روندی که باعث شده فعالان بورس به جای تحلیل و پیش‌بینی قیمت‌ها، پس از مشاهده یک روند، اقدام به توضیح و عموما توجیه نوسانات می‌کنند تا سودهای کوتاه‌مدتی را کسب کنند. کارشناسان عوامل این رفتار بدون تحلیل را کمبود نقدینگی فعال در بازار، حضور گسترده سفته‌بازان و همچنین انفعال بازیگران بازار سرمایه در شرایط کنونی ارزیابی می‌کنند.

بازار سهام کشور در ادامه روند رکود روز‌های اخیر خود، معاملات روز گذشته را نیز در فضایی کمابیش مشابه گذراند که نتیجه‌اش به‌رغم افت چشمگیر معاملات روز شنبه، رشد اندک شاخص کل بود. نماگر بورس تهران پس از افت نسبتا چشمگیر 350 واحدی در جریان معاملات اولین روز از هفته جاری، دیروز را با رشد 62 واحدی به پایان رساند و در نهایت در ارتفاع 76 هزار و 167 واحدی قرار گرفت. به نظر می‌رسد با پایان معاملات شهریور ماه حالا از شدت تسویه اعتبارها کاسته شده و این امر تا حدودی به توقف ریزش قیمت‌ها و بهبود نسبی قیمت برخی سهام در بازار کمک کرده است. بازار سهام کشور از نیمه مرداد ماه پس از یک رشد تقریبا مناسب، وارد یک فضای رکودی شد که تحلیلگران آن را ناشی از نبود عامل بنیادی در جهت تقویت سودآوری شرکت‌ها می‌دانستند. با شروع شهریور ماه یک عامل دیگر بلای جان رکود شد و آن تسویه حجم بالای اعتبارات در شبکه کارگزاری‌ها با نزدیک شدن به پایان سال مالی اغلب این شرکت‌ها بود. در شرایط کنونی در حالی که دو روز معاملاتی تا پایان شهریور‌ماه باقی مانده است به نظر می‌رسد عامل تسویه اعتبارات کارگزاری‌ها سایه خود را از معاملات بورس تهران برداشته است. از این رو هر چند بازار دیروز نمایش پرقدرتی را از خود نمایش نداد با این همه حذف تدریجی این عامل (تسویه اعتبارات کارگزاری‌ها) خود را در رشد اندک نماگر‌های بازار سهام به نمایش گذاشت. شاید حذف این عامل بتواند بازار سهام را از رکود چشمگیر روزهای اخیر نجات دهد؛ اما همچنان عوامل منفی بزرگی در بورس تهران وجود دارند که به نظر می‌رسد یکی از آنها ضعف بزرگ تحلیل است. موضوعی که در جریان معاملات روزهای اخیر می‌توان به روشنی دید.

توجیه به جای تحلیل

در شرایط کنونی تحلیل در بورس تهران از بین رفته است و توجیه جای آن را گرفته است. در این میان شاهدیم بسیاری از تحلیلگران به جای پیش‌بینی روندها، عموما برای توضیح مسیری که در آن قرار دارند تلاش می‌کنند. به‌عنوان مثال، به یکباره با مشاهده روند مثبت قیمت به دنبال دلایلی برای توجیه آن هستند. به عبارت دیگر عمده کارشناسان پس از شکل گرفتن روند قیمتی یک سهم به دنبال دلیل برای توجیه شکل گرفتن روند قیمتی هستند. دلایل مختلفی برای این موضوع می‌توان جست‌وجو کرد. عواملی همچون عمق کم بازار، حرکت‌های توده‌ای سفته‌بازان و انفعال بازیگران بزرگ از جمله این عوامل هستند. سفته بازی معامله‌گران با دید کوتاه مدت در این شرایط تحلیل در بورس تهران را با مشکل بزرگی دچار کرده است. از طرفی با حرکت بخش عمده‌ای از نقدینگی به سمت سهام کوچک در فضای رکودی کنونی بدون دلیل خاص بنیادی، تحلیل ضعف بیشتری یافته است. به نظر می‌رسد این ناکامی در تحلیل موجب شده برخی تحلیلگران نیز دیگر تمایلی به تحلیل نداشته باشند. دنیای اقتصاد در این گزارش به بررسی دلایل این موضوع از منظر دو کارشناس بازار سهام پرداخته است.

اقبال به کوچک‌ترها

در جریان معاملات روزهای اخیر اقبال به نمادهای کوچک بیش از پیش خود نمایی می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد درروزهای سبز اخیر بورس تحرکات مثبت بیشتر در نمادهای کوچک رخ داده است. این موضوع در طول تاریخ بورس تهران در روزهای رکودی بازار به کرات قابل مشاهده است. در همین راستا نیز دیروز شاخص کل هموزن، موفق به ثبت رشد بیش از نیم درصدی شد. این در حالی است که شاخص کل با رشد اندک 0/08 درصدی مواجه شد. حرکت سهامداران به سمت نمادهای کوچک از ابتدای سال جاری نیز به خوبی هویداست. در این راستا شاخص کل هموزن از ابتدای سال جاری تا کنون با رشد بیش از 8/8 درصدی مواجه بوده است. این در حالی است که شاخص کل زیان بیش از 5 درصدی را به ثبت رسانده است.

نمادهای اثرگذار بر شاخص کل

معاملات مثبت در نمادهای «دعبید» و «فاراک» روز گذشته بیشترین تاثیر مثبت را در محاسبه شاخص کل داشت. نماد «دعبید» در ساعات ابتدایی معاملات روز گذشته مجددا برای کشف قیمت آماده شد و مورد استقبال سهامداران قرار گرفت که به نظرمی رسد به دلیل تعدیل مثبت 38 درصدی در پیش‌بینی سود هر سهم سال مالی منتهی به آذرماه 95 بر اساس عملکرد 6ماهه با رشد قیمت حدودا 35 درصدی همراه شد. در مقابل نماد «پارسان» و «فولاد» بیشترین تاثیر منفی را در محاسبه شاخص کل داشتند. نماد «پارسان» به دنبال بازگشایی خود در روز شنبه هفته جاری پس از انتشار گزارش پیش‌بینی عملکرد خود برای سال مالی منتهی به شهریور 96 (تعدیل منفی 14 درصدی) دیروز رتبه نخست نمادها با بیشترین تاثیر منفی را به خود اختصاص داد. همان‌طور که اشاره شد معاملات روزهای اخیر بورس تهران معاملات ضعیفی است و نوسانات مثبتی نیز که در بازار شکل می‌گیرد، در گروه‌های خاصی به‌طور مثال قندی و غذایی صورت می‌گیرد. نمادهای قندی که روز شنبه را با معاملات مثبت قدرتمند خود با صف خرید به پایان رساندند، روز گذشته نیز جزو نمادهای سبز بازار بودند؛ البته صف خرید در نمادهای زیر‌مجموعه این گروه تا حد زیادی جمع‌آوری شد.

بررسی صنایع مختلف بورسی نیز نشان می‌دهد گروه خودرو که از زمستان سال گذشته دستخوش تغییرات زیادی بوده است، معاملات دیروز را با تحرکات مثبت قیمتی در نمادهای خود به پایان رساند. امری که به دلیل قرار گرفتن قیمت نمادهای زیر مجموعه این گروه در کف‌های حمایتی طبیعی به نظر می‌رسد.

نگاهی به دلایل اصلی و فرعی سکوت تحلیلی بورس

علیرضا مستقل، مدیر سرمایه‌گذاری کارگزاری تدبیرگران فردا در این‌خصوص اظهار کرد: در حال‌حاضر با توجه به رخوت معاملات شاهد شکل‌گیری یک روند قیمتی بدون هیچ‌گونه تحلیل خاصی هستیم. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان و فعالان بازار پس از این نوسان با توجیهاتی روند قیمتی سهام را مورد بررسی قرار می‌دهند.

شکل‌گیری فرهنگ غلط برای سرمایه‌گذاری در بورس

وی دو دلیل اصلی را برای شکل‌گیری این رفتار در بازار سهام عنوان کرد و گفت: در توضیح اولین دلیل می‌توان اینگونه استنباط کرد که مدت‌هاست یک فرهنگ غلط برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام ایران شکل گرفته و به مرور در حال تشدید است. فرهنگ نادرستی که سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری در برخی شرکت‌های کوچک بازار و کسب سودهای کوتاه‌مدت متمایل می‌کند. دومین دلیل نیز به عدم تحرک شرکت‌های سرمایه‌گذاری بزرگ در بازار سرمایه باز‌می‌گردد.

رخوت شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری

این تحلیلگر بازار سهام توضیح داد: در حال حاضر مدل خرید شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری بسیار نامحسوس بوده و تحرک خاصی را نشان نمی‌دهد. این موضوع باعث می‌شود تا بخش بزرگی از بازار به تبعیت از این شرکت‌ها از سهم‌های بزرگ رویگردان شده و به سمت سودهای کوتاه‌مدت در سهام کوچک‌تر متمایل شوند. رخوت فعالیت شرکت‌های سرمایه‌گذاری بزرگ دو ضرر را برای بازار به همراه دارد. اولین ضربه به همین شرکت‌های سرمایه‌گذاری وارد می‌شود تا فرصت‌های مناسب بازار را از دست بدهند. از سوی دیگر این موضوع شرایطی را ایجاد می‌کند تا افراد سودجو و یا به عبارت دقیق‌تر سرمایه‌گذارانی که تنها به دنبال منافع شخصی خود هستند، با تشدید رفتارهای سفته‌بازانه خود تعادل بازار را بر‌هم بزنند. بر این اساس در چنین شرایطی سهامداران حقیقی تمام نقدینگی خود را در سهام کوچک سرمایه‌گذاری کرده تا در مدت زمانی کوتاهی سود کسب کنند. این سرمایه‌گذاران عمدتا پس از یک نوسان قیمتی در محدوده مثبت به جمع فروشندگان بازار می‌پیوندند. تا زمانی که شرکت‌های سرمایه‌گذاری از رخوت خارج نشده و روی سهم‌های بزرگ بازار فعال نشوند، شاهد تحلیل درست در بازار نخواهیم بود.

مستقل، وابستگی قسمت عمده‌ای از بازار به قیمت‌های جهانی و دلار، کمبود نقدینگی در تمامی بخش‌های اقتصادی و جذابیت نداشتن قیمت‌ها برای سهامداران را از دیگر دلایل فرعی نوسان قیمت‌ها بدون نگاه به تحلیل عنوان کرد و گفت: در حال‌حاضر نقدینگی موجود در بازار توان به حرکت در‌آوردن صنایع بزرگ را نداشته و تنها می‌تواند با حرکت به سمت سهم‌های کوچک، آنها را به سهم‌هایی پرنوسان تبدیل کند. در چنین شرایطی می‌توان اذعان کرد این جریان نقدینگی است که مسیر بازار را تعیین می‌کند. به عبارتی ابتدا روند قیمتی سهام در بازار شکل گرفته و پس از آن تحلیلگران به توجیه این روندها می‌پردازند. وی تاکید کرد: یکی از نیازهای اصلی بازار در تمامی برهه‌های زمانی شکل‌گیری قیمت‌های واقعی است. در حال حاضر تلاش‌هایی از سوی نهادهای ناظر و سهامداران عمده برخی شرکت‌ها برای جلوگیری از فروش سهام شرکت صورت می‌پذیرد. اقدامی که موجب می‌شود تا با شکل‌گیری یک دور باطل میزان حجم و گردش نقدینگی کاهش پیدا کرده و قیمت‌ها به‌صورت تصنعی نوسان کنند.

رشدهای کنونی بورس تحلیل‌پذیر نیست

در این میان محمد اصولیان، عضو هیات‌ علمی دانشگاه شهید بهشتی نیز با بیان اینکه در حال حاضر شرایط نامطلوب اقتصادی و همچنین کاهش سودآوری از صنایع بزرگ از مهمترین معضلات بازار سهام است، گفت: در چنین شرایطی بازار سهام جذابیت خود را برای فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران از دست داده است، در نتیجه شاهد کاهش ارزش معاملات و نقدینگی در گردش بازار هستیم. بر این اساس نقدینگی موجود در بازار توان به حرکت در‌آوردن صنایع بزرگ را نداشته و به ناچار به سمت سهام کوچک حرکت می‌کند.

وی افزود: باید توجه داشت بیشترین استقبال از این شرکت‌های کوچک توسط سفته‌بازان صورت می‌گیرد. در چنین شرایطی عملا هیچ توجیه عقلایی برای نوسانات قیمتی در بورس تهران وجود ندارد و تنها دلیل رشد یا افت قیمت‌ها ورود و خروج نقدینگی از شرکت‌ها است. طبیعتا در این بازه زمانی عملا توجیهات جایگزین تحلیل می‌شود. این تحلیلگر بازار سهام تصریح کرد: پیش از این نیز بارها شاهد یک روند صعودی در قیمت سهام برخی شرکت‌ها که عمدتا از کوچکترهای بازار بودند شکل گرفت، اما دلیل خاصی برای این رشد قیمتی وجود نداشت. در این زمان توجیهاتی برای منطقی نشان دادن این رشد قیمتی مطرح می‌شود. توجیهاتی که پایه علمی و منطقی نداشته و تنها به رشد بیشتر قیمت آن سهم منتهی می‌شود. در این میان سفته‌بازان بیشترین سود را می‌برند چرا‌که می‌توانند بدون دردسر در قیمت‌های بالاتر از سهم خارج شوند و سود بیشتری کسب کنند.

در بازار چه گذشت؟

روز گذشته سایپا عنوان پربیننده‌ترین نماد بازار را به خود اختصاص داد و پس از آن ایران‌خودرو و پالایش نفت بندرعباس در رده‌های بعدی نمادهای پربیننده قرار گرفتند.  بیشترین افزایش قیمت روز گذشته بورس تهران مربوط به نماد معاملاتی لابراتوار داروسازی عبیدی بود. همچنین بیشترین حجم معامله را نماد معاملاتی سایپا به خود اختصاص داد. در این نماد بیش از 27 میلیون سهم به ارزش 31 میلیارد و 205 میلیون ریال تنها در دو معامله انجام شد.

ارزش معاملات روز یکشنبه به رقم ۳۳۹ میلیارد و ۸۳۵ میلیون تومان برآورد شد که این رقم ناشی از دست به دست شدن ۶۱۱ میلیون و ۲۱۸ هزار سهم و اوراق مالی قابل معامله طی نزدیک به ۴۵ هزار نوبت دادوستد بود. این در حالی است که با حذف معاملات بلوکی، حجم و ارزش معاملات به ترتیب به 493 میلیون و 120 میلیارد تومان است که هرچند ارقام پایینی است اما نسبت به روزهای اخیر با کمی بهبود مواجه بوده است. شاخص کل هموزن نیز در این روز با رشد ۷۸ واحدی به رقم ۱۴هزار و ۵۳۳ واحد رسید.

بورس اوراق بهادار روز گذشته شاهد ۱۰ هزار و ۳۵۹ معامله در گروه خودرویی‌ها بود؛ به‌طوری که در این گروه ۱۰۳ میلیون و ۸۰۱ هزار سهم به ارزش ۱۴ میلیارد و ۴۱۱ میلیون تومان مورد دادوستد قرار گرفت. همچنین در گروه محصولات فلزی تعداد یک هزار و ۸۴۲ معامله صورت گرفت و حجم معاملات این گروه به بیش از ۲۷ میلیون سهم بالغ شد. در گروه قند و شکر نیز تعداد چهار هزار و ۴۳۴ معامله انجام شد. در این گروه دیروز ۳۲ میلیون و ۵۴۴ سهم به ارزش ۱۰ میلیارد و ۲۶ میلیون تومان دادوستد شد. در عین حال در پایان معاملات این روز نماد معاملاتی شرکت‌ فولاد کاویان از سوی ناظر بازار سهام متوقف و در مقابل نماد معاملاتی اوراق مشارکت شهرداری دزفول‌، اوراق مشارکت شهرداری شیراز، اوراق مشارکت شهرداری مشهد و قرارداد آتی سهام توسعه معادن روی ایران بازگشایی شدند.