با توجه به ظهور سریع محصولات تحول‌آفرین و مدل‎های کسب‎وکار نوین و همچنین قدرت فناوری‎های دیجیتال در متحول ساختن فضای کسب‎وکار و جامعه، مدیران ارشد اجرایی باید از مهارت‎ بهره‏برداری و تحلیل مقوله «اقتصاد فناوری» در سطح جهانی برخوردار باشند، به این مفهوم که قابلیت شناسایی تاثیرات اقتصادی تحولات سریع فناوری را داشته باشند و همچنین از توانایی واکنش سریع و پیش‌نگرانه برخوردار باشند. در مقاله پیش رو، به بررسی معیارها و روش‎های جدیدی می‎پردازیم که به‌منظور هدایت اقتصاد فناوری و اتخاذ تصمیمات هوشمندانه در خصوص سرمایه‎گذاری در بخش تکنولوژی‏، برای هر کسب‎وکاری ضروری است.

تاثیرات اقتصاد فناوری

فناوری حتی از توان تغییر معیارهای مورد استفاده در سنجش اقتصاد بازار برخوردار است. ترکیب شاخص‎هایی نظیر میانگین صنعتی داو جونز (DJIA) و S&P 500 تغییراتی به همراه داشته است. شرکت‎های صنعتی جای خود را به نیروگاه‎هایی عظیم نظیر اپل، گوگل و آمازون می‎دهند که ارزش سهامی بسیار بالاتر از اعضای قدیمی و قدرتمند صنایع مختلف دارند. شرکت اپل با سرمایه‎گذاری بالای خود، بخش عظیمی از شاخص DJIA را ازآن خود کرده است. به‌طور مشابه، حدود ۲۰ الی ۳۰ سال گذشته هم عملکرد شرکت‎هایی چون کاترپیلار (Caterpillar) یا جنرال موتورز بازار را به شدت تحت تاثیر قرار داده بود.

علاوه‌بر این، باید توجه داشت که فناوری به کسب‏وکارها نفوذ می‎کند. «هزینه‎های فناوری» شرکت‎های بزرگ سراسر جهان (معیار بارومتریک مهم در اقتصاد فناوری که بر هزینه‎های سخت‌افزاری، نرم‎افزاری، شبکه، نیروی‎انسانی و حتی خدمات برون‎سپاری شده مرتبط با فناوری اطلاعات دلالت دارد) نزدیک به 6 تریلیون دلار در سال برآورد شده است. این رقم برای خرید یک تلفن هوشمند ۵۰۰ دلاری و یک تبلت ۳۵۰ دلاری برای 7/1 میلیارد نفر جمعیت دنیا کافی است. اگر اقتصاد فناوری جهان را یک کشور در نظر بگیریم که تولید ناخالص داخلی 6 تریلیون دلاری دارد، احتمالا این کشور در بین اقتصادهایی نظیر چین و ژاپن قرار خواهد داشت و اقتصادی دو برابر بزرگ‌تر از بریتانیا خواهد بود. بودجه فناوری شرکت‎ها از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۵ با ضریب تقریبا ۲۰ برابری رشد کرده است که این در حالی است در همین بازه زمانی، تولید ناخالص داخلی جهان به سختی سه برابر شده است.

البته رقم 6 تریلیون دلار برای هزینه‏‌های فناوری شامل تمامی هزینه‌های تخصیص داده شده شرکت‌ها به این حوزه نمی‎شود. هزینه حسگرها، پردازنده‏ها و سایر فناوری‌‏های به‌کار گرفته شده در محصولاتی نظیر اتومبیل‏‌ها، موتور هواپیما، لوازم‌خانگی و سیستم‎های هوشمند یا حتی فناوری‏های به‌کار گرفته شده در روبات‎ها، خودکارسازی فرآیندها و تکنولوژی‎های قابل حمل در این صورت حساب وارد نشده است. اگر هزینه‎های سرمایه‎گذاری‎های مذکور نیز در حساب فوق اعمال شود‏، مخارج فناوری به طرز چشمگیری افزایش خواهد داشت.

در مقاله حاضر، بر داده‌های هزینه فناوری اطلاعات به عنوان بخشی از اقتصاد فناوری توجه خواهیم کرد. این روش سنجش هزینه‎های فناوری که موضوع پیچیدگی‎های نگاه به فناوری از لنز اقتصاد را برجسته‎تر می‎کند، مولفه‏ای مهم در اعمال تحولات دیجیتال در ساختار شرکت‎ها است. اما این هزینه‎ها چه منافعی برای کسب‎وکارها دارد؟ با استفاده چشمگیر و گسترده از فناوری می‎توان بر کانونی متمرکز شد که تاثیرات اقتصادی هزینه‎های عظیم در حوزه فناوری را روشن‎تر می‎کند. محاسبه شدت گرایش به فناوری به کمک فرمولی انحصاری انجام می‎شود که به تجزیه و تحلیل نسبت هزینه‎های یک شرکت در بخش فناوری اطلاعات به درآمد‎های آن صنعت و هزینه‎های عملیاتی آن می‏‌پردازد.

در گذشته، رهبران کسب‎وکار به بررسی مجزای دو معیار توجه داشتند، اما این کار تصویری روشن از وضعیت کسب‎وکار به آنها نمی‎داد. درآمد با توسعه فناوری خود‎ به ‎خود افزایش پیدا نمی‎کند و بالا بودن هزینه‎های فناوری ضرورتا نشانه نامطلوبی هم نیست. با این حال، اگر مدیران هزینه‎های فناوری خود را در قیاس با هزینه‏های عملیاتی و درآمد کسب‎وکار به‌طور منظم بسنجند، به روابط قابل‌توجهی پی خواهند برد. بررسی‎ها نشان می‎دهد شرکت‎های فعال در صنایع مختلف که به‌طور گسترده از فناوری استفاده می‎کنند، سود ناخالص بالایی دارند. برای مثال، برترین شرکت‎های فعال در صنعت بیمه (با ۵۰ درصد هزینه‏ فناوری بیشتر) سود ناخالص سه برابری را در مقایسه با شرکت‎های متوسط صعنت بیمه تجربه می‎کنند. در صنعت بانکداری و خدمات مالی نیز شرکت‌هایی که حاشیه فروش بالایی دارند از سرمایه‎گذاری‎های گسترده‎تری در حوزه فناوری برخوردار بوده‎اند.

این صنعت در طول 5 سال گذشته، سطوح بسیار بالایی از اتوماسیون را شاهد بوده است که شامل سیستم‎هایی برای سهولت بخشیدن به فرآیندها و پیشرفت‎هایی در زمینه هوش مصنوعی است که از روبات‎ها برای پاسخگویی به مراجعان و در نهایت اجرای تراکنش‎های مالی استفاده می‎کند. مایکل راجرز، مدیرعامل شرکت استیت استریت(State Street)، پیش‌بینی کرده است تا سال ۲۰۲۰ اتوماسیون جایگزین یک پنجم نیروی انسانی حال حاضر سازمان‎ها خواهد شد. به گزارش بانک سیتی‌گروپ، در طول 10 سال آتی 1/8 میلیون کارمند بانک‎های ایالات متحده و اروپا شغل خود را از دست خواهند داد.

در واقع در این بین، علاوه‌بر ارتباط میان گرایش به فناوری و سود ناخالص، باید به همبستگی قوی میان این دو نیز اشاره کرد، به این معنی که گرایش به فناوری در سازمان و سود ناخالص رابطه‎ای مستقیم با یکدیگر دارند. این ارتباط قبل و بعد از بحران اقتصادی اخیر قابل مشاهده بود. در آغاز ورود به بحران اقتصادی بزرگ جهان در سال ۲۰۰۷، شرکت‎ها در حال سرمایه‎گذاری هر چه بیشتر در فناوری‎ بودند و سود ناخالص به شدت رو به افزایش بود. این روند در طول سال ۲۰۰۸ و تا سال ۲۰۰۹ ادامه داشت، تا اینکه کسب‎وکارها خیلی دیر متوجه شرایط شدند و شروع به کاهش سرمایه‌گذاری‎های خود در حوزه فناوری کردند. پس از آن، شتاب گرایش به فناوری به همراه رشد سود ناخالص رو به کاهش گذاشت.

سایر معیارهای سنجش موفقیت

شرکت‌ها می‌توانند در کنار معیار گرایش به فناوری، از معیارهای دیگری برای ارزیابی فرآیندهای مدیریتی نظیر درآمد دلاری به‌ازای توسعه فناوری استفاده کنند. برای مثال، صنعت انرژی بیشترین درآمد را به‌ازای هر دلار سرمایه‎گذاری در فناوری به دست می‌آورد (24/24 دلار). از سوی دیگر، صنعت نشر نرم‌افزار و خدمات اینترنتی کمترین درآمد دلاری را به خود اختصاص داده‎اند (0/98 دلار). یکی دیگر از معیارهای مناسب «هزینه فناوری اطلاعات کالاها» است. برای مثال، یک بانک می‏تواند با سرمایه‎گذاری در بخش اتوماسیون و هوش مصنوعی به ارائه خدمات ارزان تر، بهتر و سریع‌تر روی آورد. بدون شک، به‌منظور ارزیابی فرآیند پیشرفت پروژه به معیارهایی نیاز خواهد بود.

اقدام بعدی چیست؟

بهترین‌های صنایع، تفاوت فاحشی با شرکت‌های متوسط صنعت خود دارند. اغلب آنها سود ناخالص بیشتری را به واسطه‌هایی که صرف توسعه فناوری می‎کنند به دست می‎آورند. یک موسسه مالی بین‌‎المللی را در نظر بگیرید که سال‎ها تلاش کرده است هزینه‎های فناوری خود را در کمترین حد ممکن نگه دارد. علاوه‌بر این، حاشیه سود این موسسه نیز در صنعت کمترین بوده است. این موسسه با تجدید نظر در ساختارهای خود به اتوماسیون بیشتر و افزایش سرمایه‎گذاری در حوزه فناوری ‎اطلاعات روی می‎آورد. صدها میلیون دلار صرف توسعه فناوری می‎شود که به واسطه کاهش هزینه‎های عملیاتی و افزایش درآمد از طریق اتوماسیون به دست آمده است. اکنون این موسسه، در مقایسه با همتایان خود تنها موسسه‌ای است که سود ناخالص آن به سرعت در حال افزایش است.

به‌منظور حمایت از چنین تحولات دیجیتالی، مدیران ارشد اجرایی باید معیارهایی نظیر شدت گرایش به فناوری را همچون شاخص‎های اصلی عملکرد در سازمان ارزیابی کنند و از رقبا و شرکت‎های موفق و پیشرو سایر صنایع در این زمینه الگوبرداری کنند. در قدم بعد باید به واسطه معیارهای جدید، در گزارش‎های مدیریتی ماهانه خود به بررسی تاثیرات فناوری بر عملکرد کسب‎وکار خود بپردازند. در نهایت نیز باید به کمک معیارهای پیچیده‎تری اقدام به ارزیابی تحولات ناشی از توسعه فناوری در سازمان کنند. به واسطه اتخاذ بهترین تجربیات در این حوزه، در آینده شاهد نسل جدیدی از مدیران ارشد خواهیم بود که اصطلاحا «اقتصاددانان فناوری» شناخته خواهند شد که علاوه‌بر ارزیابی و اندازه‎گیری مهم‎ترین معیارهای توسعه سازمان، به رشد مفهوم «اقتصاد فناوری» نیز کمک شایانی خواهند کرد.