«شاخص عملکرد لجستیک» یک شاخص چند بعدی است که عملکرد بخش لجستیک یک کشور را در 6 حوزه از جمله «گمرگات، زیرساخت‌ها، حمل‌ونقل بین‌المللی، شایستگی لجستیکی، پیگیری و رهگیری و تحویل به موقع» ارزیابی می‌کند. از سوی دیگر، این شاخص نشان می‌دهد همواره جغرافیای سیاسی یکی از متغیرهای اصلی در قدرت منطقه‌ای کشورها محسوب می‌شود؛ به‌طوری‌که کشوری چون ایران با داشتن دو مزیت «موقعیت ژئوپلیتیک» و «دارا بودن منابع خام یا موقعیت گذرگاهی» همواره مورد توجه بوده و در معادلات جهانی نقش بسزایی داشته است و از سوی دیگر، پتانسیل بسیار بالایی از لحاظ جذب نظام تجاری بین‌المللی دارد. به عبارتی ایران به دلیل همجواری با کشورهای غنی حاشیه دریای خزر می‌تواند کانال ارتباطی برای فروش منابع نفت و گاز این کشورها باشد و در کانالی مطمئن برای ورود کالا به این کشورها به شمار رود. اما موضوع اینجاست که برخورداری از موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مناسب به تنهایی عامل موفقیت تجاری کشور نخواهد بود، بلکه برخورداری از روابط و جایگاه تجاری مناسب در سطح بین‌الملل عامل اصلی در «بهره‌برداری مناسب از منابع، افزایش جذابیت تجاری و موفقیت در بازارهای بین‌المللی» است. در همین راستا کمیسیون حمل‌ونقل، لجستیک و گمرک اتاق بازرگانی ایران با تهیه گزارشی و با تمرکز بر سه حوزه «تسهیل تجارت، لجستیک و امور گمرکی» شکوفایی ایران در سطح تجارت جهان را بررسی کرده است. چراکه توجه به این مقوله می‌تواند کلید جذب سرمایه‌گذاری خارجی به کشور باشد.

ضرورت اتصال به اینترنت فیزیکی

براساس گزارش پیش رو، «شاخص عملکرد لجستیک» ابزاری مفید است که عملکرد لجستیک تجاری کشور میزبان را نشان می‌دهد. همچنین، معیاری است که به ما در انتخاب مکان مناسب برای انواع مختلف عملیات کمک می‌کند. البته باید این موضوع را نیز در نظر داشت که شاخص عملکرد لجستیک یک ابزار تشخیصی نیست. این شاخص بر افزایش آگاهی تاثیر زیادی دارد و می‌تواند زمینه افزایش «اتصال» کشورها و اتخاذ سیاست‌های لجستیکی بهینه را فراهم کند.

همچنین، با ظهور زنجیره‌های تامین جهانی، موضوعاتی همچون حمل‌ونقل سریع، ارزان و قابل اعتماد به چالشی مهم تبدیل شده است. قابلیت اتصال به آنچه که «اینترنت فیزیکی» نامیده می‌شود، به سرعت به عامل تعیین‌کننده قدرت رقابتی کشورها تبدیل شده است. از این رو کشورهایی که بتوانند به اینترنت فیزیکی یا همان شبکه لجستیک جهانی اتصال پیدا کنند، به بازارهای جدید و گسترده و دروازه‌های رشد و ترقی دسترسی خواهند داشت، اما کشورهایی که قابلیت اتصال به این شبکه را نداشته یا در این زمینه ضعیف عمل کنند، هزینه‌های سنگین و قابل‌توجهی را متحمل خواهند شد. بنابراین سنجش عملکرد زنجیره تامین در فرآیندهای تجاری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ چراکه عملکرد مناسب کلید موفقیت و دستیابی به توسعه و ثبات پایدار است.

مزیت‌های شاخص عملکرد لجستیک

«شاخص عملکرد لجستیک» یک شاخص بین‌المللی است که از سوی بانک جهانی تهیه شده و برای تعیین وضعیت عملکرد لجستیکی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شاخص تمایز کشورها را از لحاظ عملکرد لجستیک نشان می‌دهد و به شناخت فرصت‌ها و تهدیدهای فرآیند لجستیکی یک کشور و بررسی وضعیت زنجیره تامین آن کمک می‌کند و همچنین آنها را در اتخاذ راهکارهای مناسب جهت بهبود عملکرد خود راهنمایی می‌کند. براساس این گزارش، شاخص عملکرد لجستیک به رهبران ملی، سیاست‌گذاران کلیدی، متخصصان لجستیک، تامین‌کنندگان لجستیک و تاجران کمک می‌کند که چالش‌های پیش روی خود در کاهش موانع لجستیکی برای تجارت بین‌المللی را شناسایی کنند، عملکرد کلی کشور در رابطه با لجستیک تجاری را در ابعاد مختلف ارزیابی کنند، همچنین میزان اتصال فعالیت‌های تجاری یک کشور به بازارهای بین‌المللی را نیز مورد ارزیابی قرار دهند. از سوی دیگر، این شاخص هزینه عملکرد بد لجستیک برای قدرت رقابتی کشورها را تعیین کرده و منبع این هزینه‌ها و ضرر و زیان‌ها را شناسایی می‌کند. بنابراین می‌توان گفت که شاخص عملکرد لجستیک اقدامات کمی و کیفی را شامل می‌شود و به ساخت پروفایل عملکرد لجستیک برای کشورهای مختلف کمک می‌کند.

ارتباط نزدیک لجستیک با سودآوری صنعت

در بخش دیگری از این گزارش آمده است که بهره‌وری سیستم حمل‌ونقل و سودآوری صنعت دو مقوله‌ای هستند که با یکدیگر ارتباط بسیار نزدیکی دارند؛ چراکه کاهش موجودی کالا از طریق گردش مالی بالا، توانایی پاسخگویی به بازار تقاضا، کاهش مدت زمان انجام کار و کمینه‌سازی هزینه‌های حمل‌ونقل از جنبه‌های اصلی موثر بر قدرت رقابتی یک کشور به شمار می‌روند، به همین دلیل، سیستم‌های حمل‌ونقل یک عامل تولیدی محسوب شده و یکی از عوامل تعیین‌کننده در فرآیند تصمیم‌گیری‌های تجاری هستند. از سوی دیگر، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، روی بهره‌وری و هزینه‌های تجاری تاثیر به سزایی دارند. برای مثال، اتصالات بندری و پس‌کرانه‌ای بهتر می‌تواند مخارج و هزینه‌های اتصال به شبکه‌های توزیع یا حمل‌ونقل مواد خام را کاهش دهد. به همین دلیل، برخورداری از یک سیستم لجستیک موثر و کارآمد پایه و اساس یک اقتصاد شکوفا و موفق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. در واقع، پیشرفت فن‌آوری و تجارت در سراسر جهان و آزادسازی سرمایه‌گذاری فرصت‌های جدیدی را برای مهار بازارهای جهانی، افزایش رشد و کاهش فقر ایجاد می‌کند.

شاخص عملکرد از دو منظر داخلی و بین‌المللی

همچنین براساس این گزارش، شاخص عملکرد لجستیک، لجستیک یک کشور را از دو منظر داخلی و بین‌المللی ارائه می‌کند. از منظر داخلی، لجستیک یک کشور را به کمک متخصصان لجستیک همان‌کشور از نظر کیفی و کمی مورد ارزیابی قرار می‌دهد و اطلاعات جامع در مورد «محیط لجستیک، فرآیندهای اصلی و مرکزی لجستیک، نهادها، سازمان‌ها، موسسات و شرکت‌های مربوطه، مدت زمان انجام کار و تکمیل فرآیند عملیات، اطلاعات هزینه‌ای و غیره» را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، از منظر بین‌المللی، این شاخص عملکرد یک کشور را با شرکای تجاری خود در 6 حوزه مختلف از لحاظ کیفی مورد ارزیابی قرار می‌دهد و این کار را به کمک متخصصان لجستیک شاغل در خارج از آن کشور انجام می‌دهد.

این 6 حوزه شامل گمرکات (کارآیی فرآیندهای ترخیص‌کالا)، زیرساخت‌ها (کیفیت زیرساخت‌های تجاری و حمل‌ونقلی)، حمل‌ونقل بین‌المللی (سهولت دسترسی به کالاهای مختلف با قیمت رقابتی)، شایستگی لجستیکی (‌شایستگی و کیفیت خدمات لجستیکی)، پیگیری و رهگیری (توانایی در رهگیری کالاهای ارسالی) و تحویل به‌موقع (مناسب بودن زمان تحویل محموله‌ها به مشتری در زمان برنامه‌ریزی شده یا زمان مورد انتظار) است. رتبه‌بندی در شاخص عملکرد لجستیک براساس 6 معیار مذکور و براساس یک مقیاس 5 امتیازی انجام می‌شود. امتیاز 5 نشان‌دهنده بهترین عملکرد و امتیاز یک نشان‌دهنده بدترین عملکرد است. رتبه حاصله در شاخص عملکرد لجستیک نشان‌دهنده وضعیت کشورها از لحاظ عملکرد گمرکی، کیفیت زیرساخت‌های لجستیک، سهولت دسترسی به کالاهای مختلف با قیمت رقابتی، شایستگی و کیفیت خدمات لجستیکی، توانایی در رهگیری کالاهای ارسالی و تحویل به‌موقع است.

باتوجه به اینکه شاخص عملکرد لجستیک، 160 کشور را از نظر ویژگی‌های زنجیره تامین و برخورداری از لجستیک مناسب مقایسه می‌کند، شرکت‌ها و سازمان‌ها می‌توانند به کمک این شاخص چالش‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها را از نظر زیرساخت‌های حمل‌ونقل، شایستگی لجستیکی و دسترسی به زنجیره‌های تامین کارآمد مورد بررسی قرار دهند. بسیاری از کشورها در طرح جامع توسعه استراتژیک خود یک امتیاز یا رتبه خاص را برای شاخص عملکرد لجستیک خود هدف قرار داده و برای دستیابی به این هدف تلاش می‌کنند. به همین منظور، کشورهای مختلف برای افزایش جذابیت تجاری و بهبود رتبه عملکرد لجستیک خود در حال گام نهادن در پروژه‌های بزرگ مستقر در نواحی مختلف هستند.

ایران شاهراهی‌ در ترانزیت بین‌المللی

این گزارش در ادامه می‌افزاید: کشوری مانند ایران با برخورداری از بیش از 6 هزار کیلومتر مرز مشترک (مرز خشکی) با کشورهایی همچون افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، ترکیه، ارمنستان، جمهوری‌آذربایجان و عراق و همچنین 2700 کیلومتر مرز آبی در دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان از جایگاه ژئواستراتژیک، ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک بسیار ویژه‌ای برخوردار است و پتانسیل بسیار بالایی از لحاظ جذب نظام تجاری بین‌المللی دارد. براساس این گزارش، ایران نه‌تنها خود دارای ذخایر نفت و گاز عظیم بوده و از سایر منابع نیز غنی است، بلکه از یک‌سو در جوار کشورهای تولیدکننده نفت و گاز حاشیه خلیج‌فارس واقع شده و تنگه هرمز شاهراه اصلی برای تجارت منابع فسیلی این کشورها است. از سوی دیگر، به دلیل همجواری با کشورهای غنی حاشیه دریای خزر، می‌تواند کانال ارتباطی برای فروش منابع نفت و گاز این کشورها باشد. همچنین ایران کانالی مطمئن برای ورود کالا به این کشورها به‌شمار می‌رود. در عین حال، منطقه مکران و سواحل دریای عمان در ایران نیز دارای بستری بسیار مناسب برای کشتیرانی و ترانزیت تجاری است. به همین دلیل ایران کشوری استراتژیک و یکی از شاهراه‌های اصلی حمل‌ونقل و ترانزیت بین‌المللی به‌شمار می‌رود.

براساس این گزارش، «شاخص عملکرد لجستیک» یکی از عواملی است که می‌تواند به ایران در سنجش وضعیت عملکرد، همسایگان و بازارهای جهانی‌اش کمک کرده و بر آگاهی لجستیکی ایران نسبت به وضعیت داخلی و خارجی آن بیفزاید و سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها در این حوزه را هدفمند و جهت‌دار سازد. شاخص عملکرد لجستیک به سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان کلیدی ایران کمک می‌کند که با تمرکز بر زیرساخت‌هایی همچون بنادر، جاده‌ها، راه‌آهن و فرودگاه‌ها عملکرد این زیرساخت‌ها، نقاط قوت و ضعف و پتانسیل‌های رشد و توسعه آنها را سنجیده و تصمیمات لازم در این رابطه را اتخاذ کنند. همچنین این شاخص به کشور ایران کمک می‌کند تا با بررسی پروسه‌ها و عوامل تسهیل تجارت از جمله خدمات گمرکی، خودکارسازی عملیات، ایجاد هماهنگی و استانداردسازی، مدرن‌سازی و مدیریت نهادهای مرزی، کیفیت این فرآیندها را مورد ارزیابی قرار داده و با توجه به نیازها و اولویت‌های خود اصلاحات لازم در این حوزه را انجام دهند. از سوی دیگر، ایران می‌تواند به کمک شاخص عملکرد لجستیک خدمات مختلف در حوزه لجستیک و حمل‌ونقل را مورد بررسی قرار داده و به افزایش شایستگی خدمات و بهبود کیفیت خدمات در این زمینه کمک کند.

علاوه بر اینها، ایران به‌عنوان کشور در حال توسعه که از پتانسیل‌های رشد و توسعه بالایی برخوردار است، می‌تواند بر لجستیک سبز تمرکز کند و به کمک شاخص عملکرد لجستیک نقاط ضعف خود را در این زمینه شناسایی کرده و بر نقاط قوت خود تکیه و آنها را تقویت کند. البته باید این موضوع را مدنظر قرار داد که برخورداری از موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مناسب به تنهایی عامل موفقیت تجاری کشور نخواهد بود و برخورداری از روابط و جایگاه تجاری مناسب در سطح بین‌الملل عامل اصلی در «بهره‌برداری مناسب از منابع، افزایش جذابیت تجاری و موفقیت در بازارهای بین‌المللی» است. به عبارتی، برخورداری از زنجیره تامین پیشرفته، شبکه توزیع گسترده و خدمات لجستیک مناسب کلید دستیابی به جایگاه تجاری عالی در سطح جهان است. بر این اساس، از آنجا که شاخص عملکرد لجستیک ابزاری برای انعکاس پتانسیل‌های تجاری، عملکرد لجستیک و بهره‌وری زنجیره تامین کشورها در سطح جهان است، توجه به این شاخص و بهبود آن در کشوری پهناور و غنی همچون ایران از اهمیت بالایی برخوردار است.

همچنین گزارش‌های شاخص عملکرد لجستیک نشان می‌دهند که فاصله میان بهترین و بدترین کشورها از لحاظ عملکرد لجستیکی به آهستگی در حال کاهش است. این شاخص به ما می‌گوید اگرچه سطح توسعه یافتگی یک کشور در عملکرد لجستیک آن نقش بسزایی دارد، اما سیاست‌های اتخاذ شده و تصمیم‌گیری‌ها بسیار مهم‌تر هستند. این شاخص پیشنهاد می‌کند که کشورهای کم‌درآمد برای پیشرفت در عملکرد لجستیک باید بر بخش زیرساخت‌ها و انجام اصلاحات در مدیریت مرزی تمرکز کنند. کشورهایی که درآمد متوسطی دارند باید تمرکز خود را از زیرساخت و مدیریت مرزی به توسعه خدمات لجستیک معطوف کنند و رشد تقاضا برای برون‌سپاری لجستیک را مدنظر قرار دهند. در مقابل کشورهای پردرآمد باید تمرکز و توجه خود را معطوف خدمات لجستیکی دوستدار محیط زیست و لجستیک سبز کنند.