در این راستا نیز در سال‌های اخیر طرح آمایش فودلای و طرح جامع فولاد در دستور کار قرار گرفت و به گفته مدیر عامل شرکت مهندسی فولاد تکنیک مطالعات برای تجمیع واحدهای فولادی نهایی شده، با این حال شرکت‌های خرد فولادی در برابر تجمیع واحدها مقاومت می‌کنند. به گفته محمد ابکا علاوه بر تجمیع واحدهای خرد در سال‌های گذشته مجوزهای دستوری بسیاری برای ایجاد واحد فولادی در استان‌های که حتی از زیرساخت‌های لازم برخوردار نیستند نیز صادر شده که این امر موجب شد تا مجوزهایی که صرفه اقتصادی ندارند در اختیار متقاضیان قرار گیرد و به این طریق شاهد انباشت مجوزهای بدون صرفه اقتصادی بوده‌ایم. این روند موجب شد تا برای رفع این چالش وزارت صنعت، معدن و تجارت ابطال مجوزهایی که اقدامی برای پیشبرد آنها صورت نگرفته باشد را در دستور کار قرار دهد. بررسی چالش‌های موجود در صنعت فولاد و چگونگی اجرای طرح جامع فولادی از جمله مواردی است که در گردهمایی سالانه بزرگان صنعت فولاد به بحث و بررسی گذاشته شده و در آستانه برگزاری هفتمین دوره همایش چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ایران با نگاهی به بازار نیز علاوه بر بررسی این طرح، چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن در سال آینده نیز ارزیابی خواهد شد؛ در این خصوص گفت وگویى داشتیم با محمد ابکا مدیر عامل شرکت مهندسی فولاد تکنیک که در ادامه مى‌خوانید:

طرح آمایش فولادی و طرح جامع فولاد از جمله مواردی هستند که همواره مورد تاکید شما بوده‌اند، اجرای این طرح‌ها چه سودی برای فولاد کشور به همراه دارد؟

در مطالعات اولیه در زنجیره فولاد به‌هم‌ریختگی بسیاری مشاهد شد به‌طور مثال در یک دوره نوردهایی که تولید شده بود، زیاد بود در مقابل شمش مورد نیاز موجود نبود، در دوره بعد فولادسازی‌ها راه‌اندازی شد ولی آهن اسفنجی مورد نیاز وجود نداشت. این چالش‌ها موجب شد تا بررسی این زنجیره برای رفع چالش‌ها در دستور کار قرار گیرد تا بتوانیم بالانسی میان حلقه‌های مختلف ایجاد کنیم؛ مساله بعدی به طرح‌هایی که جانمایی شده بودند، باز می‌گشت که این طرح‌ها به دلیل فراهم نبودن زیر ساخت‌ها با مشکلاتی مواجه شده بودند. در طرح مطالعات جامع یکی از مواردی که مدنظر قرار گرفت این بود که در چه بخش‌هایی می‌توان کارخانه فولاد راه‌اندازی کرد که دارای مزیت باشد و مشکل زیرساختی نداشته باشد و این موارد موجب شد تا طرح آمایش سرزمینی و طرح جامع فولاد مورد توجه قرار گیرد.

در این خصوص چه اقداماتی صورت گرفته است؟

یکی از مشکلاتی که وجود دارد صدور بدون بررسی مجوز فولاد در گذشته است، به‌طور مثال در بررسی‌هایی که دو سال پیش صورت گرفت مشخص شد که 170 میلیون تن مجوز فولادی صادر شده در کشور وجود دارد، این در حالی است که در سند چشم‌انداز رسیدن به تولید 55 میلیون تنی فولاد پیش‌بینی شده است. اقدامی که در این زمینه صورت گرفت این بود که بعد از مطالعات و مشخص شدن حجم بالای مجوزهای صادره جلساتی با وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایمیدرو و شرکت ملی فولاد برگزار شد و در این جلسات پایش مجوزهای صادره در دستور کار قرار گرفت.

به چه دلیل صدور مجوزهای فولادی در یک دوره زمانی شتاب گرفت؟

در یک دوره مسوولیت صدور جواز به سازمان‌های صنایع و معادن استان‌ها سپرده شد و در این دوره این سازمان‌ها بدون برنامه اقدام به صدور مجوز کردند، اما در حال حاضر صدور مجوزهای فولادی مجدد به وزارت صنعت، معدن و تجارت بازگشته و با نظارت و کنترل مجوز فولادی صادر می‌شود.

با توجه به پایش صورت گرفته چه میزان از مجوزهایی که در گذشته صادر شده بود، حذف شد؟

پس از پایش‌هایی که صورت گرفت باطل کردن مجوز طرح‌هایی که بدون توجیه صادر شده بود با هماهنگی وزارت صنعت، معدن و تجارت در دستور کار قرار گرفت و مجوزهای فولادی به سمت منطقی شدن حرکت کردند، به‌طوری که در حال حاضر مجموع طرح‌های فولادی به زیر 100 میلیون تن رسیده است، این جلسات هنوز ادامه دارد تا در صورت مشاهد طرح‌هایی که با مشکل مواجه هستند امکان ابطال مجوز آنها وجود داشته باشد. ما به‌عنوان مشاور این طرح را مطرح کردیم که جواز واحدهای فولادی که غیر اقتصادی هستند را در همان ابتدای امر باطل کنند، چرا که وجود چنین طرح‌هایی هزینه‌های سربار زیادی را برای دولت به همراه دارند.

آیا این طرح به‌صورت رسمی مصوب شده است؟

این طرح در وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نفت و ایمیدرو در حال پیگیری است، اما اینکه به‌عنوان یک سند پیگیری و مصوب شود هنوز این اقدام صورت نگرفته است ولی در همین مرحله نیز اثرات خیلی خوبی داشته، چرا که همین مصوبات راهنمای خیلی خوبی برای صدور جوازها بوده، از سوی دیگر ما برای زیرساخت‌ها اعلام کردیم که داشتن خطوط ریلی برای زنجیره فولاد الزامی است. در این خصوص نیز جلساتی با وزارت راه برگزار شد و هماهنگی‌های لازم برای توسعه شبکه ریلی صورت گرفت. از سوی دیگر جلساتی نیز با سازمان‌های بنادر و کشتیرانی برگزار می‌کنیم تا نیازهای زنجیره فولاد در این حوزه نیز تامین شود.

آیا طرح ابطال مجوزهایی که فاقد توجیه اقتصادی هستند، با مقاومت دارندگان این مجوزها همراه نبود؟

طبیعتا دارندگان این مجوزها مقاومت می‌کنند، چرا که این افراد به سختی توانسته‌اند مجوز دریافت کنند، به همین دلیل برای ابطال مجوز مقاومت بسیاری می‌کنند، به هر حال وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز دستورالعمل‌هایی در این خصوص مدنظر قرار داده است که براساس آن به متقاضیان دریافت مجوز فرصت داده می‌شود تا در مدت زمان معین طرح فولادی را پیش ببرند و در صورتی که متقاضی دریافت مجوز نتواند براساس برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت عمل کند، مجوز آن باطل خواهد شد.

مهلت در نظر گرفته شده برای واحدهای دریافت‌کننده مجوز چه میزان است؟

مهلت در نظر گرفته برای هر‌طرح متفاوت است. به‌طور حتم وقتی مجوزی غیر‌اقتصادی شود وزارتخانه تحت فشار خواهد بود و این امر دولت را نیز با مشکل مواجه می‌کند، به همین دلیل ابطال آن به نفع اقتصاد کشور خواهد بود.

یکی دیگر از مواردی که درخصوص واحدهای فولادی مطرح می‌شود جانمایی نادرست برخی از طرح‌های فولادی است، در این خصوص چه اقدامی صورت گرفته است؟

بخشی از مجوزها به دلیل فشار منطقه‌ای و با نیت اشتغال صادر شده بود؛ بدون اینکه زیرساخت‌های مورد نیاز مدنظر قرار گیرد. پافشاری برای دریافت مجوز در آن دوران در حدی بود که حتی مسوولان منطقه‌ای وعده تامین زیرساخت را نیز می‌دادند، اما بعد از گرفتن مجوز اقدامی برای تامین صورت نمی‌گرفت که این امر پیشرفت این طرح‌ها را با چالش مواجه می‌کرد. اما در حال حاضر روند صدور مجوز تغییر کرده؛ به‌طور مثال وزارت نفت اقدام به راه‌اندازی کمیته‌ای کرده که متقاضیان را ملزم می‌کند پیش از دریافت مجوز برای طرح‌های فولادی از این کمیته مجوز اولیه دریافت کنند.

در حال حاضر چند درصد از واحدهای فولادی موجود از جانمایی درست برخوردار هستند؟

از نظر مکانی واحدهایی که در نقاط مرکزی کشور راه‌اندازی شده‌اند همه با مشکلات زیرساختی مواجه هستند به‌طوری که برخی از واحدها برای تامین آب مورد نیاز به تصفیه فاضلاب‌های شهری روی آورده‌اند.

در مطالعات صورت گرفته اولویت برای راه‌اندازی واحد فولادی به چه مناطقی داده شد؟

جنوب ایران به‌عنوان اولویت اول در نظر گرفته شد و اولویت بعدی به مناطق شمال شرقی داده شد، در مطالعات صورت گرفته مشخص شد که این مناطق به لحاظ زیرساختی شرایط راه‌اندازی واحد فولادی را دارند. از سوی دیگر در مطالعات صورت گرفته مقرر شد تا واحد فولادی در نقاط مرکزی احداث نشود.

تاکنون چه اقداماتی برای اجرایی کردن مطالعات صورت گرفته انجام شده است؟

همان‌طور که در مطالعات در نظر گرفته شده طرح‌هایی در جنوب کشور تعریف شد. در این خصوص نیز برای هرمزگان که پیش از این 5 میلیون تن طرح فولادی در آن تعریف شده بود در مطالعات جدید طرح 10 میلیون تنی برای این استان تعریف شد، از سوی دیگر طرح 10 میلیون تنی دیگری نیز در چهابهار مدنظر قرار گرفته است، البته طرح‌های مذکور در مرحله اولیه هستند.

توزیع واحدهای فولادی در حال حاضر بیشتر در چه استان‌هایی است؟

در حال حاضر استان‌های اصفهان، کرمان، خوزستان و آذربایجان قطب‌های اصلی صنعت فولاد محسوب می‌شوند. واحدهای مستقر در این استان‌ها پیش از این دولتی بودند، اما در حال حاضر واگذار شده‌اند، اما درخصوص واحدهای فولادی خصوصی پراکندگی بسیاری وجود دارد.

یکی دیگر از ایراداتی که به صنعت فولاد گرفته می‌شود خرد بودن اکثر واحدهای فولادی است که این امر نیز این واحدها را غیر اقتصادی کرده است. دلیل راه‌اندازی واحدهای خرد فولادی چیست؟

شرکت‌های خصوصی توان سرمایه‌گذاری سنگین ندارند. اکثر واحدهای بزرگ فولادی موجود واحدهای دولتی بوده‌اند که واگذار شده‌اند و در حال حاضر این امکان برای واحدهای خصوصی وجود ندارد.

با توجه به این شرایط تجمیع واحدهای فولادی تا چه میزان ضروری است؟

در بحث ادغام دو سیاست را بررسی و مطالعه کرده‌ایم؛ یکی به بحث صادرات مربوط می‌شد که با توجه به مزیت‌های صادراتی ایران طرح کنسرسیوم صادراتی پیشنهاد شد. در این طرح این نکته مد نظر قرار گرفت که واحدهای کوچک با واحدهای بزرگ ادغام شوند و تشکیل کنسرسیوم صادراتی بدهند.

در این خصوص جلسات بسیاری برگزار شد اما واحدهای تولیدی به هم نزدیک نشدند و کنسرسیوم نیز تشکیل نشد. طرح دیگری که مطرح شد مربوط به ادغام واحدهایی می‌شد که زیر 10 میلیون تن ظرفیت دارند، برای این طرح نیز زنجیره را تکمیل کردیم اما واحدها مجددا حاضر نشدند با یکدیگر ادغام شوند و کنسرسیوم بزرگ فولادی تشکیل دهند.

در مورد واحدهای کوچک نیز چند پیشنهاد مطرح شد. یکی از پیشنهادها این بود که واحدهای بزرگ این واحدها را در اختیار بگیرند که در این زمینه مقاومت زیادی از سوی واحدهای کوچک صورت گرفت، یکی دیگر از راهکارها اجرای سیاست جابه‌جایی بوده در این خصوص نیز این امکان پیش‌بینی شده که در صورت لزوم تغییر تولید یا تغییر خطوط این واحدها در دستور کار قرار گیرد. این روش فقط در مورد چند واحد استانی اجرایی شد. با وجود تمام راهکارهایی که پیشنهاد شد این نکته را باید مد نظر قرار داد که ادغام در کشور ما به سختی انجام می‌شود و در این زمینه مقاومت بسیاری وجود دارد.

واحدهای فولادی با چه ظرفیت تولیدی اقتصادی محسوب می‌شوند؟

در دنیا جمع آوری واحدهای تولیدی زیر 10 میلیون تن در دستور کار قرار گرفته است و در ایران نیز زمزمه‌هایی در این خصوص مطرح شد، اما در ایران با توجه به شرایطی که در بخش تولید وجود دارد واحدهایی که ظرفیت تولید زیر 5 میلیون تن دارند نیز اقتصادی محسوب می‌شوند، هرچند واحدهای با تولید کمتر را نیز می‌توان اقتصادی دانست، اما این واحدها قدرت رقابت ندارند و از تغییرات در بازار بیش از سایر واحدها آسیب می‌بینند و ضریب اطمینان اقتصادی برای این واحدها بسیار پایین است به همین دلیل ادغام آنها می‌تواند در رشد آنها بسیار اثرگذار باشد.

در برنامه راهبردی تدوین شده برای بخش فولاد رسیدن به تولید 55 میلیون تن مد نظر قرار گرفته با توجه به چالش‌هایی که در حال حاضر در این بخش به وجود آمده و کمبود زیرساخت‌ها آیا تحقق این رقم امکان پذیر است؟

55 میلیون تن در سند چشم‌انداز 20 ساله در نظر گرفته شده است و در این سند علاوه بر رسیدن به این میزان تولید، رشد 8 درصدی اقتصادی و 12 درصدی بخش صنعت نیز در نظر گرفته شده است.از سوی دیگر توسعه شبکه ریلی، دریایی و توسعه شبکه گازی و برقی نیز در این سند پیش‌بینی شده است که این امر به معنی آن است که برای رسیدن به تولید 55 میلیون تن باید این شرایط فراهم شده باشد. با تمام این شرایط ظرفیت‌سازی برای تولید 55 میلیون تن صورت خواهد گرفت و آنچه مسلم است به تولید نیز خواهیم رسید اما نیاز بازار داخلی کشور در سال 1404 تنها 35 تا 36 میلیون تن است که با این شرایط باید برای مازاد تولید چاره‌ای در نظر گرفت.

چه راهکاری برای مازاد تولید فولاد باید در کشور در نظر گرفت؟

مازاد تولید باید صادر شود به همین دلیل ما به دنبال کنسرسیوم صادراتی در این بخش بوده‌ایم، در صورتی که کنسرسیوم صادراتی داشته باشیم امکان بازاریابی برای مازاد تولید وجود خواهد داشت در حال حاضر نیز تولیدکنندگان توان صادرات دارند، اما در صورت تشکیل کنسرسیوم این توان افزایش خواهد یافت.

پتانسیل صادراتی در بخش فولاد در حال حاضر چه میزان است؟

براساس بررسی‌های صورت گرفته پتانسیل صادراتی در این بخش در حال حاضر 7 میلیون تن است، اما پیش‌بینی‌هایی مبنی بر پتانسیل صادرات 10 و 16 میلیون تن صادرات فولاد نیز صورت گرفته است.

بازار فولاد را برای سال آینده چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟

تقاضا برای بازار داخلی بسیار اندک است، چرا که فعالیت در بخش ساختمان صورت نمی‌گیرد و تولیدات در کارخانه‌ها رسوب می‌کنند. از سوی دیگر در سطح بین‌المللی نیز حضور چین تعیین‌کننده است، این به معنی آن است زمانی که این کشور تصمیم به صادرات می‌گیرد بازار متلاطم خواهد شد. در بخش زنجیره فولاد نیز پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که با وجود افزایش قیمت این محصول در حال حاضر در سال آینده شاهد افت قیمت سنگ آهن خواهیم بود، در کنار کاهش قیمت سنگ آهن برای سال آینده پیش‌بینی‌ها از کاهش قیمت انرژی و حمل و نقل در دنیا حکایت دارد.