برنج یکی از محصولات استراتژیک کشور است و با توجه به اینکه یکی از غذاهای اصلی مردم به شمار می‌رود، ما سالانه نیازمند حدود ۳ میلیون تن از این محصول هستیم بنابراین تولید آن نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است؛ در این راستا طی سالیان اخیر وزارت جهاد کشاورزی طرح خوداتکایی برنج را دنبال می‌کند، همچنین از سوی دیگر به دلیل بحران آب محدودیت کشت برنج در استان‌های غیرشمالی از سوی این وزارت‌خانه پیگیری می‌شود؛ برای اطلاع از آخرین وضعیت اجرای طرح‌های مذکور با کاوه خاکسار، مدیر کل دفتر غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی گفتگویی را انجام دادیم که مشروح آن به شرح ذیل است؛

از تولید شروع کنیم؛ سال گذشته پیش بینی کرده بودید میزان تولید برنج از دو میلیون تن پیشی بگیرد؟ میزان تولید در نهایت به چه عددی رسید و چقدر واردات انجام دادیم؟

سال گذشته حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ هزارتن برنج در کشور تولید و نزدیک به ۸۴۰ هزارتن از این محصول نیز وارد شد.

پیش بینی می‌کنید میزان تولید این محصول در سال‌جاری چقدر باشد؟

الان نمی‌توان پیش بینی کرد که میزان تولید این محصول در سال جاری چقدر خواهد بود اما قاعدتاً میزان تولید از سال گذشته پایین‌تر نیست، ما سال گذشته از نظر منابع آبی در استان‌های شمالی مشکلی نداشتیم اما امسال به اندازه سال گذشته آب نداریم با این حال امیدواریم با افزایش عملکرد در واحد سطح میزان تولید به اندازه سال گذشته باشد.

پیش بینی میزان تولید چه زمانی امکان پذیر خواهد بود؟

پس از اتمام کشت می‌توان در مورد میزان تولید اظهار نظر کرد.

آقای خاکسار، سال گذشته عنوان شد به دلیل بازار خوب و شرایط اقتصادی مناسبی که برای برنج پیش آمده بود، سطح زیر کشت این محصول علی رغم توصیه‌های وزارت جهاد کشاورزی در استان‌های غیرشمالی افزایش پیدا کرد، آیا این مساله را تأیید می‌کنید؟ و بفرمایید که جز در گیلان و مازندران کشت این محصول در کدام استانهای کشور انجام می‌شود؟

بله همین طور است؛ هم اکنون کشت این محصول جز استان‌های گیلان و مازندران در استانهای خوزستان، فارس، لرستان، گلستان، اردبیل، کهگیلویه و بویر احمد و اصفهان انجام می‌شود که البته در برخی از این استانها سطح زیر کشت ناچیز است مثلاً در لرستان سطح زیرکشت حدود ۵ هزارهکتار، در کهگیلویه و بویر احمد حدود ۶ هزار هکتار و در اصفهان حدود ۴ هزار و ۵۰۰ هکتار است درحالی قبلاً در اصفهان این عدد نزدیک به ۱۸ هزار هکتار بوده است. در این استان‌ها بسیاری از کشاورزان به دلیل مشکل کمبود آب قادر به کشت برنج نیستند.

ما از آذر ماه سال گذشته، نشستی برگزار و وضعیت برنج سایر استانها را بررسی کردیم تا بتوانیم برای کشت جایگزین به آنها برنامه ارائه کنیم؛ درحال حاضر هم  این برنامه برای هر استانی که برنج کشت می‌شود به صورت مستقل در حال  تدوین است، برای اصفهان و فارس تدوین شده، و در حال کار بر روی برنامه کشت جایگزین دراستان گلستان هستیم. بسته به شرایط آب و هوایی استان، نوع محصول برای کشت جایگزین متفاوت است، به عنوان مثال در استان فارس، چون مقداری هم اراضی استان شور است، قصد داریم کشت کینوآ را توصیه کنیم.

آیا ارزش اقتصادی محصولات جایگزین برای کشت نیز در نظر گرفته می‌شود؟

کشت جایگزین نیازمند الزامات خاصی است تا بتواند کشاورزان را مجاب نماید تا کشت خود را تغییر دهند؛ ما برای هر استان طرح کشت جایگزین داریم، این طرح شامل موارد مختلفی است، ممکن است در یک استان صنایع مربوط به برنج وجود داشته باشد اینها باید جابه جا و جایگزین شوند؛ یک عده در این میان مشغول کار هستند باید محصولی آنجا کشت شود که برای این افراد هم کار ایجاد شود و بیکار نشوند.

با توجه به اینکه با بحران آب مواجه هستیم، اگر بتوانیم الزامات را فراهم کنیم به راحتی می‌توانیم کشت برنج را در بسیاری از استان‌ها متوقف کنیم البته در برخی نقاط که از آب‌های روان بهره می‌برند و سطح سفره آب زیر زمینی بالاست و امکان کشت محصول جایگزین  وجود ندارد احتمال استمرار کشت برنج وجود دارد که البته این موارد نیز بسیار محدود هستند؛ در کل سیاست وزارت جهاد کشاورزی محدود کردن کشت برنج در استان‌های غیر شمالی است. تدوین طرح کشت جایگزین برنج را از اواخر سال گذشته شروع کردیم و امیدواریم امسال نهایی شود.

طرح خوداتکایی برنج جزو ۸ طرح اقتصاد مقاومتی بود که قرار بود که در برنامه ششم توسعه در دستور کار قرار بگیرد، بفرمایید اجرای این طرح هم اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

این طرح براساس برنامه در حال اجرا است، در همین راستا  در سال ۹۵ در مازندران ۳۸ هزار و ۸۸۹ هکتار کشت نشاء مکانیزه  انجام شد، که در سال جاری به حدود ۴۰ هزار هکتار خواهد رسید؛ سال گذشته ۷۲۷ تن در مازندران بذر گواهی شده ومادری  توزیع  کرده‌ایم امسال ۸۵۱ تن بذر توزیع داریم؛ برنامه تولید بذرمان هم در سال ۹۶ قرار است به حدود ۲۵۰۰هزارتن برسد، ۱۰۰۰ تن ارقام محلی و ۱۵۰۰تن ارقام پرمحصول.

سال گذشته حدود ۵۲ هزار هکتار کشت مجدد و رتون در مازندران داشتیم امسال پیش بینی می‌کنیم این عدد به حدود۷۵ هزار هکتار برسد.  در استان گیلان نیز سال گذشته ۵۳۰ تن بذر توزیع شده که امسال این عدد به ۱۲۰۰ تن و سطح کشت نشاءمکانیزه از ۸۶ هزارهکتاردر سال گذشته به ۹۳ هزار هکتار در سال جاری خواهد رسید. در گیلان کشت مجدد نداریم و پیش بینی پرورش رتون امسال در این استان ۷۰ هزار هکتار خواهد بود، برداشت مستقیم با کمباین در سال جاری به ۱۲۸ هزار هکتار خواهد بود در حالی که این عدد سال گذشته ۱۰۷ هزار هکتار بوده است.

سال گذشته در راستای طرح اقتصاد مقاومتی برنج یکی از برنامه‌هایی که اجرا کردیم پایش عملکرد در مزارع گیلان و مازندران بود؛ در هر استان تقریباً ۱۰۰۰ نمونه برداشته شد، این نمونه‌ها را باید آنالیز و تحلیل کنیم که چرا در یک شهرستان عملکردمان پایین و در یک شهرستان عملکردمان بالاست؟ یا در یک شهرستان عملکرد برخی مزارع بالا و برخی پایین است؟ برای اینکه به افزایش عملکرد در واحد سطح برسیم نیاز به تحلیل این امر داریم؟ که چرا کشاورز نمونه ما رقم شیرودی را می‌کارد و ۱۳ تن برداشت می‌کند؟ کشاورز دیگری همان رقم را می‌کارد و ۶ تن برداشت می‌کند؟ باید مشخص شود این اختلاف کجاست؟ باید به طور علمی و فنی آن را بررسی و تحلیل کنیم که به چه عواملی نیازمندیم تا برطرف شود، ما در برنج به یک بسته کامل نیازمندیم، باید بتوانیم کل زنجیره را از تولید تا مصرف تعریف کنیم و همچنین باید  بتوانیم ۱۰۰ درصد مزارع برنج را طی چند سال آینده مکانیزه کنیم. در این زنجیره توجه به تجهیز و نوسازی مزارع شالیزاری و اصلاح، نوسازی و بهسازی واحدهای شالیکوبی  به منظور ارتقاء کیفیت و کاهش ضایعات ضروری است.

یکی از راه‌های افزایش تولید برنج، حمایت از ارقام پرمحصول و توسعه کشت این محصولات است، بفرمایید در این زمینه وزارت جهاد کشاورزی چه اقداماتی انجام داده است؟

ما سال گذشته در مازندران حدود ۵۰ هزار هکتار ارقام پرمحصول داشتیم، امسال قرار است این عدد به ۸۰ هزارهکتار افزایش پیدا کند؛ در استان گیلان نیز کشت ارقام پرمحصول از ۱۱ هزار هکتار به ۲۰ هزار هکتار در سال جاری خواهد رسید یعنی تقریباً دو برابر خواهد شد.

آیا بین ارقام پرمحصول و ارقام کیفی از نظر کیفیت تفاوت فاحشی وجود دارد؟ و این باعث شده تمایل به سمت ارقام کیفی خیلی بیشتر باشد؟

خیر؛ ارقام پر محصول ما از نظر کیفیت ۱۰ تا ۱۵ درصد با ارقام کیفی متفاوت هستند و تفاوت چندان زیادی میان آنها نیست.