عمده تولیدکنندگان بخش خصوصی محصولات تولیدی خود را به دیگر کشورها فروخته و از این راه کسب درآمد می‌کنند. اما در مقابل معادن بزرگ دولتی نیز تا حدودی متاثر از بازار جهانی سنگ‌آهن شده‌اند. با این تفاوت که آنها همچنان به فعالیت خود ادامه داده و برنامه تولیدشان را برای بازار داخلی تنظیم یا اینکه محصولات فرآوری شده مانند کنسانتره را به دیگر کشورها عرضه کرده‌اند؛ با این حال یک حرف مشترک بین فعالان بخش خصوصی سنگ‌آهن ایران با پیمانکاران معادن بزرگ دولتی وجود دارد؛ مبنی بر اینکه تلاش و برنامه‌های خود را معطوف بازار داخلی کرده و با تولید محصولات نهایی از سنگ‌آهن، خود مصرف‌کننده باشند و در نهایت مازاد مصرف را به دیگر کشورها صادر کنند.

تحت تاثیر نوسانات قیمت

دست‌اندرکاران معادن بزرگ معتقدند معادن بزرگ مقیاس سنگ‌آهن ایران که تامین‌کنندگان اصلی صنایع فولادی کشور هستند تا حدودی تحت‌تاثیر تغییر قیمت سنگ‌آهن قرار گرفته‌اند تا جایی که امسال صادرات سنگ‌آهن از سوی برخی از آنها به شکل مستقیم انجام نشده است. معدن سنگ‌آهن چادرملو یکی از تولیدکنندگان بزرگ سنگ‌آهن کشور است که در زمینه فرآوری و تولید محصولات نهایی مانند کنسانتره و گندله تا آخرین مرحله یعنی تولید شمش فولاد فعالیت دارد؛ اما امسال صادراتی در حوزه سنگ‌آهن نداشته است. این موضوع از سوی مدیرعامل شرکت صنعتی و معدنی چادرملو گفته شد. به گفته محمود نوریان، شرکت صنعتی و معدنی چادرملو برنامه‌ای برای صادرات سنگ‌آهن در نظر ندارد و دلیل اصلی این امر نیز به پایین بودن قیمت سنگ‌آهن بازمی‌گردد. در واقع کاهش قیمت و بالا بودن هزینه تمام شده تولید سنگ‌آهن در کشور، صادرات سنگ‌آهن را از توجیه اقتصادی دور می‌کند. وی درباره بازار سنگ‌آهن در آینده گفت: در این مدت قیمت‌ها کمی افزایش پیدا کرده و دوباره روند کاهشی داشته است. حال اگر شرایط بهبود پیدا کند ممکن است دوباره به سمت صادرات سنگ‌آهن حرکت کنیم. اما اکنون بیشتر هدف این شرکت تولید محصول به منظور تامین نیاز صنایع داخلی است. به گفته نوریان، توجه به بازار داخلی، تحقق یافتن اهداف کشور در ۱۴۰۴ برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد و همچنین رسیدن به اهداف بلندمدت این مجموعه، همگی از دلایل اصلی فروش محصولات در داخل کشور است.

صادرات گندله در آینده نزدیک

یکی از محصولات تولید شده از سنگ‌آهن، کنسانتره بوده که از نیازهای اولیه صنعت فولادسازی است. مدیرعامل شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر درباره وضعیت صادرات محصولات معدنی این شرکت به صمت گفت: در ۶ ماه نخست امسال شرکت صنعت و معدنی گل‌گهر ۲میلیون تن کنسانتره سنگ‌آهن را به چین صادر کرده و با توجه به تغییرات قیمت، برای آنها سودآوری نیز داشته است.

ناصر تقی‌زاده درباره چشم‌انداز بازار سنگ‌آهن و محصولات دیگر مانند کنسانتره بیان کرد: امیدواریم در آینده ایران خود مصرف‌کننده این محصول باشد و صادراتی در این حوزه نداشته باشیم. همچنین زمینه تولید محصولات نهایی و مهم مانند گندله در کشور فراهم شود و صادرات این دست از محصولات در آینده نزدیک برای کشور رقم بخورد. وی درباره بازار داخلی کنسانتره سنگ‌آهن نیز اینگونه گفت: بازار داخلی این محصول به نسبت خوب بوده و شرکت گل‌گهر توانسته نیاز کشور را به این ماده معدنی تامین کند. اما از آنجایی که نیاز به ارز وجود دارد مازاد تولید خود را به دیگر کشورها صادر کرده و اینگونه نسبت به تامین منابع ارزی اقدام کرده است. تقی‌زاده ابراز امیدواری کرد در سال آینده این شرکت صادرات کنسانتره نداشته باشد و به سمت صادرات مواد دیگری از زنجیره تولید فولاد حرکت کند.

تشکیل کنسرسیوم خصوصی‌ها

کاهش قیمت جهانی سنگ‌آهن در بازار بر فعالیت بسیاری از تولیدکنندگان این محصول اثرگذاشته و حتی در برخی موارد منجر به تعطیلی معادن شده است. این موضوع بر معادن سنگ‌آهن ایران به ویژه معادن کوچک مقیاس اثرگذاشته و آنها را به تعطیلی کشانده است. این درحالی است که به دلیل نیاز صنایع فولادی به سنگ‌آهن، شاهد تقاضای همیشگی برای سنگ‌آهن وجود داشته و بخش عمده‌ای از صادرات محصولات معدنی در جهان را به خود اختصاص داده است. در واقع کاهش قیمت جهانی سنگ‌آهن در دوره اخیر سبب شده تا میزان صادرات این محصول با کاهش قابل‌توجهی روبه‌رو شده و به دنبال آن ارزآوری حاصل از آن نیز کاسته شود.

البته این اتفاقات بیشتر بر معادن کوچک مقیاس اثرگذاشته و سبب شده تا صادراتی نداشته باشند و صادرات کشور بیشتر از سوی معادن بزرگ انجام شده است. نایب رییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران درباره وضعیت صادرات سنگ‌آهن ایران در مدت اخیر اینگونه پاسخ داد: صادرات سنگ‌آهن در ۶ماه نخست امسال نسبت به سال گذشته با کاهش روبه‌رو شده اما میزان صادرات موجود نیز از سوی معادن بزرگ کشور بوده زیرا معادن کوچک بخش خصوصی تولیدی ندارند که بخواهند نسبت به صادرات آن اقدام کنند. به گفته بهرام شکوری بیشتر معادن دولتی که محصولات خود را در بورس عرضه کرده و در مقابل تعدادی از صادرکنندگان بخش خصوصی آنها را خریده و نسبت به صادرات آن اقدام می‌کنند. وی درباره آینده بازار سنگ‌آهن در جهان و تاثیر آن بر روند فعالیت تولیدکنندگان سنگ‌آهن ایران گفت: قیمت‌ها آنچنان که باید روند افزایشی نخواهند داشت. با این حال شرایط بازار رو به بهبود حرکت خواهد کرد و شرایط بازار مثبت شده و قیمت برای برخی از مواد معدنی مانند سرب و روی دیده می‌شود.

اما در مقابل بازار برای برخی دیگر از این مواد معدنی مانند سنگ‌آهن آنچنان مساعد نیست. شکوری گفت: در این میان بخش خصوصی نیز تا زمانی که قیمت سنگ‌آهن روبه افزایش رود باید بهترین مسیر را برای ادامه کار انتخاب کند که آن رفتن به سمت ارزش‌افزوده بیشتر است. بهترین راه این است که با توجه به اهداف تعریف شده در چشم‌انداز ۱۴۰۴ برای تولید ۵۵میلیون تن فولاد، به سمت ایجاد واحدهای فرآوری رفته و سنگ‌آهن را به محصولات دیگر مانند کنسانتره و گندله تبدیل کند زیرا در این صورت تولیدکنندگان به سود خواهند رسید و امکان ادامه فعالیت برای آنها میسر خواهد شد. نایب رییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران معتقد است اگر معادن کوچک کنسرسیوم تشکیل دهند و در قالب آن واحدهای فرآوری سنگ‌آهن تشکیل شود یا تعهد تامین خاک واحدهای فرآوری کارخانه‌های بزرگ را بدهند در این صورت می‌توانند در چرخه تولید باقی بمانند.

زیرا در هر حال حاضر صادرات سنگ‌آهن چندان با صرفه اقتصادی همراه نیست. پس باید به سمتی رفت که محصولات معدنی با ارزش در کشور تولید شود. وی افزود: در این زمینه دولت می‌تواند سیاست‌های تشویقی برای بهره‌برداران معدنی ایجاد کند. به عنوان مثال برای واحدهای معدنی که در کنار معدنکاری واحد فرآوری احداث می‌کنند تشویق‌هایی همچون معافیت‌های مالیاتی و کاهش میزان حقوق دولتی در نظر گرفته شود. یا اینکه برای هرکدام از معادن که تعهد خاک واحدهای فرآوری نزدیک به خود را قبول کنند بازهم دولت برای آنها مشوق در نظر بگیرد تا اینگونه معدنداران برای ادامه کار انگیزه پیدا کنند.