افزایش نوسانات نرخ ارز منبع مهمی در افزایش ریسک است. این تغییرات، نوسانات ارزش حال یک شرکت را تحت تاثیر قرار می‌دهد و بر جریان درآمدی آینده آن تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر، تاثیرات نرخ ارز برای شرکت‌هایی که از ارز خارجی در عملیات خود استفاده می‌کنند، قدرتمندتر خواهد بود. برای مثال جریان‌های درآمدی و ارزش یک شرکت می‌تواند تابعی از نرخ ارز شرکت‌هایی باشد که با آن تجارت خارجی دارند و نوسان در نرخ‌های ارز آن کشور را نیز متاثر کند.

از این‌رو می‌توان گفت نرخ ارز یکی از مهم‌ترین متغیرهای اقتصادی به شمار می‌رود که بر صنایع یک کشور اثر می‌گذارد. نوسان نرخ ارز نااطمینانی را برای کسب‌وکارهای گوناگون بیشتر می‌کند و برای نمای کلی اقتصاد یک کشور زیان‌بار تلقی می‌شود. در همین حال، نوسانات ارزی اثراتی نیز بر گردشگری و بنگاه‌های فعال در این زمینه خواهد گذاشت. درآمدها و فعالیت یک شرکت فعال در بخش گردشگری به شرکت‌های خارجی مرتبط با این صنعت ارتباط داشته و ممکن است به سرمایه‌گذاری خارجی که آن شرکت‌ها در این کشور انجام داده‌اند، وابسته باشد. از این‌رو است که نوسانات نرخ ارز می‌تواند جریان سرمایه‌گذاری خارجی در یک کشور را که بخشی از آن نیز در گردشگری صورت می‌گیرد، تحت‌تاثیر قرار دهد و اثر منفی بر آن بگذارد. تاثیر بر میزان گردشگران ورودی و خروجی نیز از دیگر نمودهای اثرگذاری نوسانات نرخ ارز بر گردشگری است. نگاهی به کشورهای در حال توسعه که نرخ ارز آنها در بازه‌هایی از زمان دچار نوسان شده است، نشان می‌دهد چه مشکلاتی در این خصوص گریبانگیر این کشورها شده است. در این زمینه می‌توان به بحران مالی و نوسانات نرخ ارز در شرق آسیا در سال‌های دهه 90 میلادی و ترکیه در برخی برهه‌ها اشاره کرد.

اهمیت ثبات نرخ ارز برای گردشگری

ترکیه پیش از وارد شدن به گرداب مشکلات گوناگون توانسته بود رقمی حدود 40 میلیون گردشگر خارجی را در سال جذب کند و صنعت گردشگری آن به یکی از مهم‌ترین صنایع در این کشور از نظر درآمدزایی و سهم داشتن در تولید ناخالص داخلی این کشور تبدیل شده بود. البته روند رشد گردشگری در جهان در سال‌های اخیر به طور کلی صعودی بوده و همین روند رو به رشد، اهمیت فزاینده بخش گردشگری در ترکیه و جهان را نشان می‌دهد. این موضوع گویای آن است که چرا صندوق بین‌المللی پول و سایر نهادهای بین‌المللی مشابه آن معتقدند که بخش گردشگری همانند موتور رشد اقتصادی و ابزاری برای مبارزه با رکود اقتصادی و عوارض آن مانند نرخ بیکاری بالا در چند کشور عمل می‌کند.

از سوی دیگر، به چند دلیل رقابت در جذب گردشگران بین کشورهای مقصد شدید است که مهم‌ترین نقش را در این رقابت عواملی همچون پایداری اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور میزبان بر عهده دارند. این پایداری عموما شاخصه‌هایی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها ثبات و عدم نوسان نرخ ارز است که به نوبه خود می‌تواند به مباحثی همچون سیاست‌های اقتصادی که از سوی سیاست‌گذاران یک کشور مقصد توریستی دنبال می‌شود، ارتباط داشته باشد. اگر تعارض و مشکلات سیاست‌های اقتصادی در یک کشور مقصد گردشگری اوج گیرد، نوسانات ایجاد شده در نرخ ارز با توجه به رقابت شدید کشورها در این صنعت نهایتا منجر به نوسان درآمدهای حاصل از گردشگری و همچنین ورود گردشگران خواهد شد. در ادامه این روز، بروز نوسان در تعداد گردشگران بازدیدکننده از یک کشور معضلات مربوط به سیاست‌های اقتصادی تعقیب‌شده از سوی یک کشور مقصد و اثر آن بر بخش گردشگری را افزایش می‌دهد.

رابطه معکوس ارز و سفر

بسیاری از مطالعات تجربی نشان‌ می‌دهد حساسیت شرکت‌های گردشگری ترکیه نسبت به ریسک‌های نرخ ارز زیاد است. براساس همین مطالعات، بین نوسانات نرخ ارز در ترکیه و ورود گردشگران به این کشور در فاصله سال‌های 2012-1994 ارتباط معکوس وجود داشت؛ زیرا همان‌گونه که اشاره شد کاهش نرخ ارز می‌تواند در یک کشور مقصد گردشگری موجب القای بیشتر جریان گردشگران ورودی شود، در حالی که کاهش نرخ ارز در کشور مبدأ از خروج گردشگرانی که قصد سفرهای بین‌المللی دارند، جلوگیری می‌کند. علت آن است که وقتی نرخ ارز کشوری ارزان‌تر می‌شود، سفر به آن و استفاده از خدمات آن برای مسافران کشوری که ارزهای قدرتمندتری دارند، با هزینه کمتری قابل انجام است و رفتن به سفرهای خارجی برای کشوری که ارز آن با کاهش در برابر ارزهای دیگر مواجه شده است، گران‌تر خواهد بود.

از سوی دیگر در حالی که بسیاری از مطالعات انجام شده در این حوزه، به تاثیر قیمت‌های نسبی بین کشورهای مبدأ و مقصد اشاره می‌کنند، نقش نوسانات نرخ ارز با ایجاد نااطمینانی در محیط کشور می‌تواند تعداد گردشگران ورودی به یک کشور را کاهش دهد. این کار تنها ناشی از تصمیمات افراد نیست بلکه تورگردانان نیز نوسانات نرخ ارز را ریسکی برای سودهای خود می‌دانند و بنابراین وقتی نااطمینانی در مورد نرخ ارز زیاد باشد، گردشگران را به مقاصد رقیب دیگری که ثبات بیشتری دارند، هدایت می‌کنند. درهمین حال تجربه ترکیه نشان داده است که هرگاه نوسانات نرخ ارز در این کشور زیاد شده، جریان گردشگران ورودی به این کشور کاهش یافته است. طبق همین تحقیقات ضریب نوسانات ارزی در ترکیه بالا است؛ به گونه‌ای که به ازای یک درصد تغییر در نرخ ارز این کشور، جریان گردشگرانی که در این کشور کاهش یافته به بیش از 6 درصد می‌رسد. علاوه بر این، بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهد مقادیر بالاتر نوسان در نرخ ارز تاثیرات بیشتر و نامتناسبی بر جریان گردشگران وارد شده به ترکیه می‌گذارند. به نظر می‌رسد در ترکیه افزایش نوسانات ارزی ورود گردشگران را بیش از مقدار متناسب با آن کاهش می‌دهد. تغییر نظر مسافران بالقوه در کنار تورگردانان بر این کاهش چشمگیر موثر هستند.

علاوه بر این، تولید ناخالص داخلی سرانه کشورهای مبدأ نیز بر روند ورود گردشگران اثرگذار هستند. شواهد نشان‌دهنده این است که تغییر یک درصدی در قدرت خرید یک کشور مبدأ، تعداد گردشگران ورودی ترکیه را تا 11درصد افزایش داده است. در واقع این امر به معنای آن است که محصولات گردشگری ترکیه همانند کالاهای لوکس هستند. به همین دلیل زمانی که نرخ ارز این کشور با نوسانات شدید همراه شود، درآمد سرانه قابل تصرف افراد سفرکننده به ترکیه با ریسک همراه خواهد بود و از آنجا که محصولی لوکس تلقی می‌شود، می‌تواند در شرایط ریسک، اقبال عمومی گردشگران را نسبت به بازدید از این کشور کاهش دهد. تغییرات نرخ ارز از طریق دیگری نیز می‌تواند بر گردشگری تاثیر بگذارد. اگر این تغییرات منجر به افزایش شاخص قیمت مصرف‌کننده در ترکیه نسبت به سایر نقاط جهان شود، کاهش گردشگران در این کشور پدیده‌ای است که رخ می‌دهد.

این نتیجه‌ای است که چندان دور از ذهن به نظر نمی‌رسد و گویای آن است که تورم اثر منفی بر جذب گردشگران در یک کشور مقصد توریستی می‌گذارد. همان طور که گفته شد، نوسانات نرخ ارز به طرق گوناگون بر صنعت گردشگری ترکیه اثر می‌گذارد و نوسانات را در این کشور افزایش می‌دهد. اما نکته‌ دیگری وجود دارد که بسیار حائز اهمیت است که همان سرمایه‌گذاری خارجی است. ایران مدتی است تلاش می‌کند تا بتواند سرمایه‌گذاران خارجی را در زمینه‌های مختلف به کشور جذب کند. درست است که افت نرخ ارز در دوره‌ای موجب افزایش بازدید از کشور شد و یکی از عوامل بازدید از ایران ارزان بودن آن است اما اگر نرخ ارز با نوسانات چشمگیر همراه باشد، می‌تواند گردشگری نوپای ایران را که هنوز به بالندگی نرسیده و به خصوص نیاز به سرمایه‌گذاری دارد با مشکلات فراوانی روبه‌رو کند؛ از جمله اینکه سرمایه‌گذاران را با ریسک احتمالی میزان سودهای آتی روبه‌رو کند.