در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ برخی بر این عقیده‌اند که مجتمع‌های پتروشیمی هم مانند هر بنگاه خصوصی حق دارد خودش مشتریان خود را مشخص کرده و طبق نظر خود و چارچوب‌های خود محصولش را عرضه کند. در مقابل این دیدگاه برخی بر این عقیده‌اند زمانی که این مجتمع‌ها با توجه به اینکه کشورمان دارای ذخایر غنی نفت و گاز است، تاسیس شد قرار بود زنجیره ارزش خود را تکمیل کرده و صنایع پایین دستی صنعت خود را حمایت کنند و بر این اساس و به این امید بود که تولیدکنندگانی در صنعت پایین دست این صنعت سرمایه‌گذاری کرده و فعالیت خود را شروع کردند و در شرایط فعلی نمی‌توانند ماده اولیه و خوراک خود را تهیه کرده و در زنجیره تولید خود به مشکلات عمده‌ای بر‌خورده‌اند. آنها اظهار می‌کنند در پسا‌برجام هم با توجه به مشکلات بانکی و گشایش‌های اعتباری نمی‌توانند نیاز خود را از طریق واردات تامین کرده و هر روز به مرز ورشکستگی نزدیک‌تر می‌شوند.

دیدگاه مقابل از شرکت بورس کالا حمایت کرده و بر این عقیده است این سازمان بستری شفاف برای انجام معاملات است؛ سیستمی که در سراسر جهان به‌عنوان مرجعی برای تسهیل‌دهنده و کاهش دهنده هزینه‌ها شناخته شده و تولید‌کنندگان و سهامداران بزرگ برای پیشبرد امورشان از این بازار کمک می‌گیرند. هرچند در بورس کالای ایران مشکلات و نواقصی وجود دارد که اگر آنها رفع شوند و درصد خطای آن به حداقل برسد با حمایت کارگروه شورای رقابت و برنامه‌ریزی‌های مدون در این سیستم می‌توانیم شاهد تکمیل زنجیره ارزش و ارزآوری بیشتر این صنعت از طریق صادرات محصولات نهایی و نهایتا رشد صنعتی باشیم. در این بین کارشناسان معتقدند خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالای ایران شاید برندگانی در بین صنایع بالادستی یا برخی فعالان این صنعت داشته باشد که به دنبال قراردادهای خاص با مشتریان خود هستند اما بازندگان مهم‌تری را به دنبال خواهد داشت که در این گزارش به دنبال آن هستیم برندگان و بازندگان این سیاست را مورد واکاوی قرار دهیم. در این باره با دکتر حمید حسینی،‌ رئیس هیات‌مدیره اتحادیه صادر‌کنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

دو دیدگاه برای خروج

رئیس هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی درخصوص خروج محصولات پتروشیمی و دیدگاه‌ها و نظراتی که درخصوص این موضوع وجود دارد، گفت: درخصوص بحث خروج محصولات پتروشیمی دو دیدگاه وجود دارد. سناریوی اول حاکی از آن است که بیشتر مجتمع‌های پتروشیمی در مناطق آزاد هستند و مالکیتی خصوصی دارند و خوراک و مواد اولیه بنگاه‌های تولیدی خود را طبق ضوابط قانونی دریافت می‌کنند و دلیلی برای اجبار عرضه محصولات خود در سازمانی همچون بورس کالا ندارند و مانند هر تولید‌کننده دیگری حق دارند کالاهایشان را طبق نظر خود بفروشند و با مشتریانشان قراردادها را منعقد کنند. دکتر سید حمید حسینی افزود: دیدگاه دوم از وجود یک نهاد مدرن به نام بورس کالا سخن می‌گوید؛ سازمانی که در سراسر جهان کارآیی خود را نشان داده است و به نظر می‌رسد در کشور ما هم از یک بلوغ نسبی برخوردار است تا بتواند مرجعیت منطقه‌ای پیدا کند. این دیدگاه سازمان بورس کالا را بستری در جهت شفاف‌سازی معرفی می‌کند که در این بستر و پایگاه قیمت‌ها عادلانه تعیین می‌شود و تمام تولید‌کنندگان مواد اولیه می‌توانند از طریق این سازو کار مواد اولیه و خوراک بنگاه‌های تولیدی خود را تامین کنند و در جهت رشد بنگاه‌های خود و صنعت پتروشیمی و نهایتا اقتصاد کشور گام بردارند.

پسابرجام و افق‌های جدید

وی ضمن اشاره به مشکلاتی که درخصوص گشایش‌های اعتباری و بانکی در پسابرجام وجود دارد، تصریح کرد: مساله‌ای که در شرایط فعلی وجود دارد این است که پس از 8 سال تحریم کشورهای غربی علیه ایران، مشکلات عمده‌ای درخصوص مسائل بانکی و گشایش‌های اعتباری به وجود آمد که متاسفانه این مشکلات با توافق نامه برجام آن‌طور که باید و شاید حل نشده است.وی افزود: این مساله سبب می‌شود که تولید‌کنندگان پایین دستی و تولید‌کنندگانی که زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی را تکمیل می‌کنند، نتوانند نیاز بنگاه‌های خود را از کشورهای خارجی تامین کنند و به عبارتی خوراک و مواد اولیه تولید محصولات نهایی بنگاه‌های خود را از این کشورها وارد کنند. پس باید برای تامین خوراک خود دست به دامان مجتمع‌های داخلی شوند؛ ضمن اینکه زمانی که مجتمع‌های پتروشیمی در کشور ما تاسیس شدند، مکلف بودند نیاز زنجیره ارزش تکمیلی صنعت خود را تامین کنند.رئیس هیات‌مدیره اتحادیه صادر‌کنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی می‌گوید: به همین علت و برای حفظ بنگاه‌های پایین‌دستی این صنعت که به امید اینکه ایران کشوری است با ذخایر کربوهیدراته غنی و این مجتمع‌ها می‌توانند به راحتی مواد اولیه مورد نیاز خود را تامین کنند وارد این عرصه شده‌اند، باید کنترلی بر توزیع محصولات پتروشیمی در کشور وجود داشته باشد. وی در ادامه توضیح داد: این کنترل می‌تواند از طریق شرکتی همچون شرکت بازرگانی انجام گیرد که با دادن حواله بتواند بازارها را کنترل کند یا سازمانی همچون سازمان بورس تا با داشتن قانون و مقرات مشخص بتواند بازار را تنظیم کرده و رگولاتوری منظمی را در طول مسیر پیاده کند.

کشورهای پیشرفته چه می‌کنند

رئیس هیات‌مدیره اتحادیه صادر‌کنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در ادامه گفت: به باور من، با الگو برداری از کشورهای پیشرفته علاوه بر اینکه باید مواد اولیه و خوراک مجتمع‌های پتروشیمی در بورس کالا عرضه شود این موضوع به محصولات نهایی هم تعمیم داده شود و محصولات نهایی بنگاه‌های پایین‌دستی این صنعت هم کالاها و محصولات خود را از طریق این سازمان عرضه کنند.وی افزود: با توجه به اینکه کارگروه شورای رقابت با نظام حاکمیتی بر نحوه، قیمت و مقدار عرضه‌ها نظارت دارد و رفتار غیر‌متعارف و غیر‌منصفانه‌ای در حق مجتمع‌های پتروشیمی اتفاق نیفتاده است خروج محصولات این مجتمع‌ها از این سازمان بی‌مفهوم است و مجلس و کلیت دولت با این موضوع مخالف هستند و فکر نمی‌کنم این طرح (خروج عرضه محصولات پتروشیمی از بورس کالا) عملیاتی شود.

منافع و مضار خروج

دکتر حمید حسینی درخصوص این موضوع که با خروج عرضه محصولات پتروشیمی چه کسانی برنده و چه کسانی بازنده این می‌دانند، افزود: طبیعی است که در صورت وقوع چنین اتفاقی دست تولید‌کنندگان بالا دستی این صنعت بازتر می‌شود و می‌توانند با مشتریان قدیمی خود معامله کرده و قرارداد بنویسند و پیش پرداخت بگیرند و در پی این موضوع مصرف‌کنندگان بزرگ هم از این شرایط سود برده و به اصطلاح برنده شوند.وی می‌گوید: در طرف دیگر واحدهای کوچک‌تری که در زنجیره ارزش این صنعت وجود دارد جزو ذی نفعان نیستند و به نظر می‌رسد با وقوع چنین اتفاقی به راحتی از صحنه بازی محو شوند.

وی افزود: علاوه بر این موضوع واحدهایی همچون سازمان امور مالیاتی کشور که در بستر شفاف بورس کالا می‌توانستند قراردادها را رصد کند و مالیات بگیرند، دیگر نمی‌توانند این کار را انجام دهند و گمرک کشور که می‌توانست در این فضا نظارت همه جانبه داشته باشد و نحوه صادرات این محصولات را سر و سامان ببخشد این موقعیت را از دست می‌دهد و به این ترتیب فضای تیره و تاری حاکم می‌شود که به باور من تبعات خوبی برای این صنعت نخواهد داشت. علاوه بر این اینها واحدهای کارگزاری که تحت نظارت بورس فعالیت دارند هم بخشی از زمینه کاری خود را از دست و متضرر خواهند شد و جزو بازندگان خواهند بود.

وی ضمن اشاره به بورس‌های کالایی موجود در دنیا و عملکرد آنها تصریح کرد: در سراسر دنیا مالکان و سهامداران بزرگ از فروش و عرضه کالای خود در بورس‌های کالایی نفع می‌برند. علت هم آن است که هزینه‌های بازاریابی، مارکتینگ، خرید و فروش، سوخت پول و... در چنین فضایی کم خواهد شد و می‌توان ادعا کرد که این هزینه‌ها برای آنها به صفر برسد و مجبور نیست مثلا برای صادر کردن محصولات خود بخواهد در هر نقطه دنیا دفتری بزند و برای فروش محصولات خود تلاش کنند. به این ترتیب سلیقه مدیران از بین می‌رود و سازو کاری مشخص و خط مشی منسجم به وجود می‌آید که مدیران به راحتی می‌توانند در آن چارچوب‌ها حرکت کرده و نتیجه‌های خوبی را بگیرند.

گزینه‌های جایگزین چه هستند؟

دکتر حمید حسینی درخصوص گزینه‌ها و روش‌های جایگزین بورس اظهار کرد: به باور من در شرایط فعلی استفاده از سازوکار بورس و مدد گرفتن از این ساز و کار بهترین روش برای پیشبرد این جریان است و اگر بخواهیم به سیستم‌های قدیمی همچون سیستم‌های حواله‌ای بازگردیم در واقع به سیستم‌های دولتی روی آورده‌ایم و آن سیستم هم مشکلات خاص خود را دارد و فساد بیشتری را هم به همراه خواهد داشت. البته این در حالی است که سیستم بورس کالا هم در شرایط فعلی با مشکلاتی همراه است و راه‌هایی در این سیستم برای فعالیت دلالان وجود دارد، اما به باور من با این وجود هنوز هم این سیستم بهترین روش است. وی تصریح کرد: باید نواقصی که در سازو‌کار بورس کالا وجود دارد را حل کرده و تمام تلاش خود را برای ایجاد یک سیستم هوشمند بگذاریم؛ سیستمی که رو در رو شدن افراد در این سیستم به حداقل برسد و اغلب کارها به وسیله نرم افزار و برنامه‌های نوشته شده و منظم انجام پذیرد. رئیس هیات مدیره اتحادیه صادر‌کنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی می‌گوید: البته نباید فراموش کنیم که هر روشی درصد خطای خود را دارد، اما باید به دنبال روشی باشیم که کمترین درصد خطا را دارد.

چرا به دنبال خروج هستند؟

وی افزود: با این همه نمی‌توان فهمید چرا برخی به دنبال خروج عرضه‌های پتروشیمی از بورس کالا هستند. علت هم آن است که با وجود بورس کالا نه محدودیتی برای صادرات مجتمع‌های پتروشیمی وجود دارد، نه محدودیتی برای عرضه محصولات آنها و نه اینکه قیمت‌های عرضه داخلی تفاوت آنچنانی با قیمت‌های صادراتی دارند و مثلا این موضوع مطرح نشده که در صورت عرضه در بورس کالا مجتمع‌های پتروشیمی دیگر قراردادهای بلند مدت نبندند.

رئیس هیات مدیره اتحادیه صادر‌کنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی افزود: حتی در مواردی می‌بینیم که آنها قوانینی که در بورس کالا وجود دارد هم رعایت نمی‌کنند. به‌طور مثال این قانون وجود دارد که اگر کالایی در بورس کالا عرضه شد و خریداری نشد قیمت پایین بیاید و شاهدیم که این اتفاق نمی‌افتد و بعضا محصولات خود را با قیمت بالاتری عرضه می‌کنند. دکتر حسینی در آخر افزود: اگر همه به این موضوع (عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا) مثبت بیندیشیم و این بازار را محرک و تسهیل‌دهنده امور بدانیم و همه تلاش کنیم که با کمک این سازمان معاملات پتروشیمی را رونق بخشیده و صادرات محصولات را سرو سامان بخشیم به‌طور حتم، شاهد رونق و جهش چشمگیری در صنعت پتروشیمی و اقتصاد کشور خواهیم بود.