با گذشت یک سال از اعلام خبر کشف نفت و گاز در دریای خزر، اهمیت راهبردی این اکتشاف در تامین منافع و حاکمیت ملی ایران در دریای خزر بیشتر خودنمایی می‌کند. شرکت ملی نفت پیش از انقلاب اسلامی در شمال کشور 16 حلقه چاه بی‌نتیجه حفر کرد. حفر آخرین چاهها پیش از انقلاب به 45 سال پیش بازمی‌گردد. 16 یا 17 سال پیش نیز 3 چاه ناموفق در خزر حفر شد که به مجموع 19 حفاری ناموفق در شمال کشور پیوست. اما این پایان کار نبود.

علی اصولی مدیرعامل نفت خزر در این باره می‌گوید:" از سال 76 تا 80 با تأسیس شرکت نفت خزر عملیات اکتشاف ادامه یافت که باعث شناسایی 46 ساختار بزرگ و کوچک عمدتا در بخش‌های عمیق دریای خزر شد. ساخت سکوی شناور امیرکبیر برای اولین بار در ایران انجام شد و تمام مراحل به آب‌ اندازی و آزمایش‌های نهایی توسط متخصصان ایرانی انجام شد."

برای کشف نفت در خزر، اطلاعات لرزه‌نگاری آذربایجان و ترکمنستان خریداری شد و 10 هزار کیلومتر با مشارکت بعضی شرکت‌های خارجی لرزه‌نگاری شد. بر این اساس جامع‌ترین مطالعه اکتشافی که تاکنون در کشور انجام شده، در خزر انجام شد.

اما عملیات اجرایی بسیار پیچیده این پروژه که برای اولین بار در ایران انجام می‌شد، بر عهده شرکت حفاری شمال بود و این شرکت در میان ناباوری متخصصان داخلی و خارجی، راهبری یک سکوی پیچیده نیمه شناور حفاری را برای اولین در ایران بر عهده گرفت و به دلیل اهمیت استراتژیک کشف نفت در دریای خزر تا کشف نفت در محدوده سرزمینی ایران، از ادامه فعالیت اکتشافی در خزر کوتاه نیامد.

هدایت‌الله خادمی، مدیر عامل شرکت حفاری شمال در این باره اظهار داشت: با توجه به راه‌اندازی سکوی شناور امیرکبیر توسط حفاری شمال، این شرکت تنها شرکتی است که با طرز کار پیچیده این سکو همچنین حفاری در آب‌های عمیق آشنایی دارد.

وی افزود: روش‌های راهبردی و هدایت سیستم‌های پیچیده PLC و Power managment این سکو به سادگی به دست ما نیامده است چنانکه در ایران هیچ کس با این سیستم‌ها آشنایی نداشته است.

مدیرعامل حفاری شمال اضافه کرد: نیروی انسانی زیادی را جذب و به کشورهای مختلف به خصوص نروژ برای آموزش اعزام کردیم؛ پول زیادی به نیروهای خارجی دادیم تا متخصصان کارشناس ارشد و دکترای ما در کنار آنها قرار گرفته و کار را یاد بگیرند.

*کار را تقریبا از خارجی‌ها دزدیدیم

وی تصریح کرد: کارشناسان خارجی نمی‌خواستند کار را به ما آموخته و اطلاعات لازم را در اختیار ما قرار دهند و تنها می‌خواستند دستگاه را رفع عیب کرده و پول کلانی بگیرند و بروند اما کارشناسان ما تقریبا کار را از آنها دزدیدند.

خادمی افزود: در عین حال یک مدیریت منابع و اتوماسیون صنعتی انجام دادیم چنانکه کل مشکلات دستگاه را شناسایی، لیست و برطرف کرده‌ایم بگونه‌ای که اگر مشکلی ایجاد شود گویی تاکنون صد بار ایجاد شده و آنرا برطرف کرده‌ایم.

وی اظهار داشت: بسیاری از این سیستم‌ها را ساخته و به عنوان بک آپ در اختیار داریم؛ در عین حال بک‌آپ‌های نرم‌افزاری این دستگاه را نیز به صورت انحصاری در اختیار داریم؛ بنابراین بدون حضور حفاری شمال راهبری سکوی امیرکبیر ممکن نخواهد بود و ما نیز همکاری خود را با شرکت ملی نفت و نفت خزر در این پروژه ادامه خواهیم داد.

*هدف نهایی حفاری سردار جنگل: دسترسی به لایه‌های پایین‌تر نفت/استفاده از FPSO برای برداشت نفت خزر

مدیر عامل حفاری شمال در ادامه گفت: ماه گذشته جلسه‌ای با مدیرعامل شرکت ملی نفت داشتم و ایشان دستور دادند که حفاری در سردار جنگل را ادامه دهیم. قصد کلی شرکت ملی نفت اکتشاف نهایی و لایه‌های پایین‌تر از میدان است اما هدف عملیات فعلی در حفر چاه دوم به شرایط بستگی زیادی دارد.

وی با بیان اینکه فعلا تصمیم بر حفر چاه‌های بیشتر برای فراهم کردن بهره‌برداری از نفت میدان سردار جنگل است، افزود: بعد از حفر چاه‌ها باید درباره اینکه چگونه ای نفت برداشت شود تصمیم‌گیری شود.

خادمی اضافه کرد: به دلیل عمق زیاد احتمالا امکان انتقال نفت از طریق خط لوله وجود نخواهد داشت و به احتمال زیاد از مخازن شناور FPSO که امکان تفکیک نفت را نیز در اختیار دارند استفاده خواهد شد.

وی تاکید کرد: البته با توجه به حجم و ظرفیت مخزن تصمیم نهایی گرفته خواهد شد چنانکه به صورت موازی سناریوهای مختلف بهره‌برداری از نفت میدان سردار جنگل در حال بررسی است.

وی با بیان اینکه ادامه کار به بودجه و امثال آن نیز بستگی دارد، افزود: الان به صورت قطعی نمی‌توان درباره ظرفیت تولید این میدان نمی‌توان اظهار نظر کرد، باید چاه دوم حفر شود، آزمایش‌ها و تست‌ها انجام شود چنانکه هنوز نتیجه بخشی از آزمایش‌ها مشخص نشده است تا بتوان در این باره به درستی تصمیم گرفت.

*کشف نفت در محدوده 18 درصدی سهم ایران در دریای خزر

مدیرعامل حفاری شمال تصریح کرد:  اصل ماجرا آن است که بعد از 114 سال در بخش خزر آن هم زمانی که صحبت از سهم 9 درصدی یا 10 درصدی حاکمیتی ایران برخزر مطرح بود، در فاصله‌ای که بسیار بیش از این مقدار و چیزی حدود 18 درصد است، هم دستگاه حفاری به عنوان نشانه‌ای از حاکمیت جمهوری اسلامی استقرار پیدا کرده است و هم اینکه نفت با کیفیت کشف شده است.

وی اضافه کرد: این میدان و آب‌های پس از آن در بخش حاکمیتی ایران قرار دارد و براساس بودجه و پتانسیل موجود در نفت درباره بهره‌برداری از این میدان برنامه‌ریزی شود.

خادمی افزود: سکوی امیرکبیر نیز باید هر چه سریعتر به کار گرفته شود چرا که خزر دریای بسته‌ای است و تقریبا به جای دیگری راه ندارد، این سکو نیز نیمه شناور است و نمی‌توان آن را مثلا به جنوب منتقل کرده و با آن کار کرد.

وی گفت: این دستگاه باید در خزر فعالیت کند و دستگاه با این مقیاس اگر کار نکند، هزینه آن بیش از نگهداری عادی است چراکه همه ماشین‌آلات آن باید به طور مرتب کار کنند و مورد نگهداری قرار بگیرند.

وی اظهار داشت:: این دستگاه مانند هواپیمایی است که اگر یکسال جایی را که مانده باشد بعد از آن پرواز با آن کار ساده‌ای نخواهد بود و هزینه زیادی خواهد داشت.

زیرکچیان‌زاده: توسعه میادین نفت و گاز نماد حاکمیت ملی ایران در دریای خزر است

اهمیت کشف و تولید نفت و گاز در دریای خزر در زمینه حاکمیت ملی ایران در این دریا موضعی است که نمی‌تواند نادیده گرفته شود چنانکه مسئولان مختلف نفتی در این باره اظهار نظر کرده‌اند. به عنوان نمونه محمود زیرکچیان‌زاده مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره و رئیس هیئت مدیره شرکت نفت خزر پیش از این در همایش بزرگداشت کشف نفت در دریای خزر گفته بود:" توسعه میادین نفت و گاز نماد حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در خزر است. ما در شمال کشور مانند جنوب کشور می‌توانیم قطب نفت و گاز ایجاد کنیم اما باید به خزر نگاه مستقلی داشته باشیم و در حوزه هزینه‌ها، تکنولوژی و امثال آن این بخش را با خلیج فارس و بخش خشکی مقایسه نکنیم.

 ما می‌توانیم دیپلماسی مثبت جمهوری اسلامی را در مدیریت یکپارچه مخازن مشترک با همسایگان در دریای خزر دنبال کنیم کما اینکه این دیپلماسی به دلیل اینکه دیر آغاز شد در مناطق جنوبی کشور هنوز جواب نداده است."

*مخزن اصلی در لایه پایینی/امکان تولید 120 هزار بشکه در روز نفت از میدان سردار جنگل

در عین حال با وجود اینکه کشف نفت در بخش ایرانی دریای خزر اهمیت بی‌بدیلی در تثبیت حاکمیت ملی ایران در این دریای مواج است، تولید نفت و گاز از این دریا نیز اهمیت کمتری از اکتشاف نفت در راستای منافع و حاکمیت ملی ایران در خزر ندارد.

با وجود اینکه لایه اصلی نفتی میدان سردار جنگل در زیر لایه 30 متری کشف شده در این میدان و در عمق بالای 5 هزار متری قرار دارد اما لایه فعلی میدان سردار جنگل به تنهایی پتانسیل تولید میزان زیادی نفت خام را در خود ذخیره کرده است.

در این‌باره جهدی، مدیر اکتشاف شرکت نفت خزر می‌گوید:" اگر تولید هر چاه را تنها 4 هزار بشکه در روز در نظر بگیریم که قطعا از این میزان بیشتر خواهد بود، با حفر 32 چاه قریب به 120 هزار بشکه در روز در زمان پلاتو (زمان حداکثر تولید) امکان تولید نفت وجود خواهد داشت و با 24 حلقه چاه امکان تولید 95 هزار بشکه در روز نفت از همین لایه 30 متری کشف شده وجود خواهد داشت."

وی همچنین گفته است:" این میدان  500 میلیون بشکه با فرض ضریب 25 درصدی بازیافت نفت قابل برداشت دارد، گفت: نفت این میدان بسیار سبک فاقد گوگرد و آسفالتین و با API بسیار خوب است که ابتدا این درجه 38 بود اما تا 41 افزایش یافت"

*ارزش 50 میلیارد دلاری اکتشافات فعلی در خزر

اهمیت کشف نفت در خزر را از لابلای سخنان احمد قلعه‌بانی، مدیر عامل شرکت ملی نفت نیز می‌توان به راحتی در یافت. قلعه‌بانی به تازگی گفته‌است:" در سفر اخیر هیئت ایرانی به روسیه، مسئولین و خبرنگاران روس از من درباره کشف نفت در خزر می‌پرسیدند که از حساسیت بالای آنها در رابطه با این مسئله خبر می‌دهد. هیچ یک از کشورهای این منطقه به دست خودشان در خزر کاری نکردند و هر چه شد به دست شرکت‌های نفتی بین‌المللی انجام شده است."

اما کشف نفت در خزر نه تنها از جنبه‌های کلان امنیت ملی و حاکمیت ایران، بلکه از جهات اقتصادی نیز اهمیت زایدالوصفی دارد. چنانکه احمد قلعه‌بانی درباره جنبه‌های اقتصادی تولید نفت در خزر می‌گوید:" هزینه‌های شرکت نفت خزر از ابتدا تاکنون 300 میلیارد تومان بوده است اما ارزش اکتشاف آنها در دریای خزر تا امروز بالغ بر 50 میلیارد دلار بوده که این اکتشاف همچنان ادامه داد. در دریای خزر موقعیت‌های دیگری برای اکتشاف جستجو می‌شود و در مرحله بعد از این تجربه در دریای عمان بهره خواهیم گرفت."