عبدالحسین ساسان کارشناس اقتصادی در مورد اینکه در جامعه ما رفتارهای اقتصادی مردم در چهارچوب خانواده تا چه حد منطقی و برنامه‌ریزی شده است،گفت: در این مورد بصورت کلی نمی‌توان قضاوت کرد برخی خانواده‌ها فوق‌العاده عاقلانه و خردمندانه برنامه‌ریزی می‌کنند و متأسفانه برخی از خانواده‌ها چندان از عقلانیت و حسن تدبیر در اداره امور زندگی خود بهره‌‌مند نیستند بنابراین حکم کلی مطلق جایز نیست و از خانواده‌ای به خانواده دیگر موضوع متفاوت است.

بزرگترین آسیب خانواده عدم تنظیم جمعیت متناسب با درآمد است

وی در خصوص اشکالات اقتصادی خانواده و اینکه در چه زمینه‌هایی باید اصلاح شود با توجه به این موضوع که خانواده‌ها الگوی اقتصادی برای نحوه هزینه درآمد ندارند و بعضاً بخش اعظمی از درآمد را در مسیری خرج می‌کنند که مطلوبیت حداقلی دارد،گفت: از دو زاویه کلان و خرد این موضوع قابل بررسی است، زاویه کلان یا بلند‌مدت یکی از نشانه‌های عقلانیت تنظیم خانواده متناسب با درآمد است.

وی افزود: عقلانیت اقتضا می‌کند خانواده‌های متکمن یا دارای درآمد بالا اولاد بیشتر و خانواده‌های با درآمد پایین اولاد کمتری داشته باشند، اگر این عقلانیت به کار گرفته شود حتی فرزند یک خانواده ضعیف هم می‌تواند از تحصیلات مناسب برخودار شود و تأمین شرایط تحصیل مناسب برای فرزند یک کارگر ساده هم غیر ممکن نخواهد بود.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: بیشترین آسیبی که خانواده‌های کم درآمد به فرزندانشان وارد می‌کنند و از آن طریق به کل جامعه عبارت است از عدم تنظیم جمعیت متناسب با درآمد، بنابراین سیاست کلان مقدم بر سیاست خرد در خانواده است به عبارتی اول باید عقلانیت بلند‌مدت داشت و بعد به عقلانیت کوتاه مدت رسید.

ساسان گفت: با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، ایجاد جمهوری‌های چند گانه و تقسیم این کشور به چند کشور مجزا اوضاع اقتصادی کشور بسیار وخیم بود اما با  این وجود دشمنان روسیه که منتظر آسیب جدی به این کشور بودند راضی نشدند زیرا روسیه خودش را دوباره بازیافت و دوباره بر مشکلاتش غلبه کرد.

وی در ادامه افزود: علت این امر عقلانیت کلان در خانواده‌ها بود به این معنا که نرخ رشد جمعیت در روسیه منفی شد، اولین کاری که خانواده‌های روسیه بلافاصله بعد از فروپاشی انجام دادند کنترل موالید بود زیرا به خوبی می‌دانستند که اگر گرانی و قحطی به سراغ کشور بیاید آسیب‌پذیرترین گروه‌ها گروه‌های سنی کودکان و بعد نوجوانان هستند.

این کارشناس اقتصادی بیان داشت:  اگر کودکان و نوجوانان یک روز پروتئین، مواد معدنی و ویتامین‌های لازم را دریافت نکنند رشد فکری، عقلی و هوشی آنها آسیب می‌بیند و این دیگر قابل جبران نیست،بنابراین روس‌ها با عقلانیت شگفت‌انگیزی به کنترل موالید پرداختند و بعد از اینکه اوضاع بحران اقتصادی کاهش پیدا کرد رفته‌رفته موالید روسیه نیز افزایش یافت.

ساسان گفت: بنابراین مهمترین تصمیمی که خانواده‌ها در شرایط بحران اقتصادی و در شرایط فقر باید اتخاذ کنند این است که سهم یک فرزند را به چند فرزند ندهند یا اینکه آن را بین چند فرزند تقسیم نکنند. نقطه مقابل این سیاست کلان  ثروتمندان هستند، متاسفانه بسیاری از ثروتمندان هم معقول عمل نمی‌کنند یعنی علیرغم تمکن مالی به یک یا دو فرزند قناعت می‌کنند.

وی افزود: به نظر می‌رسد قناعت به تعداد فرزندان کم از سوی خانواده‌های ثروتمند از دیدگاه ملی و میهنی کار درستی نباشد و بهتر است که تکفل افزایش جمعیت بر عهده ثروتمندان قرار بگیرد یا دست کم اگر خانواده‌های ثروتمند به دلیل رشد فکری، فرهنگی مایل‌اند فقط یک یا دو فرزند داشته باشند بنابراین عقلانیت حکم می‌کند هزینه‌ زندگی یک یا چند نفر از فرزندان طبقات فقیر را بر عهده بگیرند.

این کارشناس اقتصادی گفت: به این ترتیب مشکل خانواده‌ها کاهش می‌یابد و آسیب عظیمی که فقر مادی به کودکان و نوجوانان وارد می‌کند حجم و عمقش کمتر خواهد شد

ساسان گفت: تصمیمات خرد هم باید عاقلانه صورت بگیرد به این معنا که در شرایط بحران اقتصادی و در شرایط گرانی و فقر خانواده‌ها باید سهم بیشتری از درآمد خود را به تغذیه کودکان اختصاص بدهند نه بزرگسالان، دلیلش این است که بزرگسالان از لحاظ بیولوژیکی دوران رشد خود را سپری کرده و احتمالا از فقر غذایی آسیب اساسی نمی‌بینند در حالیکه کودکان به شدت آسیب‌پذیر‌اند.

وی افزود: بنابراین در سطح خرد رفتار عاقلانه این است که از همان درآمد اندک برای تغذیه بهتر کودکان و نوجوانان استفاده کنیم و بزرگسالان در این دوره ریاضت را به خودشان منحصر کنند و شامل کودکان و نوجوانان نکنند. این تدبیر هم در سطح خرد کارساز خواهد بود.

سرمایه تولید و اشتغال با تبدیل پس‌انداز خانواده‌ها به طلا به کلی نابود می‌شود 

ساسان در پاسخ به سؤال دیگر در مورد اینکه در حال حاضر پس‌انداز خانواده‌ها عمدتا به صورت طلا است و از آن تحت عنوان سرمایه‌ای برای آینده یاد می‌کنند، آیا راهکار  دیگری برای پس‌انداز و سرمایه‌گذاری وجود ندارد و چه آموزش‌هایی می‌توان در این زمینه به خانواده‌ها داد گفت: از لحاظ حفظ منافع خصوصی این کار درستی است ولی از لحاظ منفعت اجتماعی زیان بار است،به عبارت دیگر اینجا خطای ترکیب بوجود می‌آید. 

وی در ادامه گفت: در کتا‌بهای درسی این پارادوکس (خطای ترکیب) را با مثالی اینگونه شرح می‌دهند که اگر در یک مسابقه فوتبال یک نفر بایستد و فوتبال را تماشا کند شاید دید بهتری داشته باشد ولی اگر همه این کار را بکنند رفاه همه کاهش می‌یابد و دید تماشاچیان از بین می‌رود بنابراین این کار برای یک یا دو نفر خوب است نه برای کل افراد.

این کارشناس اقتصادی افزود: پناه بردن به طلا برای حفظ قوه خرید برای تک‌تک خانواده‌ها به تنهایی راهکاری عاقلانه و درست است ولی اگر در جامعه همه پس‌اندازها و سرمایه‌ها به صورت طلا ذخیره شود سرمایه تولید به کلی نابود و اشتغال و تولید در جامعه آسیب جبران‌ناپذیری خواهد دید.

وی در پاسخ به این سؤال که با توجه به شرایط تحریم و فشارهای اقتصادی و رکود فکر می‌کنید سبک زندگی مردم از نظر اقتصادی نیازمند چه تغییراتی است گفت: باید تک‌تک خانواده‌ها با شرایط خاص خودشان این سؤال را مطرح کنند و پاسخ آن را بدست بیاورند شاید یک راه‌حل عمومی برای همه خانواده‌ها وجود نداشته باشد.

این کارشناس اقتصادی در ادامه افزود: یکی از خط‌مشی‌هایی که به نظر می‌رسد می‌تواند تا حدودی فشار اقتصادی را قابل تحمل کند این است که طبق الگوی سیکل زندگی رفتار کنند و منظور از الگوی سیکل زندگی این است که هنگامی که  خانواده جوان است و کودکان بیشتری دارد حتما باید اولویت را به تغذیه بدهند و مقدار کمتری از بودجه خانواده را صرف تهیه پوشاک کنند.

ساسان در ادامه گفت: برعکس وقتی که بچه‌ها بزرگتر می‌شوند و به اصلاح سیکل زندگی عوض می‌شود شاید در آن دوران پوشش برای سلامتی روحی آنها اهمیت بیشتری پیدا کند و حتی برای موفقیت در زندگی و برای کسب فرصت ازدواج بهتر باید به پوشش خودشان اهمیت بیشتری دهند.

وی گفت:  بنابراین یک دستورالعمل کلی که برای اقتصاد خانواده‌ بیان می‌شود ولی لزوما برای همه خانواده‌ها صادق نیست این است که در دورانی که خانواده‌ جوان است و بچه‌‌ها در کودکی به سر می‌برند کاملا اولویت به تغذیه صحیح داده شود و در هنگامیکه فرزندان جوان می‌شوند اولویت به پوشاک و تزئینات ظاهری داده شود این الگو ممکن است برای بعضی از خانواده‌ها به هر دلیل قابل اجرا نباشد ولی یکی از الگوهای عقلانیت در اقتصاد خانواده است.