افزایش روز افزون جمعیت و لزوم تامین مواد غذایی مورد نیاز برای آنها، باعث گسترش تولید محصولات کشاورزی و از سویی گسترش استفاده از سموم و آفت‌کش‌های شیمیایی به منظوره مقابله با آفاتی شده که قصد نابود کردن غذای انسان‌ها را داشته و دارند.

کارشناسان معتقدند استفاده کافی، درست و به موقع از آفت‌کش‌ها و سموم نه تنها هیچ مشکلی برای بشر و محیط زیست ایجاد نمی‌کند بلکه عاملی مناسب برای حفظ تولیدات نیز به شمار می‌رود به شرط آنکه ضوابط واستانداردهای لازم به درستی اجرا شود و موردتوجه قرار بگیرد.

در کشور ما  که پیش‌بینی می‌شود امسال میزان تولید محصولات کشاورزی به ۱۱۸ میلیون تن برسد؛ به گفته مسئولان وزارت جهاد، میزان مصرف آفت‌کش‌های بخش کشاورزی ۷۰ درصد متوسط جهانی است.

در همین زمینه یحیی ابطالی، معاون فنی سازمان حفط نباتات کشور با بیان اینکه سالانه بین ۲۵ تا ۲۷ هزارتن سم در کشور تدارک دیده می‌شود، گفت: ۳۰ درصد این میزان، به صورت  آماده مصرف و باقی نیز به شکل تکنیکال وارد و در داخل کشور فرموله می‌شود ضمن اینکه از این میزان ۲۵ تا ۲۷ هزارتن، بین ۲ تا ۳ هزارتن  نیز در سبد صادرات قرار می‌گیرد.وی با اشاره به اینکه در تدارک سموم و آفت‌کش‌ها تمام استانداردهای جهانی رعایت می‌شود، افزود:ما در بحث سموم آماده مصرف وارداتی و همچنین  آن دسته که در داخل کشور تولید می‌شود موظف هستیم استانداردهای بین المللی را رعایت کنیم.

معاون فنی سازمان حفظ نباتات کشور به این پرسش که مکانیزم نظارت بر تولید و واردات این سموم به چه صورت است؟ پاسخ داد: وقتی سم وارد کشور می‌شود، ما یک نظارت کنترل کیفی داریم که توسط آزمایشگاه مرکزی سازمان و آزمایشگاه همکار انجام می‌شود ضمن اینکه واحدهای تولیدکننده خود آزمایشگاه کنترل کیفی دارند و  واردکنندگان هم با یک آزمایشگاه همکار قرار دارند  که برای آنان کار کنترل و تست را انجام می‌دهد.

ابطالی ادامه داد: در بحث مربوط به بعد از آن، با نابه‌سامانی‌هایی در زمینه فروشگاه‌های سموم مواجه بودیم که تا پایان سال ۹۳، حدود ۴ هزار فروشگاه غیرمجاز سم در کشور وجود داشت؛ ما از مهر ۹۴ تا امروز۳۵۰۰  فروشگاه را ساماندهی کردیم و هم اکنون کمتر از ۴۰۰ فروشگاه غیرمجاز در کشور وجود دارد.

وی اضافه کرد: همچنین درحال طراحی سامانه جدیدی هستیم که تمامی تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و فروشندگان باید مشخصات سم خود را در آن ثبت کنند، در  این سامانه که بزودی افتتاح خواهد شد افراد مذکور باید مشخصات سم را کامل وارد کرده و مشخص کنند که سم را به چه کسی فروخته‌اند، کدام کارگزار آن را توزیع کرده است؟ و مواردی از این قبیل.

این مقام مسئول در پاسخ به این پرسش که کیفیت سموم تولیدی و وارداتی به کشور در چه سطحی است؟ گفت: همه این سموم حداقل استانداردها و استانداردهای فائو را دارند  و نمره قبولی می‌گیرند.

اظهارنگرانی معاون حجتی از وضعیت آفت کش‌ها و تولیدات گلخانه‌ای

نکته قابل توجه در این زمینه آن است که اخیرا مسئولان مختلف وزارت جهاد کشاورزی درباره وضعیت آفت کش‌های مورد استفاده در کشور اظهارنارضایتی کرده و بحث عدم تنوع و قدیمی بودن این محصولات را مطرح می‌کنند. در همین زمینه عباس کشاورز، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی چندی قبل در یک همایش عنوان کرد: وضعیت ما در این زمینه چندان قابل قبول نیست و محصولاتمان تنوع لازم را ندارد که این مسئله همه ما را زیر سوال می‌برد و آسیب‌های جدی وارد می‌کند.

معاونت امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی خطاب به تولیدکنندگان و واردکنندگان سموم، افزود: باید برای هر عامل خسارت زا ۳ تا ۵ آفت کش در نظر گرفته شود، ضمن اینکه باید کمک کنیم طی مدتی محدود، جایگزین‌های مناسبی برای آفت‌کش‌های پرخطر پیدا کنیم.

کشاورز با بیان اینکه درباره تولیدات گلخانه‌ای بسیار نگران هستیم، افزود: در این زمینه اگر هم تکنولوژی داریم، گلخانه‌دار از آن بی‌خبر است و این تکنولوژی‌ها در اختیار او قرار ندارد. وی اضافه کرد: درباره بسیاری از بیماری‌هایی که تولیدات ما را در گلخانه‌ها تهدید می‌کند، سیکل و روش مناسب برای مبارزه نداریم.

نکته‌ای که البته مورد قبول معاونت امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی نیست و مسئولان این معاونت نگرانی درباره تولیدات گلخانه‌ای را به شدت رد می‌کنند.  در همین زمینه داریوش سالم پور، رئیس گروه توسعه کشت‌های گلخانه‌ای وزارت جهاد گفت: تولید سبزی و صیفی کشور در فضای باز حدود ۶۰۰ هزار هکتار و میزان تولیدات گلخانه‌ای در برابر این عدد بسیار ناچیز است.

این مقام مسئول با تأکید بر اینکه نگرانی‌هایی که در این مورد است، بی‌مورد است افزود: ۹۰ درصد محصولات گلخانه‌ای، سالم هستند چرا که آفات در این مکان‌ها کنترل و از روش‌های بیولوژیک برای مبارزه با آفات و بیماری‌ها استفاده می‌شود. وی با بیان اینکه سخن معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه را رد می‌کنم، ادامه داد: در فضای باز به دلیل برخی اتفاقات، قدرت ایمنی گیاه ضعیف می‌شود و آفات راحت‌تر به محصول حمله می‌کنند. در نتیجه کشاورزان برای نجات گیاه از سموم استفاده می‌کنند در حالی که در گلخانه‌ها همه چیز کنترل شده است.

این مقام مسئول در وزارت جهاد کشاورزی اضافه کرد: تعریف گلخانه یعنی کنترل بهتر عوامل تولید، اقلیم، آفات،  نور و رطوبت به منظور تولیدات باکیفیت است، ضمن اینکه بذر و نشاء محصولات گلخانه‌ای، ارقام مقاوم به آفات، بیماری‌ها و شرایط اقلیمی هستند تا عملکرد بهتر شود.

سالم‌پور با بیان اینکه سطح کشت گوجه‌فرنگی در فضای باز حدود ۱۵۱ هزار هکتار است که از این سطح ۶ میلیون تن گوجه‌فرنگی تولید می‌شود، گفت: متوسط عملکرد ما در این زمینه ۳۹ تن در هکتار است. وی افزود: این در حالی است که سطح زیر کشت گوجه‌فرنگی در گلخانه‌ها ۵۷۷ هکتار و میزان تولید آن در این فضا حدود ۱۵۰ هزار تن با متوسط عملکرد ۲۶۰ تن در هکتار است؛ بنابراین ۰.۴ درصد کل سطح زیر کشت گوجه‌فرنگی در کشور مربوط به گلخانه و ۲.۵ درصد کل تولید ما مربوط به این فضا می‌شود.

براساس این گزارش، طبق آخرین آمار رسمی تا پایان سال ۹۴ سطح گلخانه‌های کشور حدود ۱۰ هزار هکتار است که از این میزان ۷۲۵۳ هکتار آن به محصولات سبزی و صیفی مربوط می‌شود.

تولیدات سبزی و صیفی گلخانه‌ای کشور بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن و تولید خیار گلخانه‌ای ما حدود یک میلیون و ۴۵۰ هزار تن است، ضمن اینکه ۱۵۰ هزار تن گوجه‌فرنگی، ۵۵ هزار تن فلفل، ۲۰ هزار تن بادمجان و ۳۲ هزار تن سایر سبزیجات گلخانه‌ای در کشور ما تولید می‌شود ضمن اینکه وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده است: براساس برنامه اقتصاد مقاومتی، در صورت تأمین اعتبارات و انجام اقدامات لازم تا افق ۱۴۰۴، ۴۸ هزار هکتار به سطح گلخانه‌های کشور افزوده می‌شود و بنابراین سطح گلخانه‌های کشور به ۵۸ هزار هکتار (۵ برابر میزان فعلی) خواهد رسید.

نکته مهم اینجاست، با وجود آنکه بسیار بر توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و استفاده از این نوع کشت برای مقابله با بحران کم آبی تاکید می‌شود دانش موجود در این زمینه در کشور  کافی نیست و این مساله همواره مورد انتقاد کارشناسان است.

دانش و تولید گلخانه در کشور ناقص است

در این زمینه عیسی کلانتری با بیان اینکه دانش گلخانه و تولید در آن در کشور به‌شدت ناقص و کم است، تصریح کرد: باید اطلاعات و دانش تولید گلخانه‌ای در کشور ترویج و  پس از آن واحد مورد نظر احداث شود.

وزیر اسبق کشاورزی افزود: به عقیده من نظر مهندس کشاورز، معاون امور زراعت وزارت جهاد  از این بعد که در حال حاضر در سطح گسترده با محدودیت تولید، دانش و امکانات تولید و پشتیبانی مواجه هستیم صحیح است.

اصلاح سبد آفت‌کش‌های کشاورزی و معرفی سموم جدید

با وجود این تفاسیر، باید به دنبال راهکاری بود که بتوان نقایص موجود را برطرف کرد و میزان تولیدات گلخانه‌ای را نیز  با کیفیت بالا گسترش داد در این راستا عباس کشاورز با بیان اینکه ما باید در سبد آفت‌کش‌های مورد استفاده‌مان اصلاحات زیادی را انجام دهیم، اظهارداشت: هم اکنون در حال اصلاح کردن سبد آفت‌کش‌های کشور چه در گلخانه و چه در فضای باز هستیم.

کشاورز ادامه داد: در همین راستا بزودی سموم جدید، کارا؛ کم خطر و دوستدار محیط زیست را معرفی خواهیم کرد. وی به این پرسش که چند آفت کش جدید قرار است معرفی شود و چه زمانی این اتفاق رخ می‌دهد، پاسخ داد: برای هر عامل خسارت زا بین ۳ تا ۵ آفت کش معرفی می‌کنیم و فکر می‌کنم این کار ۴ ماه بیشتر طول نمی‌کشد.

صحبت‌های این مقام مسئول درباره معرفی سموم کم خطر این شبه را بوجود می‌آورد که آیا سمومی که درحال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرند، پرخطر هستند و برای محیط زیست ضرر دارند؟ در همین راستا رئیس سازمان حفظ نباتات در پاسخ به این پرسش اظهار داشت: در سبد مصرفی سم کشور سموم پرخطر نداریم جز یکی دو رقم که برای از بین بردن جوندگان مانند موش استفاده می‌شود که در تمام دنیا از این سموم برای از بین بردن جوندگان استفاده می‌شود و جایگزینی برای آن وجود ندارد.

محمدعلی باغستانی با بیان اینکه سموم پرخطر مستقیما بر روی گیاه مصرف نمی‌شود و بنابراین خطری برای انسان ندارد، گفت: هیئت نظارت بر سموم برای معرفی سموم جدید نسبت به میزان سرطان‌زایی آنها بسیار حساس است و اگر این سموم در رده‌های پرخطر (A و B)  قرار داشته باشد به هیچ عنوان آنها را تایید نمی‌کند. وی با اشاره به اینکه طی دو سال اخیر ۲۰ سم از سمومی که مخاطرات داشته اند از سبد مصرفی کشور حذف شده است، اظهار داشت: بر همین اساس تعرفه واردات سموم پرخطر را ۲۵ درصد، متوسط خطر ۱۵ درصد و کم خطر را صفر درصد در نظر گرفته‌ایم ضمن اینکه هر تولید کننده یا وارد کننده سم باید حداقل یک سم کم خطر را به ثبت برساند.

رئیس سازمان حفظ نباتات کشور همچنین در پاسخ به پرسش دیگر درباره وضعیت گلخانه‌ها نیز گفت: در گلخانه‌ها نیز بسته ای از مبارزه بیولوژیک و سموم کم خطر استفاده می‌شود که بر همین اساس با دو شرکت بزرگ اروپایی تفاهم‌نامه‌هایی به امضا رسانده‌ایم تا سموم جدید تحت لیسانس آنها در کشور ما تولید شود.