اقلام صادراتی که شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی خواهان کسب اطلاع بازار آنها در کشورهای مختلف هستند، عبارتنداز مواد غذایی، مصالح ساختمانی، نفت و پتروشیمی، چراغ‌های روشنایی، ‌صنایع‌دستی، گیاهان دارویی، محصولات معدنی، پسته و خشکبار، محصولات صنعتی، نوشیدنی، فولاد، شیرینی و شکلات، محصولات لبنی و دامی، ماشین‌آلات و قطعات، مواد آرایشی-بهداشتی، رنگ، گاز، سموم کشاورزی،‌ کود، بذر، مرغ و تخم‌مرغ، روغن موتور، سوخت و ترکیبات شیمیایی، سیستم‌های ادیت، ‌کفش، تجهیزات کنترلی و مکانیکی، فرآورده‌های گوشتی، تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی، قطعه‌سازی، پوشاک، شوینده، انواع تهویه، فن و هواکش است.

هرچند ورود به بازارهای منطقه و توسعه صادرات با همسایگان همواره مورد توجه دولتمردان بوده، اما گزارش منتشر شده از معاونت اقتصادی اتاق بازرگانی تهران حاکی از آن است که صادرکنندگان ایرانی حضور بسیار کمرنگی در این بازارها دارند و کالاهای وارداتی از ایران سهم بسیار ناچیزی را از بازارهای این کشورها کسب کرده‌اند. با وجود اینکه میزان واردات پاکستان از تمام کشورهای جهان 47 میلیارد دلار است، ایران تنها سهمی معادل 800 میلیون دلار را از این بازار دارد. در عراق نیز وضعیت مشابهی را شاهدیم. واردات عراق از کشورهای دنیا 48 میلیارد دلار است، اما ایران حدود 6 میلیارد و 100 میلیون دلار به عراق صادر می‌کند و سهمی اندک از این بازار را به خود اختصاص داده است. ترکیه با وجود 199 میلیارد دلار وارداتی که از کشورهای جهان دارد، تنها 4 میلیارد و 700 میلیون دلار واردات از ایران دارد. واردات روسیه از تمام کشورهای دنیا معادل 191 میلیارد دلار است و ایران در این بازار بزرگ سهم اندکی معادل 300 میلیون دلار را دارد.

روسیه جذاب‌ترین بازار برای ایرانی‌ها

نظرسنجی‌های به عمل آمده از سوی پارلمان بخش‌خصوصی پایتخت نشان می‌دهد بیش از 12 درصد صادر‌کنندگان ایرانی ورود به بازار روسیه را در اولویت خود قرار داده‌اند و خواستار بررسی‌های بیشتر این پارلمان برای پتانسیل‌های ورود به این بازار هستند. دومین مقصد صادراتی مورد درخواست شرکت‌کنندگان، عراق است. 10 درصد صادرکنندگان ایرانی می‌خواهند که تحقیقات بیشتری از بازارهای این کشور همسایه برای صدور کالای نامبرده صورت گیرد. افغانستان به‌عنوان یکی دیگر از مقاصد موردنظر صادرکنندگان، توانسته نظر بیش از 10 درصد تجار برای در اختیار داشتن اطلاعات بیشتر از بازارش را به خود جلب کند. همچنین بیش از 6 درصد از صادرکنندگان ایرانی نسبت به ورود به بازار ترکیه تمایل نشان دادند و خواهان بررسی‌های بیشتر این بازار توسط اتاق بازرگانی تهران شدند. پس از آن ورود به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس برای صادرات کالاهای ایرانی مورد توجه تجار قرار گرفته و بیش از 9 درصد از صادرکنندگان ایران می‌خواهند برای ورود به بازارهای این کشورها، اطلاعات بیشتری را کسب کنند.

جمهوری آذربایجان، قزاقستان، آفریقا، آلمان، فرانسه و ارمنستان نیز به ترتیب جزو مقاصد صادراتی مورد درخواست شرکت‌کنندگان برای بررسی‌های آتی هستند. ترتیب کشورها و مناطق دیگر نیز عبارتند از: هند، سوریه، اروپا، استرالیا، اندونزی، پاکستان، تاجیکستان، چین، لبنان، اتریش، ازبکستان، انگلستان، ژاپن، سوئد، کانادا، جمهوری کره، مالزی، اریتره، اسکاندیناوی، اسلواکی، امارات، آمریکا، بلاروس، گرجستان، لیتوانی، هلند و ویتنام. آنچه در نظرسنجی اتاق بازرگانی تهران مشاهده می‌شود، تمایل تجار برای ورود به بازارهای جدید است. به‌نظر می‌رسد بازارهایی نظیر چین، امارات و هند نیاز چندانی به مطالعه پتانسیل‌های صادراتی ندارد؛ چراکه این کشورها همواره جزو 5 مقصد صادراتی ایران محسوب می‌شوند.

تاثیر رشد اقتصادی بر صادرات

برخی از کارشناسان بر این باورند که رشد اقتصادی کشورهای هدف صادراتی می‌تواند برای صادرکنندگان راهنمای مهمی باشد. بر اساس گزارشی که توسط صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی منتشر شده، دو موضوع تاثیرگذار شامل «خروج انگلستان از اتحادیه اروپا» و «رشد اقتصادی کمتر از انتظار آمریکا» (در کنار سایر عوامل) باعث شده است که در سال‌های اخیر و نیز چند سال پیش‌رو، رشد اقتصادی جهان به میزانی که در سال‌های قبل از رکود اقتصادی سال 2009 بود نیز نرسد. همچنین اثرات خروج انگلستان و ترتیبات تجاری بین انگلستان و اتحادیه اروپا مبهم بوده و از این رو نمی‌توان در رابطه با آینده اقتصادی جهانی به پیش‌بینی دقیقی دست زد. از دیگر موارد تهدیدکننده رشد جهانی می‌توان به کاهش رشد چین و اتکای کمتر چین به واردات و سرمایه‌گذاری در محصولات منبع محور و وجود تنش و درگیری در برخی از مناطق دنیا اشاره کرد. همچنین احیای سیاست‌های حمایت‌گرایی و کاهش سرمایه‌گذاری در کالاهای قابل مبادله، رشد تجارت جهانی را نسبت به دهه‌های گذشته به اندازه زیادی کاهش داده است که این موضوع، تضعیف زنجیره ارزش جهانی را در پی داشته و به‌نظر می‌رسد این روند در سال‌های پیش‌رو نیز ادامه داشته باشد.

براساس آمار صادرات و واردات کشور در سال‌های اخیر، کشورهای چین، عراق، امارات، هند، ترکیه و افغانستان حدود 70درصد از صادرات کالایی ایران را به خود اختصاص داده‌اند. بر این اساس با پیش‌بینی رشد اقتصادی این کشورها می‌توان درباره تقاضای آنها از ایران قضاوت‌هایی را ارائه کرد. از بین شرکای مهم صادراتی ایران، چین به رشد خود در سال‌های پیش‌رو ادامه خواهد داد، اما نرخ رشد آن مانند رشد دهه 1990 نخواهد بود. این کشور در تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی با هدف اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی، به صورت ناکارآ عمل می‌کند که این موضوع، سیاست‌های توسعه‌ای چین را مخدوش کرده و از رشد اقتصادی بیشتر این کشور در سال‌های آینده جلوگیری می‌کند. در نظرسنجی که توسط اتاق بازرگانی تهران صورت گرفته، چین نوزدهمین مقصد صادراتی مورد درخواست شرکت‌کنندگان برای بررسی‌های آینده است و کمتر از 2 درصد از تجار خواهان مطالعه بیشتر بازار این کشور هستند. رشد اقتصادی ترکیه و امارات نیز در سال‌های پیش‌رو کاهش خواهد یافت. این در حالی است که کمتر از یک درصد تجار ایرانی نسبت به پتانسیل‌های ورود به این بازار کنجکاو هستند. رشد اقتصادی عراق هم به واسطه اتکای زیاد این کشور به بخش نفت و تنش‌های سیاسی در آن بسیار پرنوسان است؛ اما این بازار همچنان برای صادرکنندگان ایرانی جذاب است. اما هند در حال حاضر رشد اقتصادی بالایی را دارد و پیش‌بینی می‌شود که طی سال‌های آتی نیز به رشد اقتصادی آن افزوده شود و در‌ آینده نرخ‌های رشد بیش از 8 درصد را تجربه کند.

از این رو، در صورتی که در تعیین اولویت در بازارهای هدف صادراتی، انتخاب بازارهای رو به رشد برای صادرات محصولات کشور مدنظر باشد، از میان شرکای تجاری صادراتی ایران، کشور هند آینده بهتری خواهد داشت؛ بر این اساس پیشنهاد می‌شود بررسی بازار این کشور از منظر نیازهای وارداتی و رقبای کشور ما در صادرات به هند و مسائل مرتبط با رقابتی کردن محصول در اولویت قرار گیرد زیرا می‌تواند به بهبود صادرات و رشد اقتصادی ایران با توجه به معضل کم‌رنگ شدن رشد تجارت جهانی و کاهش رشد اقتصادی در شرکای عمده تجاری کشور کمک کند. یادآوری این نکته نیز ضروری است که در سند تجارت خارجی هند که در سال گذشته انتشار یافت، ایران به‌دلیل آنکه نمی‌تواند بازار صادراتی قابل اعتنایی برای محصولات آن کشور باشد در سرفصل جداگانه‌ای مورد توجه قرار گرفته است. اما صادرکنندگان برای در اختیار داشتن اطلاعات لازم به منظور ورود به بازار این کشور تمایل چندانی ندارند و حدود 3 درصد از صادرکنندگان خواهان دریافت اطلاعات لازم از پتانسیل‌های این کشور هستند.