در سال 1335 به ازای هر ایرانی 7 هزار متر مکعب آب وجود داشت و این رقم امروز  به 1500 متر مکعب رسیده است. بر اساس پیش بینی ناسا 45 کشور در آینده دچار خشکسالی خواهند شد که ایران در رتبه چهارم آن قرار دارد. کاهش بارندگی، از بین رفتن منابع آب های زیرزمینی به علت برداشت بیش از حد، عدم اصلاح الگوی مصرف و ده‌ها دلیل دیگر بیانگر آن است کشور در سال های آینده با بحران آب مواجه است.

کشاورزی سهمی 12 درصدی در تولید ناخالص ملی دارد. معاش 6 میلیون خانوار ایرانی که در مجموع جمعیتی 25 میلیونی را تشکیل می‌دهند با کشاورزی تامین می‌شود. علاوه بر این کشاورزی سهم 20 درصدی را در اشتغال کشور دارد. از طرف دیگر امنیت غذایی بحثی ملی است. کشوری که به مواد اولیه خوراکی محتاج باشد احتمال وابستگی اش به کشورهای خارجی بیشتر است.

مطالب گفته شده گویای جایگاه مهم کشاورزی است، اما اگر بخواهیم دقیق تر به کشاورزی نگاه کنیم با مشکلاتی رو به رو می شویم که مهمترین آن میزان آب مصرفی است. طبق آماری که توسط وزارت نیرو منتشره شده است، 92 درصد آب شرب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و تنها 6 درصد مصرف خانگی است. 2 درصد دیگر هم به صنعت اختصاص دارد. در حالی که متوسط مصرف جهانی آب در بخش کشاورزی 70 درصد است. از طرف دیگر متوسط تولید محصولات کشاورزی به ازای هر متر مکعب آب، سه کیلوگرم است. در حالی که در ایران این میزان یک کیلو‌گرم است. 20 درصد مصرف بیشتر و یک سوم تولید جهانی. آماری که زنگ خطری برای مسئولان و کشاورزان است.

کشاورزی دانش بنیان، مسئله روز جهانی

پیشینه کشاورزی در کشور ما به چندین هزار سال پیش می رسد. اجداد ما از ابتدای سکونت در فلات ایران به کشاورزی روی آوردند و توانستند شیوه های نوینی در این زمینه به وجود بیاورند. اما متاسفانه می بینیم که کشاورزی در کشور ما بدون توجه به پیشرفت های جهانی با همان شیوه اولیه انجام می گیرد.

سیستم آبیاری در کشاورزی بحث مهمی است که در کشور ما علی رغم تاکید مسئولان مغفول مانده است. سطح وسیعی از زمین های کشاورزی ایران به روش های سنتی کشت می‌شود و خبری از سیستم های نوین آبیاری نیست. این موضوع نیاز به سرمایه گذاری دولت و از طرف دیگر افزایش دانش کشاورزان دارد. بحثی که به نوعی کشاورزی دانش بنیان را در صدر توجه قرار می‌دهد. با روی کار آمدن دولت روحانی و فعالیت معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور بحث شرکت‌های دانش بنیان مورد توجه قرار گرفت. شرکت‌هایی که اغلب ساخته و پرداخته فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها در رشته‌های مختلف بودند و قدم در راهی گذاشته‌اند که از صنعت تا فرهنگ را درگیر کرده است. این نیاز در کشاورزی هم حس می شود. وقتی می توان با سرمایه گذاری اندک در بحث سیستم آبیاری مقدار قابل توجهی آب ذخیره کرد، دلیل کم کاری چیست؟

به نظر می رسد عدم استقبال کشاورزان و از طرف دیگر عدم تحرک کافی در بین متخصصان، در کنار تعلل دولت وضعیت کشاورزی را به اینجا رسانده است. نیاز است ارتباط بین حوزه ای تقویت شده و کشاورزان نیز از نتیجه کار مطلع شوند. البته بحث فقط بر سر چگونگی مصرف آب و سیستم آبیاری نیست. بلکه ما نتوانستیم بر اساس ویژگی های اقلیمی محصولاتی را پرورش دهیم که از لحاظ اقتصادی به صرفه باشد.  به عنوان مثال تولید هندوانه در کشور ما هیچ تناسبی با شرایط محیطی ندارد. در سالیان گذشته کشور ما 833 تن هندوانه صادر کرده است. به ازای هر یک کیلوگرم هندوانه چیزی حدود 500 لیتر آب مصرف می شود. با یک حساب سر انگشتی صادرات این میوه 208 میلیارد لیتر آب مصرف کرده است.

تمام این مسائل به این نکته ختم می شود که دخیل کردن علم و یا همان اصطلاح صنایع دانش بنیان می تواند تغییری اساسی در روند موجود ایجاد کند.

در کشاورزی نوین جایگاه خورشید متزلزل شده است

رشد گیاهان و نور خورشید دو موضوع جدا نشدنی است. اما آیا فقط منبع نور در کشاورزی خورشید است؟ جواب مشخص است، خیر. در کشاورزی نوین جایگاه خورشید کمی متزلزل شده است. درست است که خورشید نور مورد نیاز گیاهان را تولید می کند اما در کنارش باعث تبخیر بیش از حد آب و گاهی رشد آفات نیز می‌شود. به همین دلیل متخصصان فعال در بحث کشاورزی به فکر تولید لامپ‌های رشد گیاه افتادند. لامپ‌هایی که با شناخت طیف‌های نور مورد نیاز گیاهان، آن‌ها را تولید کرده و موجب رشد بهتر آن ها می‌شود.

در این میان لامپ های ال ای دی با توجه به مصرف کم و طول عمر بسیار بالا، می تواند جایگزین مناسبی برای خورشید شود. در کشت گلخانه و با استفاده از نور طبیعی، بیش از 70 درصد نور دریافتی به خاطر سازه از بین می رود، اما کشت بر اساس لامپ های ال ای دی می تواند باعث جلوگیری از هدر رفت نور و انرژی شود.

کشاورزی دانش بنیان شاخه‌های فراوانی دارد که روز به روز در حال گسترش است. از تغییر سیستم آبیاری تا شناخت محصولات سازگار با شرایط اقلیمی و اکنون نیز تولید لامپ‌های رشد گیاه. استفاده از ابزاری که ساخته و پرداخته دانش روز دنیا است و سود بردن از آن عزمی می‌طلبد که یک سر آن دولت است و یک سر دیگر کشاورزانی که سالانه با صرف هزینه های فراوان در زمین های خود آنطور که باید و شاید سود نمی برند.