در آن زمان قیمت پی‌وی‌سی جهانی در حدود 750 تا 800 دلار بود، ولی رقابت در کشور ما قیمت این محصول را به رقمی در حدود 1370 دلار در هر تن رساند که این امر فشار زیادی را به تولید‌کنندگان تحمیل می‌کرد. دُر افزود: بعد از این اتفاق اتحادیه وارد عمل شد و جلسه‌ای را با حضور مسوولان مربوطه در بورس کالا، دفتر پی‌وی‌سی، تعاونی‌های مربوطه برگزار کرد تا در این خصوص تصمیم درستی گرفته شود. در آن جلسه مطرح شد مادامی که عرضه‌ها به اندازه کافی نباشد باید سقف رقابتی (سقف 10 درصدی) گذاشته شود که البته بورس کالا در ابتدا با این امر مخالف بود اما طی رایزنی‌هایی که صورت گرفت نهایتا سقف رقابت برگشت.

این کارشناس بازار پتروشیمی در ادامه تصریح کرد: پس از برداشته شدن سقف رقابت شاهد بودیم که یکسری از مجتمع‌های پتروشیمی عرضه را رعایت نکردند و اگر تا هفته پیش x تن عرضه را با قیمت 1370 دلار انجام می‌دادند حال وقتی قیمت به قیمت‌های جهانی برگشت و سقف رقابتی تعریف شد عرضه خود را به مقدار چشمگیری پایین آوردند و این اتفاق برای دو هفته متوالی رخ داد و این پتروشیمی‌ها عرضه مواد اولیه را به درستی در بورس کالا انجام ندادند.

به گفته وی این رفتار عرضه‌کنندگان برای آن بود که انتظار داشتند قیمت‌ها با ارقام پیشین تعیین شود در حالی که برای یک تولید‌کننده پایین‌دستی توجیهی وجود ندارد که با توجه به پیک مصرفی خود در محصولاتی همچون لوله و اتصالات که در آن عمده هزینه تمام شده کالا قیمت مواد اولیه است، خوراک مورد نیاز خود را 50 درصد گران‌تر خریداری کند. این بود که تولیدکنندگان برای سروسامان دادن به این شرایط دست به اعتراض زدند.

حسین دُر درباره عدم عرضه پتروشیمی‌ها در بورس کالا گفت: این مساله را نمی‌توان به همه پتروشیمی‌ها تعمیم داد و برخی پتروشیمی‌ها و هلدینگ‌ها تمایل دارند محصولات خود را در بورس کالا عرضه کنند، اما آن دسته از پتروشیمی‌هایی که اعتقادی به عرضه در این بازار ندارند، بورس را زمینه‌ای برای بازی با قیمت و افزایش قیمت‌ها می‌دانند.وی درخصوص دلیل افزایش حجم تقاضا تصریح کرد: ثبت تقاضا با آنچه در عمل تولیدکننده دریافت می‌کند لزوما برابر نیست. به عبارتی وقتی تقاضای تولید‌کننده بالا باشد با توجه به فرمول‌های از پیش تعیین شده سهم بیشتری از خوراک را عاید خود خواهد کرد. به‌طور مثال اگر تولید‌کننده‌ای 300 تن تقاضا داشته باشد با توجه به ضرایب و فرمول‌ها مقدار 20 تن خوراک به وی می‌رسد و این امر باعث می‌شود که تولید‌کننده از ترس اینکه نتواند مواد اولیه مورد نیاز خود را به مقدار کافی تهیه کند تقاضای بالایی را در بورس کالا به ثبت برساند.

این فعال صنایع پایین‌دستی پتروشیمی درخصوص اینکه آیا این موضوعات می‌تواند منجر به حذف بورس کالا به‌عنوان یک بازار معاملاتی شود گفت: بارها از طریق نهاد‌های مختلف به بورس کالا اعلام شده است، روشی که محصول در بورس کالا عرضه می‌شود باعث به وجود آمدن تفکرهایی شاید نادرست درخصوص عملکرد شفاف بورس کالا شود. نکته قابل ذکر اینکه متاسفانه برخی پتروشیمی‌ها و وزارت صنعت بورس کالا را برای عرضه محصول همراهی نکرده و در نهایت امر این اتفاق باعث شده که تولید‌کنندگان بر این عقیده شوند که مجتمع‌های پتروشیمی، بورس کالا را ابزاری برای گرانفروشی و ایجاد رقابت کاذب می‌خواهند و به این طریق عملکرد بورس کالا زیر سوال می‌رود.