ایران در آن زمان در گیر و دار رفع تحریم‌های‌ بین‌المللی بود و سطح تولید و صادرات نفت با افت بسیاری همراه شده بود. به این ترتیب ایران با اعلام موضع خود مبنی بر تمایل برای افزایش تولید و صادرات به منظور بازگشتن به سطح پیش از تحریم‌ها، با حضور نیافتن در اجلاس انرژی دوحه در واقع با طرحی مخالفت کرد که ونزوئلا مبتکر آن بود و عربستان در اعتراض به نپیوستن ایران به این طرح با اجرای آن مخالفت کرد.

حالا شش ماه از آن زمان می‌گذرد و اعضای اوپک در حالی در آستانه حضور در اجلاس انرژی در الجزایر قرار دارند که تولید و صادرات نفت ایران طی تنها شش ماه با رشدی بیش از یک میلیون بشکه‌ همراه بوده است. به نظر می‌رسد با توجه به بهبود شرایط تولید نفت ایران و نزدیک شدن آن به سطح پیش از اعمال تحریم‌ها، انتظارها برای موافقت ایران با فریز تولیدات نفتی بیشتر شده باشد. این انتظار در حالی وجود دارد که برنامه ایران همچنان افزایش تولید و کسب سهم بیشتر از بازار است؛ با این حال به نظر می‌رسد بهبود نسبی سطح تولیدات ایران به‌عنوان عضوی کلیدی در اوپک باعث شده است تا این روزها رفت و آمدهایی به ایران در جهت لابی برای اجرای طرح فریز نفتی در جریان باشد. از نگاه کارشناسان، بازار در حال‌حاضر در شرایطی قرار دارد که برگزار نشدن اجلاسی مانند گردهمایی اعضای اوپک بسیار بهتر از اجلاسی خواهد بود که بدون‌نتیجه باشد. با توجه به این اظهار‌نظر می‌توان تا حدودی اهداف وزیر انرژی الجزایر از سفر به ایران در روزهای گذشته و همچنین دبیر‌کل اوپک (در روز جاری) را دریافت.

رشد قیمت تا 60 دلار

اما اجرای طرح فریز‌نفتی چه منافعی برای بازار جهانی نفت و کشورهای عضو اوپک خواهد داشت که باعث شده است وزیر‌انرژی الجزایر و همچنین دبیر‌کل اوپک در آستانه اجلاس الجزایر برای انجام رایزنی‌های بیشتر به ایران سفر کنند؟ کارشناسان در پاسخ به این سوال به نقش کلیدی ایران در سازمانی مانند اوپک اشاره می‌کنند و از دیگر‌سو بر این عقیده هستند که چنانچه کنترل واقعی در تولید و عرضه نفت رخ دهد، می‌توان آن‌طور که وزیر انرژی الجزایر روز گذشته در جمع خبرنگاران گفته است؛ شاهد رشد قیمت نفت تا 60 دلار نیز باشیم. نورالدین بوطرقه که چند روزی در ایران حضور داشت، پس از دیدار با وزیر نفت کشورمان گفت: قیمت 50 دلار برای هر بشکه نفت پذیرفتی نیست و در این‌باره گفت وگو خواهیم کرد. به گزارش خبرگزاری‌ها «بازار نفت و موقعیت بازار نفت» محور اصلی بحث بیژن زنگنه و نورالدین بوطرقه بوده است.

اما آن‌طور که یک کارشناس ارشد انرژی پاسخ می‌دهد، با توجه به اینکه در ماه ژانویه تحریم‌ها به شکل کامل علیه ایران رفع نشده بود ایران با توقف تولیدات در سطح ماه ژانویه مخالفت کرد، اما حالا شرایط تغییر کرده است و تولید و صادرات نفت کشورمان توانسته با سرعتی بالا به سطح پیش از اعمال تحریم‌ها بازگردد. نرسی قربان در ادامه می‌گوید: ایران به‌عنوان عضوی تعیین‌کننده در میان تولیدکنندگان نفت اوپک در زمان‌های زیادی با فراز و نشیب‌های اوپک همراهی کرده و حالا نیز به‌عنوان عضو اصلی تشکیل‌دهنده سازمان صادرکنندگان نفت ممکن است با اجرای طرح فریز همراهی کند به خصوص حالا که تولیدات ما به سقف پیش از تحریم‌ها نزدیک شده است.

یک کارشناس ارشد موسسه مطالعات بین‌المللی نفت نیز می‌گوید: طبیعی است که همه کشورها به دنبال افزایش قیمت و انجام لابی‌هایی به نفع خود پیش از برگزاری هر اجلاسی هستند، به این ترتیب می‌توان دریافت که چرا در روزهای اخیر برخی مقامات نفتی برای پیگیری برخی مذاکرات به ایران به‌عنوان یکی از مخالفان پیوستن به طرح فریز نفتی سفر می‌کنند. از نگاه مرتضی‌بهروزی‌فر، از آنجا که لابی‌ها و توافقات قبل از هر جلسه بسیار مهم‌تر از اتفاقاتی است که در طول جلسه رخ می‌دهد، به نظر می‌رسد چنانچه کشورهای مرتبط با اوپک بتوانند نظر ایران را برای اجرای فریز نفتی جلب کنند، جلسه‌ای پربارتر نسبت به اجلاس دوحه داشته باشند. بهروزی‌فر در ادامه می‌گوید: اگر 1/5 میلیون بشکه نفت از بازار خارج شود قیمت‌ها به 60 دلار خواهد رسید اما مساله اصلی اینجا است که عربستان خود به‌عنوان یک از حامیان فریز نفتی، بیشترین تولید و عرضه را به بازار نفت دارد.

فشار به عربستان برای کاهش تولید

اما در کنار مقاماتی از اوپک که برای انجام رایزنی‌های بیشتر به ایران سفر می‌کنند، برخی کشورهای غیرعضو اوپک نیز از بیرون برای اجرای طرح فریز نفتی (در شرایطی که تولیدات ایران با فشار همراه نباشد) تلاش‌هایی می‌کنند. روسیه یکی از این کشورها است؛ کشوری که با وجود داشتن روابط و منافع مشترک بسیار با عربستان، بر محق بودن ایران برای افزایش تولید بعد از یک دوره تحریم از یکسو و اثرگذار بودن اجرای فریز نفتی در بهبود شرایط بازار از دیگر سو تاکید می‌کند. بر این اساس درحالی‌که رئیس‌جمهوری روسیه هفته گذشته مواضع کشورش در رابطه با تولیدات ایران و اجرای فریز نفتی را بیان کرد، روز گذشته نیز در حاشیه اجلاس سران جی 20 (همان‌طور که پیش از این اعلام کرده بود) با جانشین ولیعهد عربستان، محمد بن سلمان دیدار کرد. پوتین در رابطه با این دیدار تاکید کرد که همکاری روسیه و عربستان سعودی با یکدیگر می‌تواند منافع فراوانی برای بازار جهانی نفت به همراه داشته باشد. باتوجه به حمایت روسیه از مواضع نفتی ایران باید دید این دیدار و گفت‌وگوی مسالمت‌آمیز چه نتایجی در پی خواهد داشت. اما روسیه در حالی به گفت‌وگو و همکاری با عربستان در جهت سامان دادن به بازار نفت عقیده دارد که این دو کشور بزرگ‌ترین‌ تولیدکنندگان نفت در دنیا هستند. اگرچه روسیه عضو اوپک نیست، اما عربستان سعودی به‌عنوان عضو اصلی اوپک در حالی برای اجرای طرح فریز نفتی بی‌میل نیست که سقف فعلی تولید نفت آن در حداکثر میزان ممکن قرار دارد.

محمدصادق جوکار، کارشناس ارشد موسسه بین‌المللی مطالعات انرژی، با اشاره به این نکته که مولفه‌های بسیاری می‌تواند بر نظر ایران برای پیوستن به طرح فریز نفتی اثرگذار باشد، می‌گوید: در اجلاس پیشین ادعای ایران این بود که طرح فریز را تا زمان نرسیدن به سطح تولیدات به پیش از تحریم‌ها قبول نخواهد کرد، حالا و با افزایش تولیدی که ایران داشته است این‌طور عنوان می‌شود که اگر ایران همکاری لازم را داشته باشد طرح فریز نیز موفق خواهد بود.

جوکار در ادامه با اشاره به نیت عربستان سعودی در پیگیری طرح فریز در ژانویه می‌گوید:‌ در آن زمان این سناریو وجود داشت که با لغو تحریم‌ها تولیدات ایران افزایش خواهد یافت و حالا نیز با توجه به تلاش دولت برای اجرای قراردادهای جدید نفتی این سناریو تقویت شده است، بنابراین طبیعی است که عربستان سعودی همچنان پیگیر طرحی باشد که از سوی ایران جذابیتی برای پیوستن به آن وجود ندارد. این کارشناس ارشد انرژی در ادامه با اشاره به تاثیری که یک نشست موفق می‌تواند از نظر روانی بر بازار نفت داشته باشد، می‌گوید: از دیگر سو ایران بر این موضوع واقف است که تا زمانی‌که بازار نفت با افزایش عرضه 1/5 میلیون بشکه‌ای همراه است، حتی اجرای طرح فریز نیز نمی‌تواند باعث ایجاد تغییری مثبت در آن شود، بنابراین در چنین شرایطی موضع ایران می‌تواند این باشد که عربستان در کنار پیگیری طرح فریز، تولیدات خود را کاهش دهد. جوکار در توضیح بیشتر می‌گوید: به نظر می‌رسد عربستان قصد دارد با اجرای طرح فریز جلوی بدتر شدن وضع بازار را بگیرد و خودش هم کمترین هزینه‌ای را پرداخت نکند، در حالی‌که اگر قرار بر مدیریت بازار است، در نخستین گام عربستانی که از سال 90 و همزمان با کاهش تولیدات ایران، عراق، کویت و... به سهم خود افزود، حالا و با ورود این کشورها به بازار نفت باید از سهم خود بکاهد.

در این میان تکلیف طرح فریز نفتی چه می‌شود؟ این سوال در شرایطی وجود دارد که حمایت‌های کشوری مانند روسیه از افزایش تولید ایران وجود دارد و ایران توانسته است در سال‌های تحریم و با تکیه بر الگوی اقتصاد مقاومتی سهم درآمدهای نفتی در GDP خود را به 5 درصد کاهش دهد، بنابراین حالا انگیزه کافی برای پیوستن به طرح فریز را ندارد. در چنین شرایطی رفت‌وآمد مقام‌هایی مانند وزیر انرژی الجزایر و محمد بارکیندو، دبیر کل اوپک برای رایزنی و جلب رضایت ایران برای پیوستن کشورمان به طرح فریز نفتی در جهت افزایش قیمت نفت ادامه دارد.

در این میان جوکار عقیده دارد اگرچه ایران با طرح فریز نفتی موافق نیست، از سویی نمی‌تواند نقشی منفعل پیشه کند و به‌عنوان عضوی اثرگذار در اوپک لازم است حضوری فعال در عین مخالفت داشته باشد. این کارشناس ارشد انرژی عقیده دارد ایران می‌تواند طرح فریز نفتی را با این هدف بپذیرد که در گام بعدی به طرحی مبنی بر کاهش تولید نفت از سوی عربستان سعودی منجر شود، چراکه عربستان در سال‌های گذشته و در غیاب رقبا، تولیدات خود را تا حدی بالا برده است که از نظر کارشناسان بیشتر از آن امکان ندارد.

در همین زمینه فریدون برکشلی، مدیر گروه تحقیقات انرژی اتریش و مدیرکل اسبق امور اوپک وزارت نفت ایران به خبرگزاری ترند می‌گوید: سرمایه‌گذاری با هدف تقویت ظرفیت تولید ایران یا هرعضو دیگر اوپک ارتباطی با فریز یا مدیریت تولید نفت اعضای اوپک ندارد، کشورها همیشه از تمام ظرفیت تولید خود استفاده نمی‌کنند. نظام سهمیه‌بندی تولید اوپک در اواسط دهه ١٩٨٠ ایجاد شد و علت آن هم رسیدن به همین هدف بود بنابراین، اقدامات شرکت ملی نفت ایران برای ایجاد ظرفیت تولید مغایر با همراهی ایران با برنامه فریز نفت یا هرگونه سیاست اوپک که تولید نفت اوپک را محدود کند، نخواهد بود. با این‌حال او معتقد است که سیاست اوپک مبنی بر معرفی یک برنامه محدودکننده بر تولید، به‌طور کلی مثبت است و مانع از سرمایه‌گذاری در رشد تولیدی خواهد شد که تقاضایی برای آن در بازار وجود نداشته باشد. بنابراین سرمایه‌گذاری ایران در میدان‌های مختلف از جمله میادینی که با کشورهای همسایه در اشتراک است اختلالی در سیاست این کشور مبنی بر حمایت از فریز ایجاد نخواهد کرد.

همانطور که اشاره شد با توجه به اینکه اثر منفی یک اجلاس شکست خورده بر بازار بسیار بیشتر از برگزار نشدن یک جلسه است، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند بعید نیست ایران به رفت‌وآمدهای اخیر به منظور دست‌یافتن به توافقی برای اجرای فریز پاسخ مثبت بدهد. با این حال موضوعی که مهم به نظر می‌رسد حفظ سهم تولید نفت ایران در کنار حمایت از اجرای طرح فریز نفتی است. در کنار این موضوع، نکته‌ای که از نگاه کارشناسان برای کنترل بازار و مازاد عرضه در شرایط فعلی مهم‌تر به نظر می‌رسد، کاسته شدن از سطح تولیدات کشوری مانند عربستان سعودی برای بازگرداندن تعادل به بازار است.