به گفته محمدرضا مودودی، مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت براساس آمار و اطلاعات موجود ۲ بخش مواد و صنایع معدنی با افزایش ۷۶درصدی ارزش نسبت به مدت مشابه سال گذشته همراه شده‌اند که خود یک رکورد به‌شمار می‌آید. از طرفی صادرات ۷میلیارد دلاری بخش صنایع معدنی نیز در این مدت کوتاه که از سال جاری می‌گذرد، نشان مثبت دیگری از این بخش است. به گفته کارشناسان و مدیران این بخش، رفع تحریم‌ها و گسترش ارتباطات ایران با دیگر کشورها، یکی از دلایل افزایش صادرات محصولات معدنی ایران بوده است. با این وجود در کنار این موضوع شاهد افزایش قیمت کامودیتی در بازار جهانی بودیم که ارزش‌افزوده حاصل از صادرات را افزایش داده است. در این میان، توجه دولت و برنامه‌ریزی برای بخش معدن و صنایع معدنی که به عنوان یکی از صنایع پیشران در برنامه ششم توسعه معرفی شده، به شدت احساس می‌شود چرا که تنها با تکیه بر منابع معدنی و انرژی ارزان(البته به جز آب) نمی‌توان به رشد و افزایش ظرفیت معدن و صنایع معدنی در کشور امیدوار بود.

اصلاح زنجیره تولید

همانگونه که گفته شد، بخش معدن و صنایع معدنی آن مورد توجه بخش‌های مختلف خصوصی دولتی قرار گرفته است. در این میان سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران به‌عنوان یکی از شرکت‌های مادرتخصصی در این حوزه، برای گسترش فعالیت‌های معدن و صنایع معدنی تلاش‌های گسترده‌ای انجام داده که از جمله آنها می‌توان به ایجاد تناسب در زنجیره تولید فولاد اشاره کرد.

در این‌باره چندی پیش رییس هیات عامل ایمیدرو در نهمین نمایشگاه متالورژی، فولاد و ریخته‌گری، معادن و صنایع وابسته که در اصفهان برگزار شد، اظهار کرده بود: در چند سال اخیر تلاش کردیم زنجیره نابه‌سامان تولید فولاد را متناسب کنیم. از این‌رو افزایش تولید گندله در دستور قرار گرفت و در حال حاضر تا حدودی این زنجیره اصلاح شده است.

مهدی کرباسیان همچنین به دانش فنی تولید آهن اسفنجی اشاره کرده و گفته بود: در تولید آهن اسفنجی و احداث واحدهای مرتبط با آن هیچ اتکایی به خارج نداریم و امسال نیز ۴ تا ۵ طرح فولادی از طرح‌های استانی با فناوری داخلی، افتتاح خواهند شد و به دنبال آن افزایش ظرفیت تولید فولاد کشور را به ۴میلیون تن خواهیم داشت.

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف را دیگر سیاست ایمیدرو دانست و گفت: در حال حاضر بیش از ۲/۷ میلیارد تن ذخایر قطعی سنگ‌آهن در کشور وجود دارد که با سرمایه‌گذاری جدید انجام شده در حوزه اکتشافات، انتظار می‌رود این ذخایر تا بیش از ۵۰ درصد افزایش یابد.

کرباسیان درباره استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت فولاد نیز بیان کرد: با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده پیش‌بینی می‌شود تا پایان برنامه ششم توسعه سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت فولاد به ۳۰ میلیارد دلار افزایش یابد. وی تصریح کرد: سال گذشته در شرایط رقابتی، ۴میلیون تن فولاد از کشور صادر شده که این میزان در سال‌های گذشته بی‌سابقه بوده است. کرباسیان میزان صادرات فولاد در ۴ماه نخست امسال را یک‌میلیون تن اعلام کرده و گفته بود: این میزان صادرات فولاد به همراه صادرات دیگر تولیدات صنعتی کشور ۷ میلیارد دلار ارزش‌افزوده را وارد چرخه مالی کشور کرده است.

صنایع معدنی در زنجیره صادرات

بر اساس آخرین آمار منتشر شده گردش مالی زنجیره معدن و صنایع معدنی در سال ۲۰۱۴میلادی، حدود ۲هزار میلیارد دلار بوده که بزرگترین و بیشترین بخش آن مربوط به زنجیره فولاد است. در واقع زنجیره تولید فولاد سهم ۴۹/۴ درصدی در گردش مالی معدنی جهان دارد و میزان سرمایه آن ۹۶۹میلیارد دلار است؛ یعنی۵۰ درصد ارزش کل گردش مالی معادن و صنایع معدنی دنیا را به خود اختصاص داده است.

امیر صباغ، مدیر برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی سازمان ایمیدرو نیز چندی پیش درباره وضعیت صادرات محصولات معدنی کشور گفته بود: بخش قابل‌توجهی از صادرات سال ۹۴ مربوط به زنجیره فولاد و محصولات پایین‌دستی مرتبط با آن بوده است.

نقش پسابرجام در افزایش صادرات

معدن و صنایع معدنی به‌عنوان یکی از بخش‌های موفق در صنایع کشور به‌شمار آمده و سهم قابل توجهی از صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. بنابراین لازم است برنامه‌ریزی بلندمدت و جدی برای این بخش به‌عنوان یکی از صنایع پیشران، در دستور کار دولت قرار گیرد.

رییس بخش معدن و صنایع معدنی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره سهم بالای بخش معدن و صنایع معدنی در ۴ماه نخست امسال و دلایل آن گفت: بالا بودن سهم بخش معدن و صنایع معدنی در ایران دلایل مختلفی دارد که بخشی از آن وابسته به بازار جهانی است.

به گفته فرید دهقانی، در این ۴ماه شاهد رشد قیمت کامودیتی (محصولات و مواد معدنی) بودیم. همچنین برخی از مواد معدنی مانند سنگ‌آهن، مس، فولاد، روی، کرومیت، کروم با رشد قیمتی همراه شدند که دلیل آن به فضای حاکم بر بازار جهانی و به‌ویژه بازار مصرفی چین بازمی‌گردد. وی به نکته مهمی اشاره کرد و گفت: اثرات فضای پسابرجام بر بازار صادراتی مواد معدنی و صنایع معدنی را نمی‌توان نادیده گرفت همانگونه که می‌دانید کارخانه‌های تولیدکننده فولاد همچون فولاد مبارکه، ذوب‌آهن اصفهان یا دیگر شرکت‌های معدنی‌بزرگ همچون شرکت مس میزان زیادی محصولات تولید شده خود را در کف انبارها دپوکرده بودند و امکان فروش آنها را نداشتند زیرا به دلیل اعمال تحریم‌ها، مشکلات بسیاری در مسیر انجام مبادلات مالی وجود داشت. در کنار این موضوع حضور نداشتن شرکت‌های خارجی بزرگ در ایران، باعث شده تا نتوانیم محصولات خود را به راحتی و با قیمت مناسب به فروش برسانیم.

رییس بخش معدن و صنایع معدنی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی افزود: تحریم‌های بین‌المللی بر تمامی بخش‌ها به ویژه بخش معدن و صنایع معدنی کشور اثر گذاشته بود. اما بعد از برداشته شدن تحریم‌ها و ورود به فضای پسابرجام به‌طور تقریبی شرایط موجود به اوضاع عادی نزدیک شد و کم‌کم زمینه برای فروش محصولات معدن و صنایع معدنی و صادرات فراهم شد.

به گفته دهقانی، اگر به آمار صادرات شرکت‌های فولادی و معدنی مراجعه کنیم خواهید دید که تقرببا محصولات دپو شده خود را به فروش رسانده‌اند. در واقع ظرفیت‌سازی جدیدی انجام نشده و میزان صادرات انجام‌شده مربوط به اضافه شدن ظرفیت جدید یا کیفیت محصولات نبوده است. حال اگر این افزایش صادرات به دلیل افزایش ظرفیت و کیفیت تولید باشد منجر به ایجاد بازار رقابتی خواهد شد.

وی تاکید کرد: در ۴ماه نخست امسال و فضای پسابرجام محصولات تولید شده که دپو شده بودند، به فروش رسیدند.

وی بر این باور است هم‌اکنون ایران به طور تقریبی به ظرفیت‌های صادراتی در زمان قبل از تحریم نزدیک می‌شود که خود نقطه قوتی برای کشور است.

دهقانی افزود: ایران باید ظرفیت‌سازی‌های جدید را در برنامه‌های خود قرار دهد و با افزایش کیفیت، محصولاتی که رقابت‌پذیری بالاتری در بازار جهانی داشته باشد، تولید کند. دهقانی درباره اینکه بخش معدن و صنایع معدنی تا چه اندازه می‌تواند در بخش صادرات کشور نقش داشته باشد نیز اینگونه پاسخ داد: اگر به ویرایش دوم لایحه برنامه ششم توسعه دقت کرده باشید، خواهید دید که ۳ماده به ابتدای آن اضافه شده که دو ماده نخست و دوم آن درباره شاخص‌های کمی برنامه ششم توسعه است و در ماده سوم رویکرد برنامه مشخص شده است.

رییس بخش معدن و صنایع معدنی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گفت: در ماده سوم اضافه شده به برنامه ششم توسعه، معدن و صنایع معدنی جزو نخستین صنایع پیشران در کنار حمل‌ونقل و نفت معرفی شده است.

وی گفت: ایران مزیت‌های نسبی در بخش معدن همچون وجود منابع معدنی و انرژی ارزان را در اختیار دارد بنابراین می‌توان روی معادن و صنایع معدنی که خیلی آب بر نیستند یا امکان بهره‌برداری از آنها با استفاده از روش‌های کم آب وجود دارد برنامه‌ریزی و حرکت کرد؛ این از بزرگترین مزیت‌های کشور برای تولید و صادرات محصولات غیرنفتی است.

دهقانی معتقد است اگر بخواهیم با فناوری‌های نوین، مزیت‌های نسبی و رقابتی خود را در بازار جهانی تقویت کنیم باید یک برنامه‌ریزی بسیار جدی و منسجم و جهنده داشته باشیم که در برنامه‌های توسعه‌ای مورد توجه قرار گیرد؛ این درحالی است که در برنامه ششم توسعه به این موضوع پرداخته نشده است.

به گفته این مقام مسئول، با وجود اینکه در ماده سوم برنامه ششم توسعه درباره معدن و صنایع معدنی و ماده ۸ که درباره ایمیدرو است، به طور تقریبی هیچ ماده‌ای دال بر توجه به معدن و صنایع معدنی در برنامه ششم توسعه دیده نمی‌شود. حال اینکه برنامه‌ریزی برای توجه به بخش معدن به عنوان صنعت پیشران انجام می‌شود یا خیر، باید منتظر تصمیم‌های مجلس شورای اسلامی در این بخش باشیم.

وی درباره نقش جوایز صادراتی برای صنایع معدنی نیز گفت: با توجه به اینکه در سال‌های گذشته برای جوایز صادراتی در بودجه مبلغی در نظر گرفته شده بود اما به دلیل کمبود بودجه اقدامی برای پرداخت جوایز انجام نشده است. از طرفی به دلیل اینکه میزان جوایز صادراتی کم است، نمی‌تواند فعالان این حوزه را برای انجام صادرات ترغیب کند.