در واقع شرایط در اوپک به‌گونه‌ای رقم خورده که سعودی‌ها برای فرار از فشار اقتصادی ناشی از افت قیمت نفت سناریوهای مختلفی روی میز ایران قرار می‌دهند و این ایران است که با تصمیمات خود به کارگردان بازار نفت بدل شده است. افزایش تولید نفت ایران و چشم‌انداز جذب سرمایه خارجی در پسابرجام و همچنین کاهش وابستگی اقتصاد کشور به نفت، سه عامل احیای قدرت ایران در اوپک محسوب می‌شود.

زنگنه بارها و بارها اعلام کرده بود که قدرت هر کشور در اوپک را با تعداد بشکه‌های تولیدی می‌سنجند. حال رشد بیش از یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت ایران در پسا برجام مهر تاییدی به این اظهارات وزیر نفت زده است. در حالی که سال‌ها عربستان بود که حرف اول و آخر را در اوپک می‌زد و به هر پیشنهاد کاهش تولید برای حمایت از قیمت‌ها از سوی دیگر اعضا جواب رد می‌داد، حال خود با پاسخ منفی ایران به پیشنهاد کاهش تولید مواجه شده است. روز گذشته زنگنه بعد از سخنرانی در پانزدهمین نشست مجمع بین‌المللی انرژی(IEF) در جمع خبرنگاران اعلام کرد:«ایران در نشست مشورتی اوپک به دنبال امضای توافق نیست و عرضه نفت خود را محدود نخواهد کرد.» روز گذشته ناامیدی به دستیابی برای هر توافق در الجزایر موجب شد قیمت نفت در بازارهای جهانی با افتی نزدیک به 3درصد مواجه شود.

عربستان به ایران پیشنهاد توقف رشد تولید در سطح ماه آگوست(ماه قبلی میلادی) را داده و در مقابل برای کاهش 500 هزار بشکه‌ای تولید خود ابراز آمادگی کرده بود. بعد از گذشت دو سال از شروع افت قیمت نفت این اولین بار بود که سعودی‌ها پیشنهاد کاهش تولید نفت اوپک را می‌دادند. به باور بسیاری از کارشناسان، عقب‌نشینی سعودی‌ها نشان می‌دهد فشار اقتصادی نفت ارزان در حال عبور از آستانه تحمل این کشور است. بسیاری از رسانه‌های خارجی با توجه به پیشنهاد عربستان و رد آن از سوی ایران به تغییر مواضع دو کشور پرداختند و رفع تحریم‌ها و افزایش تولید و جذب سرمایه خارجی و همچنین استقلال نسبی اقتصاد ایران به نفت را دو عامل اثر‌گذار بر تغییر موازنه قدرت در اوپک دانستند.

رد در خواست عربستان

روز گذشته، وزیر نفت به طور علنی به پیشنهاد عربستان برای پیوستن به فریز تولید پاسخ رد داد. به نقل از بلومبرگ، وزیر نفت اعلام کرد: ایران در نشست مشورتی اوپک به دنبال امضای توافق نیست و عرضه نفت خود را محدود نخواهد کرد و ایران قصد دارد تولید روزانه نفت خود را به چهار میلیون بشکه برساند. به گفته وی، در حاشیه اجلاس مجمع بین‌المللی انرژی نمایندگان اوپک مذاکره خواهند کرد و ممکن است در نشست رسمی این سازمان در ماه نوامبر امسال، توافقی رسمی درباره عرضه نفت به دست آید. زنگنه تصریح کرد: برنامه ما این نیست که در این ٢ روز به توافق برسیم؛ ما برای مشارکت در مجمع بین‌المللی انرژی و همچنین برای شرکت در نشست غیر‌رسمی اوپک که تنها برای تبادل دیدگاه است و نه بیشتر، به اینجا آمدیم. وی همچنین اعلام کرد: ایران قصد دارد سهم حدود ١٣ درصدی خود از مجموع تولید نفت اوپک در دوران پیش از تحریم را دوباره به دست بیاورد. با توجه به رسیدن مجموع تولید نفت اعضای اوپک به ٣٣ میلیون و ٧٠٠ هزار بشکه در ماه آگوست امسال، ایران باید چهار میلیون و ٤٠٠ هزار بشکه نفت تولید کند تا بتواند به سهم ١٣ درصدی خود دست یابد.

شاید اظهارات زنگنه چندان برای بازار نفت خوشایند نباشد؛ اما کاملا بحق است. چراکه هرچند عربستان بعد از گذشت بیش از دو سال این بار با نرمش بیشتری پا به جلسات اوپک گذاشته و به دنبال بهبود بازار نفت است، اما می‌خواهد رشد قیمت‌ها و سود خود از آن را با کمترین هزینه انجام دهد. در واقع عربستان در حالی پیشنهاد کاهش تولید خود را در برابر فریز تولید(توقف رشد تولید) به ایران داده که تولید نفت این کشور در رکورد تاریخی خود قرار دارد. اما ایران بر اساس گزارش اوپک حدود 3/65 میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کند که حدود 10 درصد از مقدار تولید اوپک است. در حالی که پیش از تحریم‌ها سهم تولید ایران در اوپک 12/7 درصد بوده است و ایران همچنان ظرفیت رشد تولید دارد.

قدرت ایران و ضعف عربستان

هر چند وزیر نفت ایران حضور کشورهای عضو اوپک در الجزایر را در راستای شرکت کردن در مجمع بین‌المللی انرژی می‌داند و اعلام می‌کند که در الجزایر تنها فرصتی برای گفت وگوی اعضای اوپک در حاشیه این نشست فراهم می‌شود؛ اما حضور همه اعضای این سازمان در الجزایر و تشکیل جلسه‌ای با حضور همه اعضا در راستای رایزنی و همکاری در بازار نفت، فضای نشست IEF را بسیار شبیه نشست‌های رسمی اوپک به خصوص در دو سال گذشته کرده است. اما تفاوت اصلی این نشست‌ها که از دید هیچ کارشناسی پنهان نمانده است به تغییر مواضع ایران و عربستان نسبت به نشست‌های قبلی باز‌می‌گردد.

بلومبرگ این شرایط را به تغییر جای ایران و عربستان با هم تعبیر کرده است. بر اساس این گزارش، عربستان که حداقل در دو سال اخیر در موقعیت تلاش برای سهم بیشتر از بازار نفت در اوپک قرار داشت، حال جای خود را به ایران داده و خود در موقعیت قبلی ایران یعنی تلاش برای رشد قیمت‌ها قرار گرفته است. در واقع بعد از دو سال این ایران است که در موقعیت قدرت و تصمیم‌گیری قرار گرفته و این قدرت را مدیون دو عامل است. اول رفع تحریم‌ها که رشد تولید و صادرات نفت را برای ایران به دنبال داشته و همچنین موجب شده کشور بعد از سال‌ها مجددا تلاش برای جذب سرمایه در صنعت نفت خود را آغاز کند و به رشد تولید نفت خود در آینده امید داشته باشد. اما دومین عامل، وابستگی کمتر اقتصاد ایران به نفت نسبت به عربستان و دیگر اعضای این سازمان است که بخش اعظمی از آن در دوران تحریم‌ها رخ داده است.

بلومبرگ به نقل از یکی از اقتصاددانان موسسه کپیتال اکونومیکس می‎‌نویسد: «ایران و عربستان در حال حاضرشرایط متفاوتی دارند. ایران تا همین اواخر تحت تحریم‌های غرب بوده است؛ اما حال تحریم‌ها رفع شده و این کشور به دنبال بازگشت سرمایه‌گذاران و افزایش تولید نفت خود، جهش رشد اقتصادی را تجربه می‌کند. این در حالی است که عربستان با کاهش شدید منابع مالی مواجه است.» در واقع ایران به دلیل تحریم‌ها از سال 2012 با کاهش شدید صادرات(بیش از 60 درصد) مواجه شده بود. دراین بین قیمت نفت نیز از میانه‌های سال 2014 شروع به ریزش کرد و تقریبا بیش از 70 درصد از ارزش خود را از دست داد. مقامات کشور بارها در سال‌های تحریم اعلام کردند که در‌آمدهای نفتی ایران در پی افت صادرات و کاهش قیمت نفت به کمتر از یک‌چهارم قبل از تحریم‌ها رسیده است.

اما عربستان در این سال‌ها چه می‌کرد؟ عربستان با خروج بخش قابل توجهی از نفت ایران از بازار و همچنین کاهش تولید نفت لیبی، اقدام به افزایش تولید نفت خود کرد و با شروع افت قیمت‌ها سرخوش از ذخایر ارزی حدود 730 میلیارد دلاری‌اش اعلام می‌کرد که هیچ‌گاه از افت قیمت‌ها آسیب نخواهد دید. ازهمین رو این کشور به بهانه شکست نفت شیل از هر اقدامی برای بهبود بازار نفت سر باز می‌زد. اما دو ساله شدن ریزش بازار نفت و پیش‌بینی اینکه سال آینده نیز بازار گرفتار مازاد عرضه خواهد بود و بهبود نمی‌یابد، حال عربستان را به شدت نگران اقتصاد خود کرده و تغییر سیاست‌های نفتی این کشور در اوپک را به همراه داشته است. آن‌طور که بلومبرگ می‌نویسد: اقدامات اولیه عربستان در جهت اصلاحات اقتصادی تنها هرج و مرج مالی برای این کشور به ارمغان آورده است. تداوم افت قیمت‌ها در دو سال اخیر و کسری بودجه مداوم این کشور، موجب شده که ذخایر ارزی عربستان مدام کاهش یابد و این کشور را ناتوان از تامین هزینه‌های خود کند؛ به طوری‌که پیمانکاران دولتی ماه‎‌ها است طلب‌های خود را دریافت نکرده‌اند و کارمندان دولتی امسال پاداش آخر سال نخواهند گرفت.»

بر اساس برآوردهای صندوق بین‌المللی پول کسری بودجه عربستان در سال جاری میلادی به 13/5 درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور خواهد رسید؛ در حالی که این رقم در ایران کمتر از 2/5 درصد خواهد بود. همچنین سعودی‌ها برای تامین مخارج خود به نفت 67 دلاری نیاز دارند؛ اما ایران با نفت 61/5 دلاری نیز می‌تواند هزینه‌های خود را تامین کند. توجه به رشد اقتصادی دو کشور نیز قابل توجه است. بر اساس پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول (IMP)، ایران که به دلیل تحریم‌ها در سال‌های اخیر رشد بسیار پایین و حتی منفی اقتصادی را تجربه می‌کرد، امسال با رشد 4 درصدی اقتصادی مواجه می‌شود. این درحالی است که رشد اقتصادی عربستان همراستا با افت قیمت نفت در سال‌های اخیر رو به کاهش گذاشته و صندوق بین‌المللی پول اعلام کرده بهترین رشد اقتصادی که سعودی‌ها می‌توانند تجربه کنند حدود یک درصد است. فراز و فرود‌های اقتصادی ایران و عربستان طی دو سال گذشته، موجب شده که حال مواضع دو کشور در اوپک تغییر کند.