روندهای کلانی که بر زندگی، کار، سفر و استفاده مردم از اطلاعات اثر می‏گذارند کدامند؟ زیرساخت‏ها و سیستم‏های ریلی چگونه همپای تقاضا برای افزایش ظرفیت جابه‌جایی مسافران و بار رشد خواهند کرد؟ در جهانی که شاهد افزایش قدرت و تناوب پدیده‏های شدید جوی است، سرنوشت صنعت ریلی جهان به کجا می‏انجامد؟

تردیدی نیست که تغییرات آینده صنعت ریلی جهان بر پایه تغییر نیازها و انتظارات مسافران آینده شکل خواهد گرفت. بسیاری از پیشرفت‏های فعلی صنعت ریلی جهان در دهه 1970 میلادی غیرقابل تصور می‏نمود. البته در جهانی که به لحاظ اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، زیست‏ محیطی و تکنولوژیک تغییرات با سرعتی باورنکردنی پیش می‏روند، پیش‏بینی دقیق تحولات آینده غیرممکن می‌نماید، اما دست کم می‌توان آینده محتمل را بر پایه روندهای فعلی و علائم ضعیف موجود حدس زد. گرچه برخی روندهای کلان تاثیر مستقیمی بر بخش حمل‌ونقل جهان نمی‌گذارند، اما جهانی را که قطارها در سال 2050 در آن حرکت می‏کنند شکل خواهند داد. این روندها در عین حال که چالش‏هایی را با خود به همراه می‏آورند، فضایی را برای ابداعات و نوآوری فراهم می‏کنند تا به‌وسیله آن بتوان با چالش‏های موجود مقابله کرد. به عنوان مثال پیشرفت در تکنولوژی اثرات گسترده و حتی ناشناخته‏ای را با خود به همراه می‏آورد، اما دست‌کم می‌توان براساس روندی که اکنون تکنولوژی جهان در پیش گرفته است، به چند مورد از تحولات آینده صنعت ریلی جهان پی برد.

اکنون تحلیلگران صنعت ریلی جهان تردیدی ندارند که پیشرفت‏های تکنولوژیک تا سال 2050 به جایی می‌رسد که شاهد افزایش تعداد قطارهای خودران خواهیم بود. در آن سال می‏توان در لحظه، کیفیت و وضعیت خطوط راه‌آهن و زیرساخت‏های مربوط به آن را مورد نظارت قرار داد. در چنین آینده‏ای، اطلاعات مربوط به مسافران از دقت و صحت بیشتری برخوردار خواهد بود و برنامه‏های نگهداری خطوط ریلی و تجهیزات قابل‏ پیش‏بینی‏ تر از حالا خواهد بود و از همه مهم‏تر اینکه بی‏تردید سفرهای ترکیبی که در آنها از قطار در کنار سایر وسایط نقلیه استفاده می‏شود، رونق خواهند گرفت. برای آنکه صنعت ریلی بتواند پا‌به‌پای تحولات تکنولوژیک جهان پیش برود، ضروری است که تصمیمات، صرفا بر پایه تجربیات گذشته اتخاذ نشوند، بلکه بر مبنای احتمالات آینده و نتایج مورد انتظار طرح‏ریزی شوند. در واقع، آینده صنعت ریلی جهان آن چیزی است که خلق خواهد شد نه چیزی که شاهد ورود به آن باشیم؛ بنابراین برای دستیابی به آینده مورد انتظارمان در حوزه ریلی متولیان صنعت ریلی و دولتمردان باید این پرسش را برای خود مطرح کنند: اگر این نقشی است که ما می‌خواهیم صنعت ریلی ایفا کند، چگونه می‏توانیم مطمئن شویم که همه ملزومات برای تحقق آن آماده‏اند؟

روندهای کلان

روندهای کلان، عوامل تغییردهنده‏ای هستند که جهان آینده ما را شکل می‌دهند. این عوامل پیش برنده تحولات، با تغییراتی که در عملکردهای جامعه و بازار ایجاد می‏کنند، فرصت‏ها و تهدیدها را توامان در پی خواهند داشت. روندهای کلانی که در اینجا به آنها اشاره می‌شود، از منظر جابه‌جایی و زیرساختههای حمل‌ونقل تحولات عظیمی را به بار خواهند آورد.

ابر‏شهرها

تا سال 2050 در حدود 75 درصد از کل جمعیت جهان شهرنشین خواهند شد. برآوردها نشان می‌دهند که جمعیت شهرنشین جهان با سرعت دو نفر در هر ثانیه در حال رشد است و هر روز 172هزار و 800 نفر بر جمعیت شهرنشین افزوده می‌شود. ابر شهر‏ها ممکن است از یک یا دو ناحیه بزرگ یا بیشتر تشکیل شده باشند که در کنار دیگر ابر شهرها «ابرمنطقه‏ها» را شکل دهند. این ابر منطقه‏ها هم فاصله‏ای صدها کیلومتری را پوشش می‏دهند و محل زندگی بیش از 100 میلیون نفر خواهند بود. مثال آن را هم‌اکنون هم می‏توان در کریدور بوستون- نیویورک- واشنگتن یا در ناحیه سائو پائولو- ریودوژانیرو یا در هنگ‏کنگ- شنزن- گوآنگژو چین با جمعیتی بیش از 120 میلیون نفر مشاهده کرد. در روندی که از هم‌اکنون هم قابل مشاهده است، تعداد و اندازه ابرشهرها رو به گسترش است و اغلب آنها هم در بازارهای نوظهور واقعند. چهار مورد از 24 ابر شهر موجود در جهان (شهرهایی با بیش از 10 میلیون نفر جمعیت) در چین واقعند. سال 2050 به این تعداد 3 ابرشهر دیگر نیز افزوده می‏شود، که نشان‌دهنده یکی از سریع‏ترین گسترش‏های بافت شهری در تاریخ بشر خواهد بود. برنامه‏ریزان چینی امیدوارند 9 شهر واقع در منطقه دلتای رود مروارید (پرل ریور) که از گوآنگژو تا شنزن گسترده شده است، با هم ادغام شوند و یک منطقه شهری به وسعت 26هزار کیلومتر مربع شکل گیرد. طی 6 سال آینده 190 میلیارد پوند صرف یکپارچه‏سازی سیستم حمل‌ونقل، انرژی و شبکه‏های آبرسانی و مخابرات این منطقه خواهد شد.

تغییرات بافت جمعیتی

پیش‏بینی‏ها نشان می‏دهد که تا سال 2050 جمعیت جهان به 9/5 میلیارد نفر خواهد رسید و در آن مرحله نرخ رشد جمعیت کند خواهد شد. البته رشد جمعیت در همه جا یکسان نخواهد بود و برخی از نقاط جهان همچون اروپا و ژاپن همچنان به تجربه کاهش جمعیت خود ادامه خواهند داد. برآوردها نشان می‌دهد که 90 درصد از رشد جمعیت جهان در شهرهای کشورهای در حال توسعه شکل خواهد گرفت. با توجه به آنکه سن بیش از 20 درصد جمعیت جهان 60 سال یا بیشتر خواهد بود و اکنون این نسبت 11 درصد است، باید انتظار آن را داشته باشیم که افزایش جمعیت سالخوردگان تاثیر زیادی بر انتخاب افراد در نوع حمل‌ونقل مورد استفاده آنها خواهد داشت. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد کشورهای در حال توسعه شاهد افزایش نسبت سالخوردگان به کل جمعیت خود خواهند بود. این در نحوه سفر افراد جامعه و اینکه چه و سیله نقلیه‌ای را انتخاب می‌کنند به شدت تاثیر خواهد گذاشت. انتظار می‌رود اقتصادهای نوظهور بیشترین سهم را در این روند تغییرات بافت جمعیتی خواهند داشت و نرخ رشد سالانه تعداد سالخوردگان در این کشورها 5 درصد خواهد بود، درحالی‌که این نرخ در کشورهای توسعه‌یافته تنها میانگین 2 درصدی خواهد داشت.

تغییرات جوی

تاثیر تغییرات جوی در عرصه‌های گوناگون بسیار گسترده و پیچیده خواهد بود و اثر آن بر صنعت ریلی جهان هم از این قاعده مستثنی نیست. مجموعه‏ای از شواهد در دست دانشمندان قرار دارد که نشان می‏دهد تناوب و شدت رویدادهای شدید جوی رو به افزایش است. با توجه به آنکه تراکم جمعیت نیز در حال افزایش است، بنابراین باید منتظر آن باشیم که افراد بیشتری در زندگی تحت تاثیر تغییرات جوی قرار گیرند. تغییر دما، توفان‏های شدید و بالا آمدن سطح دریاها اثرات زیادی بر طراحی، فعالیت و نگهداری زیرساخت‏های حمل‌ونقل به‌ویژه صنعت ریلی خواهد داشت. این موضوع می‌تواند ریسک وقفه در عملکرد، خسارت‏ها و از کار افتادن سیستم‌های ریلی را افزایش دهد. خطوط ریلی ساحلی و زیرزمینی هم مانند مسیرهای جاده‌ای در معرض خطر طغیان سطح آب دریاها قرار خواهند داشت این موضوع به‌ویژه برای تونل‏ها و مسیرهای زیرزمینی که از سطح دریاها پایینترند بحرانی‌تر خواهد بود، بنابراین زیرساخت‌های ریلی باید با در نظر گرفتن همه جوانب ایمنی و مقاومت‌های لازم ساخته شوند.

پویایی هوشمند بار و مسافر

براساس اعلام مجمع بین‌المللی حمل‌ونقل، تا سال 2050 پویایی و تحرک مسافران 200 تا 300 درصد افزایش خواهد یافت و فعالیت‌های باری با افزایشی 150 تا 250 درصدی روبه‌رو خواهند شد.این به آن معنا است که روش‌های هوشمند برای حمل‌ونقل مورد نیاز خواهد بود و باید ظرفیت‌های لازم برای افزایش قابل‌توجه تعداد مسافران و حجم بار پیش‌بینی شوند. سرعت بالای تغییرات تکنولوژیک پیش‌بینی وضعیت حمل‌ونقل در سال 2050 را تا حدودی سخت کرده است، اما روندهای موجود نوید سیستم‏های هوشمند و یکپارچه‏تر را می‌دهند. پیشرفت‌های تکنولوژیک موجب خواهند شد که بهره‏وری سیستم حمل‌ونقل ریلی افزایش یابد، راحتی مسافران و سهولت حمل بار بیشتر شود و این سیستم سازگاری بیشتری با محیط‌زیست داشته باشد. تکنولوژی ماشین به ماشین (که در آن به مداخله انسان نیازی نخواهد بود)، با استفاده از سنسورهای کارگزاری شده در همه قطعات و سیستم‏ها موجب افزایش بهره‏وری خواهد شد و نظارت و کنترل در لحظه را میسر خواهد ساخت. همه روندها در جهتی پیش خواهد رفت که ارتباط بین انواع مختلف حمل‌ونقل از طریق رایانه افزایش می‌یابد و به این ترتیب راه برای سیستم حمل‌ونقل ترکیبی هموار خواهد شد.

تکنولوژی

چاپ سه‌بعدی زنجیره عرضه را با انقلاب مواجه خواهد کرد تا جایی که نیاز به تولید انبوه از میان خواهد رفت، بنابراین بخش‏های خاص صنایع از تولید متمرکز به تولید غیرمتمرکز تغییر جهت می‌دهند و از صادرات و واردات بین قاره‏ای به تولید منطقه‏ای و توزیع داخلی روی خواهند آورد. روبات‌های هوشمند نقشی مهم‏تر در کنترل و نظارت زیرساخت‌ها و تعمیرات آنها ایفا خواهند کرد. اشکال جدیدی از حمل‌ونقل هم ظهور خواهند یافت. به عنوان مثال ناسا در حال ساخت نسل جدیدی از کشتی‏های فضایی است که معتقد است جایگزین کامیون‏ها، قطارها و کشتی‏ها خواهند شد و برای حمل بار مناسب خواهند بود و همه اینها صنعت ریلی را دستخوش تحول خواهد کرد. تعداد قطارهای خودران افزایش می‌یابند هم‌اکنون در دبی و کپنهاگ نمونه‌های قطارهای خودران شروع به‌کار کرده‏اند.

انرژی و منابع

مصرف جهانی منابع تا سال 2050 سه برابر خواهد شد و به 140 میلیارد تن در سال خواهد رسید. این در شرایطی رخ می‌دهد که یافتن منابع جدید انرژی بیش از هر زمان دیگری دشوار می‏شود. ناآرامی‌های سیاسی در بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت نااطمینانی در مورد تامین انرژی را افزایش می‌دهد و در نهایت منجر به روی آوردن به منابع جدید و جایگزین انرژی خواهد شد. حمل‌ونقل ریلی نیز به سوخت‌های جدید روی خواهد آورد به عنوان مثال از هیدروژن مایع به عنوان سوخت صنعت ریلی استفاده خواهد شد، البته این نوع سوخت نوعی است که در شرایط فعلی قابل پیش‌بینی است، اما احتمال ظهور سوختی جدید برای قطارها نیز رد نمی‏شود چون با روش‌های جدید تحقیق و توسعه دانشمندان در جست‌وجوی یافتن منابعی ارزان و قابل جایگزین برای تامین سوخت قطارها هستند.