واردات گاز از ترکمنستان از ٢٠ سال پیش براساس قراردادی که میان شرکت ملی گاز ایران و شرکت ترکمن‌گاز امضا شد، آغاز و طبق آن قرار شد بخشی از گاز مصرفی مناطق شمالی ایران با واردات از این کشور تأمین شود. قصه‌ای که در طول آن از این همسایه شمالی هر از گاهی رفتارهایی مغایر با اصول قرارداد و حسن همجواری سر زده است که مهم‌ترین آن قطع جریان گاز در اوج سرمای سال ۱۳۸۶ بود که متاسفانه منجر به پذیرش خواست نامعقول شرکت ترکمن گاز و افزایش ٩ برابری قیمت گاز شد.

بدعهدی همسایگان شمالی ایران درحالی تیتر یک بسیاری از رسانه‌ها شد که حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران بر این باور است که قطع واردات گاز از ترکمنستان بیش از اندازه حساس شده بود. در حالی که این موضوع تا این حد مهم و مشکل‌ساز نبود.

عراقی قصه واردات گاز از ترکمنستان را اینگونه نقل کرد که بانی این قرارداد درازمدت مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بود که قرارداد خوبی هم بود. در آن زمان ترکمنستان به خوبی استقرار پیدا کرده و دنبال مشتری برای فروش گاز خود بود. در آن زمان در ترکمنستان قحطی افتاد و آیت‌الله هاشمی دستور دادند به آنها آرد ارسال کنیم و به همین دلیل آنها ایران را دوست و برادر خود می‌دانستند و با این فرض قرارداد گاز را امضا کردیم.

وی ادامه داد: البته در آن زمان هم این بحث‌ها مطرح بود که زمانی که خودمان منابع گاز داریم، واردات گاز از کشور دیگر خیانت محسوب می‌شود. در آن سال‌ها برای گازرسانی به مازندران باید از منطقه چالایوک به اندازه ۳۰ میلیون مترمکعب گاز وارد می‌کردیم که این یک مسئله هزینه‌بر بود. همچنین خط لوله‌ای در تیرماه سال آینده (۱۳۹۶) برای گازرسانی به مازندران راه‌اندازی می‌شود که ۲۰۰ میلیون دلار هزینه دارد و اگر من اطمینان داشتم که ترکمنستان گاز خود را قطع نمی‌کند، هرگز این هزینه را نمی‌کردم.

عراقی با اشاره به ماجرای قطع گاز ایران از سوی ترکمنستان در سال ۱۳۸۶ گفت در آن سال که سرمای شدیدی ایران را فرا گرفت، ترکمنستان ادعا کرد که باید قیمت گاز را بالا ببریم و در غیر این صورت گاز صادراتی خود را قطع خواهیم کرد. در آن زمان قیمت گاز را به ۳۵۰ دلار در هر هزار متر مکعب و به عبارت دیگر ۹ برابر قیمت بالا بردند که این موضوع شش ماه ادامه داشت. بعد از آن قیمت فروش گاز ترکمنستان به ایران طبق فرمولی انجام شد.

وی با تاکید بر اینکه در قرارداد فروش گاز ترکمنستان به ایران بند قطع گاز وجود ندارد، گفت: هیات ایرانی امسال به چند دلیل به ترکمنستان اعزام شد. در این مدت که ایران در تحریم قرار داشت، شرکت ملی گاز برای پرداخت بدهی از روش‌های مختلفی از جمله طلا یا ارسال پول نقد در چمدان به دوبی و ... استفاده می‌کرد. از آنجایی که گاهی دلال‌ها در این زمینه حضور داشتند، شرکت ملی گاز متوجه شد نمی‌تواند دیگر از طریق دلال‌ها به ترکمنستان پول ارسال کند و اعلام کرد که به ترکمنستان کالا می‌دهد و چنانچه ترکمنستان قبول کرد، ایران از این طریق بدهی خود را پرداخت می‌کند.

معاون وزیر نفت ادامه داد: در این راستا به سازندگان و تولیدکنندگان ایرانی گارانتی پرداخت دادیم و ترکمنستان این پیمنت گارانتی‌ها را تایید کرد. در حال حاضر خواسته ایران این است که ترکمنستان و ایران مذاکره کنند تا مشخص شود ایران چه میزان پیمنت گارانتی داده و میزان طلب ایران از ترکمنستان و طلب ترکمنستان از ایران چقدر است. در این زمینه با وزیر امور خارجه و وزیر نفت و همچنین شرکت گاز ترکمنستان جلساتی برگزار شد و من اعلام کردم هر تصمیمی گرفته شود، توسط شخص من گرفته خواهد شد و من پای آن می‌ایستم.

عراقی تاکید کرد: در این جلسات به ترکمنستانی‌ها اعلام کردیم ما احتیاج به گاز نداریم و تنها به این دلیل اصرار داریم ترکمنستان صادرات گاز خود به ایران را قطع نکند تا نیروگاه‌ها مجبور نباشند از سوخت دوم استفاده کنند. به آنها گفته شد اگر گاز خود را قطع کنید، ما هم پول شما را نمی‌دهیم و هر دو ضرر خواهیم کرد. قرار شد این مسائل بررسی شود و بعد از اینکه میزان بدهی مشخص شد، ایران طی یک سال بدهی خود را به ترکمنستان پرداخت کند.

وی با تاکید بر اینکه موضوع مذکور به توافق دو کشور رسید، اظهار کرد: ترکمنستان در آن زمان اعلام کرد این موضوع باید به هیات دولت برود اما قطعا مورد تایید آنهاست. حتی شب ژانویه با سفیر آنها تماس گرفتم و ایشان نیز اعلام کرد به نظر نمی‌آید مشکلی وجود داشته باشد. با این حال آنها در ساعت ۱۲ ظهر اول ژانویه گاز خود را به روی ایران قطع کردند که ایران هم اعلام کرد با این موضوع مشکلی ندارد.

مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، با تاکید بر اینکه به دلیل قطع صادرات گاز ترکمنستان به ایران، ما دیگر تصمیمات جلسه مذکور را قبول نداریم گفت: حتی ما به ترکمنستان اعلام کرده بودیم که به آنها در سوآپ گاز کمک می‌کنیم که سر قول خود هستیم و اگر دو کشور مقصد و مبدا به توافق برسند، این موضوع انجام خواهد شد.

عراقی ادامه داد: یکی دیگر از موضوعاتی که سر آن با ترکمنستان به توافق نرسیدیم این بود که ترکمنستان اعلام کرد ایران باید بدهی خود را طی شش ماه پرداخت کند که من اعلام کردم این موضوع امکان ندارد. از طرف دیگر میزان پیمنت گارانتی‌ها مشخص نیست. برخی از آنها به مبلغ ۴۰۰ میلیون دلار به کار گرفته شده، برخی در حال به کارگیری هستند و برخی هنوز اقدامی نکرده‌اند. ما به ترکمنستان اعلام کردیم مذاکره کنند که اگر میزان پیمنت‌گارانتی‌ها بیشتر از ادعای آن‌هاست، برخی از آنها را حذف کنیم، اما آنها موافقت نکردند و اعلام کردند باید به آنها پول بدهیم.

وی از آغاز مراحل داوری بین‌المللی در مورد موضوع قطع واردات گاز ترکمنستان به ایران خبر داد و گفت: اگر ترکمنستان حاضر به مذاکره شود و در مذاکره به توافق برسیم، نیاز به داوری بین‌المللی وجود ندارد.

او ابراز امیدواری کرد که تا دو سه ماه آینده با این کشور به توافق برسیم.

معاون وزیر نفت با بیان اینکه بزرگترین اشتباه ترکمنستان قطع صادرات گاز به ایران بود، گفت: بعد از اینکه دولت یازدهم کارش را آغاز کرد، ترکمنستان فشار آورد که باید ایران پول آنها را پرداخت کند که طبق جلساتی که با آنها داشتیم، اعلام کردیم که با این تحریم‌ها نمی‌توانیم پول شما را پرداخت کنیم. اما پول شما وام محسوب می‌شود و پنج درصد وام بین‌المللی به آن تعلق می‌گیرد. در واقع بدهی را تبدیل به وام کردیم که در این شرایط آنها مطلقا حق قطع کردن گاز را نداشتند. آنها گمان می‌کردند که اگر شب ژانویه گاز را قطع کنند، ما به دلیل شرایط مجبور می‌شویم ادعای آنها را بپذیریم.

مدیرعامل شرکت ملی گاز با بیان اینکه در حال حاضر در گازرسانی به استان‌های مازندران، گلستان، آذربایجان شرقی و غربی و ... هیچ مشکلی وجود ندارد، اظهار کرد فقط بعضی روزها CNG مازندران، گیلان و گلستان قطع می‌شود تا فشار روی ۹۵۰ نگه داشته شود در واقع اگر فشار گاز خانگی کم شود، CNG برخی جایگاه‌ها قطع خواهد شد، اما گاز مردم و صنایع قطع نمی‌شود.