فرمان رئیس‌جمهوری جدید در نخستین هفته کاری، شروع چرخش آمریکا از یک کشور منادی تجارت آزاد به حامی درون‌گرایی اقتصادی تفسیر می‌شود. به‌گفته تحلیلگران، ترامپ به‌واسطه رویکرد تک‌بعدی به جریان تجارت آزاد، آمریکا را متضرر این فرآیند می‌داند. به همین دلیل تصور می‌کند با تعقیب رویکرد درون‌گرایی و فاصله‌گیری از تجارت جهانی، منافع کشور خود را تامین می‌کند. دستور خروج از قرارداد ترانس‌پاسیفیک (کشورهای حاشیه اقیانوس آرام به‌جز چین) و درخواست مذاکره مجدد برای قرارداد تجاری «نفتا» در راستای همین باور معنی می‌شود. سوال مهم، جانشین آمریکا در لیدری تجارت جهانی است؟ شواهد نشان می‌دهد چین پرچمدار آینده است. رهبران چین از فرصت خروج آمریکا از عرصه تجارت جهانی در حال بهره‌گیری هستند. برای همین است که در غیاب آمریکا در قرارداد ترانس‌پاسیفیک، چین به‌دنبال تقویت پیوندهای خود با کشورهای شرق آسیا است. احیای جاده ابریشم هم در همین راستا ارزیابی می‌شود. وقتی از یکی از مقامات وزارت خارجه چین درباره پیشی گرفتن در تجارت آزاد سوال می‌شود، می‌گوید: این به‌دلیل سریع‌تر دویدن چین نیست، بلکه سایر دوندگان از چین عقب افتاده‌اند.

چین رهبر جهان شده است؟ آیا این کشور توانسته آمریکا را پس بزند و رهبر جهان شود؟ اینها سوالاتی است که این روزها پس از اقدامات ترامپ مطرح شده است. به گزارش خبرگزاری رویترز، چین آهسته آهسته توانسته است رهبری خود را از تجارت تا مباحث مربوط به تغییرات آب و هوایی جهان گسترش دهد. به گفته این خبرگزاری، تفاوت ایجاد شده در واقع به رهبری دو کشور باز می‌گردد. چین با رهبری قاطع «شی جین پینگ» توانسته از دونالد ترامپ موفق‌تر ظاهر شود و ترامپ هنوز با معترضان و رسانه‌ها درگیر است. درست چند روز پس از اینکه ترامپ وارد کاخ سفید شد، رهبر مطمئن چین، یعنی «شی جین پینگ» در اجلاس جهانی داووس در طی یک سخنرانی به مباحث مهمی درخصوص جهانی‌گرایی اشاره و اعلام کرد که پکن قصد دارد تا نقش بیشتری را در صحنه جهانی ایفا کند.

به‌رغم اینکه در چند روز اخیر سخنان ترامپ درخصوص دریای چین جنوبی موجبات ناراحتی و خشم پکن را فراهم آورده و ترامپ به پکن هشدار داده است تا به قوانین درخصوص مسیر آبراه‌های بین‌المللی در این منطقه احترام بگذارد، چین در مقابل از واشنگتن خواسته است به صلح احترام بگذارد و به آنچه می‌گوید توجه بیشتری داشته باشد. ژنرال بازنشسته چینی لیو یوآن درباره سخنان ترامپ در بلاگ خود می‌نویسد: بهتر است اول به آمریکای خودت برسی، ما به نوع بشر و جامعه بشری توجه می‌کنیم. سخنان ژنرال بازنشسته چینی از آن رو اهمیت دارد که وی متعلق به بخش تندرو و بازهای ارتش چین است. او در ادامه می‌نویسد: درهای کشور تو بسته است؛ اما ما یک کمربند داریم و یک جاده. اشاره اخیر این ژنرال چینی در واقع به مسیر چند صد میلیارد دلاری جاده ابریشم است که چین قصد دارد سرمایه‌گذاری‌ها در این منطقه را افزایش دهد. در حالی که چین بارها تکرار کرده است که نقش رهبری جهان توسط ایالات‌متحده را نخواهد پذیرفت، در این هفته یک دیپلمات چینی تصریح کرد که شاید نوبت پکن فرارسیده است.

ژو جون، یکی از مقامات وزارت امور خارجه چین که در واحد اقتصادی این وزارتخانه مشغول به کار است، می‌گوید: اگر کسی بگوید که چین نقش رهبر جهانی را بازی می‌کند من ممکن است به او بگویم که این به دلیل سریع‌تر دویدن چین نیست، بلکه سایر دوندگان از چین عقب افتاده‌اند و جای خود را به پکن داده‌اند.

نشانه‌های قافیه باختن ایالات‌متحده

از قبل هم می‌شد حدس زد که چنین اتفاقی در شرف وقوع است. وقتی ترامپ در این هفته دستور لغو قرارداد تجاری ترانس پاسیفیک را صادر کرد، می‌شد حدس زد که چنین شرایطی به‌وجود خواهد آمد. ایالات‌متحده با ترک این قرارداد تجاری متحدان خود را در منطقه تنها گذاشت و این فرصت را به پکن داد تا جایگزین آمریکا در این منطقه شود. در این‌باره گفته می‌شود که چند کشور عضو قرارداد تجاری ترانس‌پاسیفیک گفته‌اند که تمایل دارند تا چین جایگزین آمریکا شود. چین پس از کنار رفتن آمریکا از این قرارداد تبدیل به یک آلترناتیو بالقوه شده است. سو شیائو هو، یک محقق چینی در موسسه مطالعات بین‌المللی وزارت امور خارجه چین به خبرگزاری رویترز می‌گوید: در بسیاری از انجمن‌های چندجانبه رهبری چین موجب شده است تا طرح‌های پکن در اولویت قرار بگیرد. این امر به چین انگیزه مضاعف می‌دهد.

«سو» ادامه می‌دهد: در فرآیند ادغام اقتصادی آسیا و اقیانوسیه، با مقایسه رفتار برخی از کشورها که مدام از نقش رهبری خود می‌گفتند، مشخص خواهد شد که چین مسوولیت‌پذیری بیشتری در این قرارداد تجاری خواهد داشت و قدم‌های موثرتری در این زمینه برخواهد داشت. هنوز کشورهای عضو قرارداد ترانس‌پاسیفیک از چین به‌طور رسمی درخواست نکرده‌اند تا جایگزین ایالات‌متحده شود؛ اما نخست‌وزیر استرالیا روز سه‌شنبه گفته بود که می‌توان به چین به‌عنوان یک گزینه قوی فکر کرد. از سوی دیگر از ماه مه (اردیبهشت) سال جاری میلادی، چین پروژه خود را با عنوان «یک کمربندی، یک جاده» کلید خواهد زد. چین با شروع این پروژه نشان خواهد داد که نبض رهبری جهان را به‌دست گرفته است. چین که تا پیش از این منتقد رهبری آمریکا در عرصه جهانی بوده است، حالا کم‌کم خود را برای ایفای جدی این نقش آماده می‌کند.

این در حالی است که آمریکا سابقا تاکید بر رهبری تجارت آزاد جهانی داشته؛ اما حالا به راهکارهای درونگرایانه روی آورده و شعار «اول آمریکا» را برای خود انتخاب کرده است.  لی جون هوآ، مدیر سازمان‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی وزارت امور خارجه چین بر این باور است که دنیا در مورد تغییرات آب و هوایی نگران بود و همگان انتظار دارند که کشورها به عهد و پیمان خود وفا کنند. او تاکید می‌کند که چین وظایف خود را در این خصوص انجام خواهد داد. این در حالی است که اجرای تعهدات ایالات‌متحده با روی کار آمدن ترامپ در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.

چین همچنین قصد دارد تا با تقویت انجمن‌های چندجانبه اقتصادی در منطقه جنوب شرق و شرق آسیا نفوذ خود را در این منطقه بیشتر کند. چین برای این منظور تاکتیک‌های مختلفی را تاکنون به اجرا در آورده است. در سال 2013، چین بالاترین منازعات را با مانیل در حوزه دریای چین جنوبی داشته است؛ اما پس از اینکه فیلیپین با توفان سهمگین «هایان» مواجه شد، چین با کمک‌هایش نفوذ خود را در این کشور بیشتر کرد و چهره بین‌المللی‌تری به خود گرفت. البته چین درخصوص تایوان هرگز کوتاه نخواهد آمد و آن را بخشی از کشور خود می‌داند.

ترامپ چندی پیش در اقدامی عجیب جوابگوی تلفن رئیس‌جمهوری تایوان شده بود و وزیر امور خارجه چین به صراحت به ترامپ هشدار داده بود که آمریکا باید به سیاست «چین واحد» احترام بگذارد. با این حال چین با توجه به رویکردهای ترامپ درخصوص مسائل حقوق بشری چندان تحت فشار واشنگتن قرار نخواهد گرفت. در صفحه کاربری رسمی دولت چین در «WeChat» اشاره شده بود که ترامپ در مراسم تحلیف خود نه از دموکراسی سخن گفت نه از حقوق بشر. این دو مواردی بودند که آمریکا سعی داشت در عرصه جهانی نفوذ خود را حفظ کند؛ اما با تغییر سیاست‌های چین، راه برای پکن باز شده است تا رهبری جهان را در عرصه تجارت آزاد به عهده بگیرد.

روزنامه گاردین در این زمینه می‌نویسد: برخی بر این باورند که با کناره‌گیری آمریکا از عرصه اقتصاد جهانی، بازار آزاد ضربه جدی خواهد خورد. در این زمینه می‌توان به کناره‌گیری آمریکا از قرارداد چندجانبه ترانس‌پاسیفیک اشاره کرد. شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن جزو این دسته است. او معتقد است با کنار رفتن آمریکا، این قرارداد دیگر ارزش گذشته را ندارد؛ اما برخی دیگر به فکر پر کردن این شکاف هستند. آنها چین را بالقوه یک عامل مهم در این زمینه می‌دانند. برخی کارشناسان می‌گویند پکن مترصد این فرصت است تا جای خالی واشنگتن را در عرصه‌های مختلف پر کند.