این گزارش که از سوی این سازمان معتبر بین‌المللی منتشر می‌شود، با استفاده از نماگر‌های مختلفی وضعیت زیرساخت‌های خدمات گردشگری و زیرساخت‌های زمینی، بنادر و هوایی، منابع فرهنگی و سفرهای تجاری، منابع طبیعی، پایداری زیست‌محیطی، رقابت‌پذیری قیمتی، آزاد بودن دسترسی در سطح بین‌الملل، اولویت بخش سفر و گردشگری، میزان آمادگی بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات، منابع انسانی و نیروی کار، سلامت، ایمنی و امنیت و نیز محیط کسب‌وکار را در کشورهای مختلف اندازه‌گیری کرده و سپس با مقایسه آنها نوعی رتبه‌بندی فراهم می‌کند.

گزارش این سازمان در سال 2017 نشان می‌دهد که اسپانیا، فرانسه و آلمان همچنان به ترتیب در صدر برترین کشورها از نظر رقابت‌پذیری گردشگری قرار دارند و ژاپن نسبت به گزارش سال 2015 از جایگاه نهم به رتبه چهارم انتقال یافته است. ایالات متحده نیز شاهد سقوط دو پله‌ای بوده و ششم شده و بریتانیا همچنان در مقام پنجم باقی مانده است. در میان کشورهای همسایه و خاورمیانه نیز امارات متحده عربی با 5 پله سقوط در گزارش جدید به رتبه 29 رسیده، اما همچنان برترین کشور منطقه است. پس از امارات، قطر نیز با 4 پله سقوط به جایگاه 47 رسیده است، بحرین بدون تغییر در رتبه 60 مانده، عربستان سعودی با یک پله صعود به جایگاه 63 رسیده، عمان با یک پله سقوط به جایگاه 66 تنزل یافته، آذربایجان با رشد قابل توجه 13 پله‌ای به رتبه 71 رسیده، مصر با 9 پله صعود 74 شده، اردن با 2 پله صعود در رتبه 75 قرار گرفته و در نهایت ارمنستان با پرش 5 پله‌ای، هشتاد و چهارم شده است که همگی بالاتر از ایران قرار دارند. قابل توجه است که کشور ترکیه به‌رغم مشکلات اخیر خود، بدون تغییر همچنان در رتبه 44 قرار دارد و تایلند نیز با یک پله صعود، 34 شده است.

ایران در مسیر صعود

بنا بر گزارش تازه این سازمان، جایگاه ایران در گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری سال 2017 به رتبه 93 از 136 کشور مورد بررسی ارتقا یافته که نشان‌دهنده بهبود وضعیت این صنعت در کشور است. در سال 2015 که گزارش قبلی این سازمان منتشر شد، رتبه ایران از میان 141 کشور مورد بررسی 97 اعلام شده بود. از نظر امتیازات کسب کرده نیز ایران اکنون به 4/ 3 رسیده است حال آنکه در گزارش سال 2015 امتیاز آن 3/ 3 بود. حال که گزارش کلی نشان‌دهنده بهبود وضعیت کلی زیرساخت‌ها و رقابت‌پذیری گردشگری در ایران است، باید پرسید که کدام بخش‌ها در این دو سال بهبود یافته‌اند و کدام بخش‌ها وضعیتشان چندان تغییری نیافته یا احیانا با پسرفت روبه‌رو شده‌اند.

رقابت‌پذیری قیمتی؛ نقطه قوت ایران

به نظر می‌رسد باز هم رقابت‌پذیری قیمتی برای ایران نماگری مهم در دستیابی به این رتبه بوده است. در سال 2015 نیز ایران توانسته بود همین رتبه را به خود اختصاص دهد. ارزان بودن سفر به ایران یکی از مواردی است که خواهد توانست گردشگران خارجی را برای سفر به کشور ترغیب کند و در نتیجه عواید مالی و درآمدزایی مناسبی برای این صنعت و اقتصاد کشور به همراه داشته باشد. با این حال و به‌رغم اهمیت غیرقابل انکار این نماگر، نماگر‌های دیگری همچون زیرساخت‌های گردشگری و سفر، اهمیت زیادی در جذب گردشگران خارجی به ایران خواهد داشت و حتی اگر موارد دیگری رعایت نشود، ممکن است ارزان بودن به تنهایی نتواند عاملی به شدت تاثیرگذار در جذب آنان باشد.

منابع فرهنگی و طبیعی، ظرفیتی در خور توجه

اگر به نماگر مربوط منابع فرهنگی و سفر تجاری نگاهی بیندازیم، مشاهده می‌کنیم که رتبه ایران در این نماگر از میان 136 کشور، 38 است. ایران در سال 2015 در این نماگر رتبه 37 را داشته است که نشان‌دهنده افت یک پله‌ای در دو سال اخیر است، البته این افت رتبه به‌رغم بهبود امتیاز ایران در این نماگر است. در واقع امتیاز ایران در این نماگر در سال 2015، 6/ 2 بوده است که در سال 2017 با 2/ 0 افزایش به 8/ 2 رسیده است. این امر حاکی از این است که به‌رغم بهبود توجه به این بخش، همچنان این حوزه با توجه به ظرفیت‌هایش نیاز به توجه بیشتری دارد. در زیرمجموعه‌های این نماگر نکات قابل توجهی به چشم می‌خورد. تعداد سایت‌های فرهنگی میراث جهانی موجود در ایران از 17 مورد در سال 2015 به 20 مورد در سال 2017 افزایش یافته؛ اما رتبه ایران همچنان 9 است. از نظر میراث فرهنگی ناملموس و شفاهی نیز رتبه ایران از 10 به 12 نزول کرده است. همچنین رتبه ایران از نظر تعداد ملاقات‌های مربوط به انجمن‌های بین‌‌المللی در متوسط 3 سال، 99 است؛ درحالی‌که در سال 2015 این رتبه 96 بود، البته باز هم در این مورد ایران افزایش داشته است؛ اما رشد آن نسبت به رقیبان کمتر بوده، ضمن آنکه رتبه نماگر منابع طبیعی ایران از 89 به 001 رسیده است.

نقطه آسیب گردشگری ایران

بررسی گزارش رقابت‌پذیری مجمع جهانی اقتصاد در حوزه سفر و گردشگری در سال 2017 نشان می‌دهد که انواع زیرساخت‌های مربوط به گردشگری در ایران از وضعیت رقابت‌پذیری چندان مناسبی برخوردار نیستند و باید مورد توجه ویژه‌ای قرار بگیرند. اگر به نماگر مربوط به زیرساخت خدمات گردشگری توجه کنیم، مشاهده می‌کنیم که رتبه ایران از 136 کشور مورد بررسی با 5/ 2 امتیاز در جایگاه 116 قرار دارد؛ درحالی‌که در سال 2015 در جایگاه 119 قرار داشت. از نظر زیرساخت‌های زمینی و بنادر ایران در سال 2017 در مقام 75 قرار دارد حال آنکه طبق گزارش سال 2015 رتبه ایران در این نماگر 76 بود. البته بهترین بخش در این قسمت را می‌توان مربوط به کیفیت زیرساخت‌های ریلی ایران دانست که رتبه آن در جهان 44 اعلام شده است و پیش‌تر نیز همین رتبه را در اختیار داشت. در همین بخش می‌توان دید که کیفیت جاده‌ها به رتبه 67 تنزل یافته؛ درحالی‌که در سال 2015 ایران در مقام 63 قرار داشت.

با این حال از نظر کیفیت زیرساخت بنادر ایران شاهد رشد خوبی بوده و رتبه آن از 80 در سال 2015 به 73 در سال 2017 بهبود یافته است. نگاهی به زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی در سال 2017 نیز بیانگر آن است که رتبه ایران بهبود محسوسی داشته است که یکی از عوامل آن را شاید بتوان نوسازی ناوگان هوایی کشور دانست. رتبه ایران در گزارش سال 2015، 93 بوده که در گزارش اخیر به 89 ارتقا یافته است. کیفیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی نیز در نتیجه عواملی همچون نوسازی ناوگان از 121 به 110 رسیده است. به‌رغم بهبود وضعیت زیرساخت‌های حمل و نقل و خدمات گردشگری در ایران، رتبه کشور از این نظر همچنان پایین است و برای اینکه ایران بتواند به اهداف 1404 در زمینه گردشگری دست یابد و علاوه‌بر جذب گردشگران خارجی درآمدزایی خود را از محل این صنعت افزایش دهد و گردشگری خود را توسعه دهد، بیش از هر چیز نیاز به بهبود زیرساخت‌های خدمات گردشگری و زیرساخت‌های حمل و نقل خود دارد.

سایر نماگرها

نگاهی به سایر نماگرها نشان می‌دهد که ایران در نماگر محیط تجاری از جایگاه 119 به رتبه 79 رسیده است که یکی از دلایل آن پایین آمدن هزینه مورد نیاز برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار و همچنین برخی تحولات صورت گرفته در بخش مسکن است. از نظر ایمنی و امنیت، ایران در گزارش جدید از رتبه 96 به رتبه 87 رسیده است. از نظر نماگر سلامت و بهداشت، ایران در مقام 93 باقی مانده است. از نظر اولویت‌بندی سفر و گردشگری، رتبه ایران از 130 در سال 2015 به رتبه 117 در سال 2017 تغییر یافته و از نظر دسترسی آزادانه بین‌المللی نیز با 7 پله بهبود به رتبه 109 رسیده است. از نظر پایداری زیست‌محیطی جایگاه ایران 4 پله سقوط داشته و به مقام 119 تنزل پیدا کرده است. بالاخره، منابع انسانی و نیروی کار نیز که در رتبه 114 قرار داشته‌اند، با 9 پله صعود به جایگاه 105 رسیده و آمادگی بخش فناوری ارتباطات و اطلاعات نیز از مقام 98 به 94 بهبود یافته است.