چین و سنگاپور آخرین کشورهایی هستند که یک روز قبل از اجرای تحریم های مالی علیه کشورمان به صف معاف شدگان از این تحریم ها پیوستند. هرچند سنگاپور پیش از این نیز بارها درخواست معافیت از تحریم ها را کرده بود، اما این معافیت برای چین چه معنایی میتواند داشته باشد؟

این اتفاق که چین تنها یک روز قبل از اجرای تحریم ها علیه ایران از آن معاف میشود میتواند خود متضمن نکاتی باشد. هیلاری کلینتون پیش از این عنوان کرده بود که امکان آن وجود دارد که چین به زودی از تحریم ها معاف شود. نکته ای که در این میان باید به آن توجه کرد این است که این معافیت شامل حال کشورهایی شده که خرید نفت از ایران را طی این مدت کاهش داده اند.

اخیرا مواضع در خصوص کاهش یا افزایش یا تثبیت واردات نفت چین از ایران به حدی بوده است که نمیتوان به شکل دقیق مشخص کرد که آیا چین اقدام به کاهش واردات از ایران کرده است یا خیر. بر اساس آمار و اطلاعات موجود، چین به تنهایی 20 درصد از نفت ایران را تا قبل از این خریداری میکرد. اما در سه ماهه اول سال 2012 واردات نفت از ایران را به شدت کاهش داد و به کمتر از 50 درصد رساند.

آن زمان گفته میشد که اختلافات میان مقامات چینی و یونیپک از یک سو و مقامات ایرانی از سوی دیگر بر سر چگونگی پرداخت بهای نفت موجب کاهش واردات شده است. پس از آن در ماه آوریل مجددا واردات نفت چین از ایران افزایش یافت که گفته میشد به دلیل حل این اختلافات بوده است.

باید توجه داشت که هرچند چین در این ماه واردات را افزایش داد اما طبق آمار در دسترس، هنوز نسبت به مشابه سال گذشته 24 درصد کاهش واردات نفت از ایران دارد.

بنابراین میتوان دو پاسخ متفاوت برای اینکه معافیت چین از تحریم ها چه معنایی دارد بدست داد:

اول: چین با کاهش واردات نفت از ایران ایالات متحده را متقاعد کرده است که این کشور را از تحریم ها معاف کند.

دوم: با توجه به عدم توان ایالات متحده برای اجبار چین به پیروی از تحریمها این تصمیم آمریکا جنبه ای تبلیغاتی دارد.

در خصوص مورد نخست، هم آمار و هم سخنان مقامات آمریکایی حاکی از آن است که کاهش واردات روی داده است و چین طی این مدت در مسیری که آمریکا خواهان آن بوده قدم برداشته است. هیلاری کلینتون اخیرا اعلام کرده بود که چین قصد کاهش واردات از ایران را دارد و در همین خصوص گفته بود: ما شاهد بوده‌ایم که چین آهسته دست به اقداماتی زده است.

«من طبق قوانین آمریکا باید تایید کنم که آیا کشوری خرید نفت خام از ایران را کاهش داده است یا خیر و توانسته‌ام تایید کنم که هند، ژاپن و کره جنوبی این کار را کرده‌اند و بر اساس جدیدترین اطلاعات‌مان فکر می‌کنیم که چین هم در همین مسیر حرکت می‌کند.»

در اوایل سال جاری نیز چین با عقد قراردادی با روسیه اقدام به افزایش واردات نفت خود از این کشور کرد که همزمان با کاهش واردات در اوایل سال از ایران بود. این اقدام چین به معنی جایگزین کردن بخشی از نفت وارداتی از ایران تلقی شد. بنابراین باید قبول کرد که چین با کاهش واردات از ایران هرچند با عدد و رقمی که خوشایند ایالات متحده نیست، این کشور را متقاعد به معاف کردن خود از تحریم ها نموده است.

اما در اینجا نباید فراموش کرد که ایالات متحده شاید در عمل توانی برای اجبار چین به تحریم ها نداشت و در نهایت با رضایت از همین اندازه تلاش چین این کشور را معاف کرد. تلاشهای چین برای انجام مبادلات پایاپای با ایران و راه اندازی سیستم جداگانه نقل و انتقالات در خلیج فارس برای ادامه واردات از ایران، همراه با این واقعیت است که بیش از 13 درصد ذخایر ارزی ایالات متحده مستقیما در دست چین است و چین بزرگترین خریدار بدهی های آمریکا است. در نتیجه خارج کردن چین و بانکهای چینی از سیستم ارتباطی و انتقالی با آمریکا رسما و علنا ضربه وارد ساختن به اقتصاد آمریکا است.

بدون شک ایالات متحده از تبعات خارج ساختن چین از سیستم ارتباطات بانکی آگاه است و به همین دلیل تا آخرین لحظات منتظر پاسخ چین ماند و در نهایت هم بدون انتشار آمار و مستندی از کاهش واردات نفت چین از ایران به یکباره این کشور را از تحریم معاف کرد. سخنان دوپهلوی هیلاری کلینتون مبنی بر اینکه «فکر میکنیم که چین هم در همین مسیر حرکت می‌کند« گویای همین امر است.

درواقع باید گفت واقعیت معافیت چین از تحریمها هم کاهش واردات است و هم این امر که عملا شاید امکان خارج ساختن بانکهای چینی از سیستم مالی برای آمریکا مقدور نبوده. ایالات متحده با این عمل دو هدف را همزمان نشانه گرفته است: اثبات اینکه چین به کاهش ورادات نفت از ایران پرداخته است که تا حدی این ادعا صحیح است، و نجات سیستم مالی و ذخایر خود با تداوم موقت ارتباط با بانکهای چینی.

در این میان نباید از معافیت چین و سایر کشورها از تحریم ها خوشحال بود و از آن به عنوان شکست یا عقب نشینی در تحریم ها یاد کرد. واقعیت کاهش واردات نفت این کشورها از ایران واقعیتی است که رخ داده. این امر که تحریمها بر علیه ایران شروع شده و تا دوروز دیگر سنگین تر نیز خواهد شد، لزوم برخورد با این امر به شکلی واقع بینانه را تایید میکند.

هرچند احتمال ادامه مراوده نفتی چین و هند در آینده با ابزاری چون مبادله پایاپای وجود دارد – به دلیل توان آنها برای ادامه به مراودات در سطح عملی – اما چین و هند تنها دو تن از مشتریان نفتی ایران هستند و شاید درحد 500 هزار بشکه نفت نه بیشتر.