پی‌جویی و بررسی محدوده‌های معدنی و بررسی آن تا تهیه نقشه و دستیابی به میزان ذخایر معدنی موجود در محدوده مورد نظر راهی است که برای بهره‌برداری از معدن باید طی شود. در کنار این مسیر طولانی چالش و مشکلات متعددی سد راه معدنکار است که با تلاش معدنکار و حمایت دولت می‌توان آنها را از بین برد. در این زمینه بکارگیری آخرین روش‌های بهره‌برداری از معادن می‌تواند میزان ارزش‌افزوده ماده معدنی را افزایش و ریسک کار را کاهش دهد.

دریافت پروانه اکتشافی در آغاز راه

یک کارشناس ارشد زمین‌شناسی اقتصادی که سابقه فعالیت‌های معدنی را دارد درباره روند کار در معادن گفت: بخش اصلی فرآیند اکتشاف برای تبدیل یک محدوده اکتشافی به معدن بعد از مرحله شناسایی و دریافت مجوزهای لازم از سازمان‌های مرتبط (منابع طبیعی، محیط‌زیست و... ) و دریافت پروانه اکتشاف آغاز می‌شود یعنی براساس ماده معدنی اکتشاف شده و شرایط زمین‌شناسی و سایر موارد منطقه اکتشافی شرح خدمات متفاوتی برای اکتشاف تعریف می‌شود.

به گفته کامران کاوه‌فیروز، این شرح خدمات در قالب گزارش طرح اکتشاف به سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مربوط ارائه‌شده و براساس آن پروانه اکتشاف صادر می‌شود. شرح خدمات اکتشافی در «ظَهر» پروانه اکتشاف درج و هزینه اکتشافی نیز براساس دستورالعمل سالانه نظام مهندسی برای هر بند به‌صورت جداگانه تعیین می‌شود و درنهایت هزینه کلی اکتشاف برآورد می‌شود. وی افزود: مکتشف موظف است تمامی عملیات فیزیکی را که در ظهر پروانه اکتشاف بیان شده، اجرا کند. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد این شرح خدمات تعریف‌شده تابع عوامل مختلف تغییر می‌کند اما کلیت آن ثابت است و از ۳ بخش اصلی پیروی می‌کند.

پی‌جویی و بررسی محدوده اکتشافی

بر اساس صحبت‌های این کارشناس معدنی مرحله نخست، پی‌جویی است. در این مرحله گروه اکتشافی با بررسی صحرایی محدوده اکتشافی و نمونه‌برداری غیرسیستماتیک از بخش‌های ظرفیت‌دار و تهیه نقشه زمین‌شناسی با مقیاس ۱ به ۲۰هزار سعی در شناسایی منطقه یا مناطق امیدبخش و مناسب برای ادامه عملیات اکتشافی دارند. در این مرحله از روش‌های نمونه‌برداری ژئوشیمی و کانی سنگین نیز ممکن است استفاده شود. پس از شناسایی مناطق مستعد از لحاظ کانی‌سازی مرحله اکتشاف عمومی (Genreal Exploration) یا مقدماتی آغاز می‌شود.

وی ادامه داد: در این مرحله نقشه زمین‌شناسی ۱به ۵۰۰۰ از مناطق مستعد تهیه و نمونه‌برداری سیستماتیک از سنگ در قالب پروفایل‌های طراحی‌شده به منظور شناسایی نواحی منسجم کانی‌سازی انجام می‌شود. با توجه به شرایط زمین‌شناسی و نوع ماده معدنی در این مرحله ممکن است از روش‌های مختلف ژنوفیزیک برای شناسایی وضعیت ماده معدنی در عمق نیز استفاده شود. به گفته کاوه فیروز، در اکتشاف ذخایر پورفیری از تلفیق چند روش ژئوفیزیک به جمع‌بندی لازم می‌رسند. پس از انجام روش‌های سطحی و جمع‌بندی مناطق مستعد از روش‌های حفر چاهک و ترانشه برای شناسایی روند، شیب و سایر موارد نواحی کانی‌سازی به منظور ادامه عملیات اکتشافی استفاده می‌کنند. در این مرحله اکتشاف تفصیلی (Detaiel Expolration) آغاز و مهم‌ترین بخش اکتشاف که منجر به تعیین ذخیره قطعی و احتمالی می‌شود در این بخش قرار دارد.

حفاری گمانه اکتشافی

این کارشناس ارشد زمین‌شناسی اقتصادی اظهار کرد: بخش حفاری گمانه‌های اکتشافی به دو شکل مغزه‌گیری و پودری در این مرحله گنجانده می‌شود. در این بخش محدوده کانسار مشخص و در نخستین مرحله نقشه توپوگرافی و زمین‌شناسی با مقیاس ۱به ۱۰۰۰ تهیه می‌شود. این نقشه به عنوان اطلاعات پایه در اختیار گروه نرم‌افزاری تخمین ذخیره قرار می‌گیرد و با نرم‌افزارهای مختلف ازجمله Data Mine یا Gemcom عملیات تخمین ذخیره آغاز می‌شود. با توجه به نوع کانسار و ماده معدنی و اطلاعات حاصل از حفریات سطحی طراحی گمانه‌های اکتشافی انجام می‌شود.

وی افزود: حفاری‌های عمقی بسته به شرایط مختلف می‌تواند به شکل مغزه‌گیری یا پودری از عمق ۵۰ تا ۳۰۰ متر تغییر کند. پرهزینه‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین بخش اکتشاف برای تعیین ذخیره کانسار، حفاری است و عملیات حفاری در بخش پودری از متر طولی ۴۰ تا ۶۰ هزار تومان و در حفاری مغزه‌گیری از ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان در تغییر است. کاوه فیروز معتقد است حداقل عملیات حفاری برای شناسایی یک کانسار را باید ۱۰۰۰ متر در نظر گرفت. پس از انجام عملیات حفاری و مطالعه و آنالیز شیمیایی مغزه‌ها شکل کانسار در نرم‌افزارهای گفته شده طراحی و درنهایت یک ذخیره قطعی و احتمالی پیش‌بینی می‌شود. با جمع‌بندی عملیات صحرایی انجام‌شده در قالب گزارش نهایی اکتشاف و ارائه به سازمان صنعت، معدن و تجارت کارشناسان سازمان پس از بازدید از منطقه و تایید انجام عملیات اکتشافی از سوی مکتشف دستور صدور مجوز گواهی کشف را می‌دهند. به گفته وی پس از صدور گواهی کشف مطالعات فنی اقتصادی برای اقتصادی بودن کانسار انجام می‌شود که شامل مراحل جداگانه‌ای است. مکتشف طرح بهره‌برداری از معدن را براساس نوع کانسار و ماده معدنی و سایر شرایط آماده و به سازمان صنعت، معدن و تجارت ارائه می‌کند. درنهایت طرح مربوط در کمیته فنی سازمان مورد بررسی کارشناسان قرار می‌گیرد و در صورت تایید، دستور دریافت پروانه بهره‌برداری برای مکتشف صادر می‌شود.

تامین منابع مالی

یکی از عمده مسائلی که در بحث بهره‌برداری از معادن برای فعالان این حوزه وجود دارد، طی کردن روال اداری برای دریافت پروانه بهره‌برداری محدوده مورد نظر است. درواقع این بروکرواسی‌های اداری و کند بودن روند کار در برخی مراحل باعث می‌شود تا برخی متقاضیان بهره‌برداری از معادن انگیزه اولیه خود را از دست بدهند. به گزارش صمت، در کنار این موضوع نیاز به منابع مالی و سرمایه‌گذاری در معادن برای بهره‌برداری از ذخایر ارزشمند معدنی موضوع دیگری است که همواره معدنکاران را به چالش می‌کشد. زیرا معدن به دلیل فرآیند طولانی که در بخش اکتشاف و رسیدن به نتیجه برای دستیابی به ذخیره معدنی در محدوده مورد نظر دارد هزینه بسیاری روی دست بهره‌بردار می‌گذارد. درنتیجه برای استخراج و بهره‌برداری از معدن نیاز به سرمایه برای تهیه تجهیزات، ماشین‌آلات معدنی و... احساس می‌شود. درنتیجه بهره‌بردار به دنبال دریافت تسهیلات از بانک‌ها رفته و با چالشی با عنوان وثیقه روبه‌رو می‌شود زیرا بانک‌ها به‌سختی پروانه بهره‌برداری از معادن را به‌عنوان ضمانتنامه بانکی قبول می‌کنند. با این حال برای رفع این مشکلات، دولت برنامه‌هایی تدوین کرده که یکی از آنها تشکیل صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی است. این صندوق نسبت به صدور بیمه‌نامه اعتباری بهره‌برداری از معادن اقدام می‌کند و پس از ارزیابی کارشناسان مسئول بیمه‌نامه صادر می‌شود.

از طرف دیگر صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی به‌عنوان یکی از ارائه‌کنندگان تسهیلات به معدنکاران بوده و قرار است سازمان نظام مهندسی معدن ایران به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اجرای این طرح در هر استان میزی را برای این صندوق در نظر گیرد تا بعد از بررسی شرایط متقاضی زمینه ارائه تسهیلات فراهم شود. به‌طور کلی این صندوق که از سال ۱۳۸۲ با سرمایه ۱۰میلیارد تومانی تشکیل و راه‌اندازی شد عمده هدفش کاهش ریسک فعالیت‌های معدنی بود تا انگیزه سرمایه‌گذار معدن افزایش پیدا کند. در مدتی که از

فعالیت صندوق می‌گذرد شاهدیم بیمه‌نامه‌هایی برای درخواست‌کنندگان صادر شده و آنها توانسته‌اند ماشین‌آلات و تجهیزات بسیاری برای معادن خود از این راه تهیه کنند. با این حال برخی از کارشناسان و فعالان حوزه معدن معتقدند که با توجه به گستردگی فعالیت‌های معدنی نیاز به افزایش بودجه این صندوق احساس می‌شود و باید تدبیری برای آن از سوی مسئولان و دولتمردان اندیشیده شود.

یکی دیگر از چالش‌های بهره‌برداران معدنی درباره منابع طبیعی و محیط‌زیست است چراکه عمده فعالیت‌های معدنی خواه ناخواه تخریب‌هایی به همراه دارد که اگر معدنکاران قواعد و اصول ایمنی را برای بهره‌برداری از معادن رعایت نکنند خسارت‌های بسیاری به محیط وارد می‌کند. برای دور ماندن از این موضوع، رعایت استانداردهای بین‌المللی در فعالیت‌های معدنی به معدنکاران کمک خواهد کرد تا میزان آسیب به محیط‌زیست و منابع طبیعی به حداقل رسیده و ارزش‌افزوده حاصل از کار نیز افزایش یابد.