با آنکه بخش قابل توجهی از زائران کربلا و نجف در روزهای نزدیک به اربعین مرزهای زمینی را به عنوان اصلی‌ترین محل رفت و آمد خود انتخاب می‌کنند، اما همچنان سفرهای هوایی به عراق به عنوان یکی از گزینه‌هایی اصلی مطرح است که در کوتاه‌ترین زمان جا به جایی‌ها را ممکن می‌سازد. گذشته از اینکه افزایش تقاضا در این امر موجب ایجاد بازار سیاه و گسترش سوء استفاده‌ها می‌شود، ایرلاین‌های کشور نیز سود چشمگیری را به جیب می‌زنند که به تازگی ایرلاین‌های خارجی هم به آنها اضافه شده‌اند.

ایرانیان در طول تاریخ نشان داده‌اند که ارادت خاصی به ائمه اطهار (ع) دارند. از همین رو همواره با فرا رسیدن شهادت سید و سالار شهیدان تلاش کرده‌اند با برگزاری آیین‌ها و رسوم مختلف مشی و سیره امام حسین(ع) را به جهانیان بشناسانند. در دهه‌های گذشته نیز با تجهیز وسایل حمل و نقل و گسترش جاده‌ها، شیعیان ایرانی با سفر به عتبات عالیات بر شور حسینی افزوده‌اند. به همین جهت ناوگان حمل و نقل کشوری طی این سال‌ها تلاش کرده است تا با افزایش خدمات خود مسافران بیشتری جذب کند. همچنین باید توجه داشت که افزایش مسافرت‌ها فقط محدود به تاسوعا و عاشورای حسینی نمی‌شود، بلکه طی سال‌های گذشته در روزهای نزدیک به اربعین رکوردهای تازه‌ای از حضور ایرانیان در عراق رقم خورده و آمارهای مربوط به سال جاری نیز نشان می‌دهد که عبور و مرور ایرانیان تنها در مرز مهران ۳۴۷ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است.

تجهیز ناوگان حمل‌ونقل برای مسافران اربعین

با آنکه دولت پیش‌بینی کرده بود در مراسم اربعین امسال تعداد زائران ایرانی در قیاس با سال گذشته رشدی ۵۰ درصدی را تجربه کند، اما اکنون آمارها در مرز زمینی مهران نشان از آن دارد که تعداد افرادی که قصد رسیدن به کربلا را دارند، نسبت به رقم‌های سال گذشته به شکل قابل توجهی افزایش یافته؛ به طوری که بر اساس اعلام اداره راهداری و حمل ‌و نقل جاده‌ای استان ایلام فقط در روز نخست تردد زائران، تعداد مسافران از حدود ۲۳ هزار نفر سال گذشته به ۵۲ هزار نفر رسیده و در روزهای بعد نیز این روند ادامه داشته است. اما این استقبال فقط محدود به مسیرهای زمینی نمی‌شود، بلکه هموطنان بسیاری مسیرهای هوایی را برای سفر به عتبات عالیات انتخاب کرده‌اند. آمارها نشان می‌دهد که در اربعین سال گذشته ۲۰۰ هزار نفر از طریق پروازهای هوایی خود را به نجف یا بغداد رسانده‌اند که بر اساس پیش‌بینی‌ها امید می‌رود در پایان اربعین امسال این رقم افزایش پیدا کند. این مساله نشان می‌دهد که ایرلاین‌های کشور در این مقطع زمانی سود فراوانی را کسب می‌کنند و شاید گردش مالی آنها در این بازه بیش از هر زمان دیگری از سال باشد.

حال برای اینکه به اعداد و ارقام دقیق‌تری دست پیدا کنیم محاسباتی را انجام می‌دهیم. بر این اساس اگر طبق اعلام معاون وزیر راه و شهرسازی قیمت پرواز به شهرهای بغداد و نجف اشرف را یک میلیون و ۱۰۰ هزار تومان در نظر بگیریم و تعداد مسافران هوایی اربعین را همان ۲۰۰ هزار نفر تخمین بزنیم، باید گفت که ایرلاین‌های ایرانی تنها برای یک روز ۲۲۰ میلیارد تومان به جیب می‌زنند! البته باید اشاره داشت که به‌رغم تمهیدات اندیشیده شده ایجاد بازار سیاه جزء جداناشدنی این موضوع است و طی مدت گذشته مسئولان نتوانسته‌اند از حضور دلالان در بازار جلوگیری کنند. با آنکه تمام دستگاه‌های مرتبط با سفرهای اربعین از هفته‌ها پیش برنامه‌ریزی‌های ابتدایی خود را برای مدیریت این سفرها انجام داده‌اند و تمام تلاش‌ها برای کاهش قابل توجه نقش بازارهای سیاه صورت گرفته، اما همچنان به نظر می‌رسد این بازارها نفوذ خود را حفظ کرده‌اند. در این زمینه علاوه بر اینکه سازمان هواپیمایی کشور قیمت‌های نهایی بلیت را به تصویب رساند، وزارت راه و شهرسازی نیز تمام تلاش خود را به کار گرفت تا همه امکانات حمل‌ونقل خود را برای این ایام بسیج کند؛ به طوری که در کنار راه‌اندازی قطار ترکیبی تهران-کربلا، ناوگان اتوبوسرانی کشور نیز اعلام کرد که برای این روزها تمام ظرفیت خود را به کار بسته است.

همچنین به گفته استاندار خوزستان نیز در عرصه دریایی ناوگان محسوسی برای جا به‌ جایی مسافران اربعین طراحی شده است. براین اساس سه فروند کشتی مسافربری با ظرفیت بیش از ۷۰۰ مسافر در مسیر خرمشهر- بصره در رود اروند فعالیت خود را آغاز کرده‌اند تا بخشی از زائران ایرانی را از طریق آب‌های آزاد اروند به سمت کربلا حرکت دهند. با آنکه هنوز اتصال ریلی ایران به عراق نهایی نشده، اما راه‌آهن برنامه‌ریزی ویژه‌ای صورت داده و به این ترتیب قطار تهران - کربلا از پایتخت ایران به سمت شلمچه حرکت می‌کند، سپس مسافتی تقریبا ۳۵ کیلومتری با اتوبوس طی می‌شود و سفر از بصره تا کربلا بار دیگر به وسیله قطار انجام خواهد شد.

با تمام این برنامه‌ریزی‌ها، طولانی‌ بودن سفرهای زمینی باعث شده است برای افرادی که قصد دارند در کوتاه‌ترین زمان ممکن به کربلا برسند، سفرهای هوایی اصلی‌ترین اولویت باشد و در شرایطی که سازمان هواپیمایی از هفته‌ها قبل مقاومت خود را در برابر سفرهای چارتری نشان داد، این بار برخی از ایرلاین‌های خارجی با توجه به مجوزهایی که دارند، اقدام به فروش بلیت برای سفر به نجف با قیمت‌های بسیار کرده‌اند. به این ترتیب ایرلاین‌هایی مانند قطر ایرویز، امارات و ترکیش ایرلاین از تهران مسافران را سوار می‌کنند و سپس نجف را به عنوان مقصد دوم و یا حتی سوم در نظر می‌گیرند؛ موضوعی که باعث می‌شود قیمت بلیت سفر در این ایام به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کند. بررسی‌ها از برخی سامانه‌های بلیت‌فروشی این ایرلاین‌ها نشان می‌دهد در روزهای منتهی به اربعین پروازهای توقفی این شرکت‌ها با نرخ حدود دو میلیون تومان آغاز می‌شود و حتی رقم‌های بالای پنج میلیون تومان را رد می‌کنند. لازم به ذکر است که این پایان کار نیست و برای شب اربعین باید منتظر قیمت‌های عجیب و غریب‌تری بود.

جولان ایرلاین‌های خارجی در ایران

به نظر می‌رسد ایرلاین‌های خارجی حاضر در ایران با داشتن تفاوت‌هایی مهم در وضعیت پروازی سهم ایرلاین‌های ایرانی را از پروازهای خارجی به اندازه چشمگیری کاهش داده‌اند. باید اشاره داشت که در حال حاضر ۳۲ شرکت هواپیمایی خارجی در فرودگاه‌های بین‌المللی ایران نشست و برخاست دارند و شرایط نامناسب ایرلاین‌های ایرانی از جهات گوناگون و نیز کیفیت پایین فرودگاه‌های کشور باعث شده است تا بخش ناچیزی از سفر خارجی ایرانی‌ها برای کشور و شرکت‌های هواپیمایی ایرانی سودآوری داشته باشد که سفر به عراق نیز از این امر مستثنی نیست. این مهم از آن جهت قابل بررسی است که هزینه‌های گزافی را به مشتریان تحمیل می‌کند؛ چرا که این پروازها پس از برخاستن هواپیمای ایرلاین‌های خارجی از فرودگاه‌های بین‌المللی ایران در یکی از شهرهای کشور صاحب ایرلاین فرود می‌آیند و بعد از جا به جایی مسافران در گیت‌های پروازی به مسیر خود ادامه می‌دهند.

شاید اصلی‌ترین دلیل تمایل ایرانی‌ها و بسیاری از مسافران غیرایرانی به استفاده از پروازهای ایرلاین‌های خارجی محدود بودن روزهای پروازی شرکت‌های ایرانی به شهرهای مشخص است. همچنین کمبود خدمات در ایرلاین‌های داخلی و ایمن نبودن برخی پروازها مسافران را به سمت ایرلاین‌های خارجی سوق می‌دهد. به هر حال ایجاد بازار رقابت در هر بخشی می‌تواند به بهبود خدمات و رضایت مشتریان بینجامد. اکنون که ایرلاین‌های ایرانی در رقابت با خارجی‌ها عقب مانده‌اند، باید تمام تلاش خود را در پیش بگیرند تا گوی سبقت را از آنها بربایند. البته در این زمینه لازم است دولت و مسئولان مشوق‌های لازم را برای آنها به وجود آورند تا آنها بتوانند به بهترین شکل به مسافران خدمات ارائه دهند.