نشست 172 اعضای «سازمان کشورهای تولیدکننده نفت» (اوپک) درزمینهٔ تعیین میزان تولید موفقیت‌آمیز بود اما تمدید 9 ماهه توافق پیشین درنهایت نتوانست تأثیر سریعی را بر بازار و قیمت نفت بگذارد. این بار بازار نفت برخلاف بسیاری از پیش‌بینی‌ها واکنش منفی نشان داد و به‌طور تقریبی از قیمت هر بشکه نفت تا حدود 2 دلار کاسته شد و قیمت‌های جهانی نفت به 51 دلار نزدیک شد. بااین‌حال امیدواری به بهبود قیمت‌ها در آینده پررنگ است.

کارشناسان افزایش قیمت نفت را شمشیر دو لبه‌ای می‌دانند که در کنار بهبود درآمد تولیدکنندگان سنتی نفت باعث می‌شود تا استخراج نفت غیرمتعارف «شیل» جان بگیرد. با افزایش تولید میزان عرضه نفت شیل به بازار افزایش می‌یابد و سقوط قیمت‌ها غیرقابل‌اجتناب خواهد بود.

تمدید توافق کاهش سقف تولید

اوپک 6 ماه قبل تصمیم گرفت تا تولید این سازمان را یک‌میلیون و 200 هزار بشکه در روز کاهش دهد. مدت اعتبار این توافق از ابتدای سال2017 برای 6 ‌ماه تعیین شد که نتایج مثبتی هم برای اعضا هم در پی داشت. در کل اعضای اوپک نیز به توافق نوامبر2016 به‌طور کامل پایبند بودند اما کشورهای غیر عضو تا حدودی مفاد آن را اجرا کردند. ایران، الجزایر، آنگولا، اکوادور، گابن، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان، امارات و ونزوئلا اعضای اوپک هستند. البته این توافق میزان تولید ایران، نیجریه و لیبی در بر نمی‌گرفت و این کشورها مستثنی شدند.

با تلاش اعضای اوپک به‌ویژه عربستان سعودی، برخی تولیدکنندگان نفت غیر عضو اوپک همچون روسیه، قزاقستان، گینه، جمهوری آذربایجان، سودان، مالزی، عمان، بولیوی، مکزیک، بحرین و برونئی نیز با توافق آذرماه سال 1395 همراهی کردند. گرچه بر اساس آمار این همراهی به‌طور کامل اجرا نشد اما تأثیر مثبتی بر قیمت‌ها گذاشت و سطح قیمت‌ها را از بشکه‌ای زیر 40 دلار به بیشتر از 50 دلار و در دوره‌هایی تا بیشتر از 55 دلار رساند.

اما اکنون پس از تمدید توافق برای 9 ماه قیمت هر بشکه نفت در بازارهای جهانی کاهش یافته است. باوجوداین رسانه‌ها و تحلیل‌ها بر افزایش قیمت‌ها در آینده نزدیک دلالت دارند. بسیاری از تحلیلگران این کاهش قیمت را مقطعی و گذرا دانسته‌اند زیرا از همان روز توافق بهبود قیمت‌ها آغاز شد.

به نوشته تارنمای روزنامه «وال استریت ژورنال» پس از آنکه اطمینان فعالان و سهامداران بازار نفت به تصمیم اوپک جلب شد اندکی قیمت‌ها بهبود یافت.

گزارش تارنمای شبکه تلویزیونی «سی.ان.بی.سی» آمریکا نیز همین موضوع را مورد تائید قرار می‌دهد. «حلیمه کرافت» از مدیران ارشد «مؤسسه مالی کانادا» پیش‌بینی کرد که قیمت نفت در سه‌ ماهه پایانی سال 2017 میلادی (پاییز امسال) افزایش پیدا کند و حتی به بالاتر از 60 دلار خواهد رسید.

تحلیل وضع موجود

تحلیل‌های گوناگونی در ارزیابی شرایط بازار نفت از سوی رسانه‌ها و کارشناسان بین‌المللی ارائه شده است. بسیاری از این ارزیابی‌ها حاکی از آن هستند که گرچه اکنون قیمت نفت اندکی کاهش یافت اما در نیمه دوم سال 2017 قیمت‌ها به‌طورقطع سیر سعودی خواهند داشت و به سقف سطح توقع اعضای اوپک نزدیک می‌شود.

به گفته وزیر امور خارجه کشورمان قیمت منطقی و مناسب هر بشکه نفت برای اعضای این سازمان 55 تا 60 دلار است و قیمت بیشتر آن حتی برای اوپک و خریداران مناسب نیست. بسیاری از فعالان بازار دلیل کاهش مقطعی قیمت نفت را قابل پیش‌بینی بودن تمدید توافق اعلام کردند.

روزنامه «فایننشال تایمز» در نموداری به بررسی قیمت‌های نفت پیش و پس از تصمیم اوپک پرداخت و عنوان کرد پس از توافق روز پنج‌شنبه اوپک، از قیمت نفت به‌شدت کاسته شد. البته این توافق کاملاً از سوی بازار قابل پیش‌بینی بود زیرا ارزیابی می‌شد که آن‌ها برای پایان دادن به سه سال افزایش عرضه و روند کاهش شدید قیمت‌ها، این اقدام را انجام دهد.

به نوشته این روزنامه انگلیسی در روزهای منتهی به نشست هفته گذشته اوپک، بازار شایعه بسیار داغ بود. اخبار بازار نفت در هفته گذشته بیش از همه چیز تحت تأثیر توافق روسیه و عربستان درزمینهٔ تمدید توافق قرار داشت.

تارنمای اویل پرایس (Oil Price) هم در تحلیل این موضوع که چرا توافق اعضای اوپک نتوانست قیمت نفت را افزایش دهد عنوان داشت که دیدار اخیر اعضای اوپک با جلسه پیشین آن‌ها بسیار تفاوت داشت و توافق سریع به دست آمد اما تأثیر قابل‌انتظار را نداشت.

این گزارش در مورد واکنش منفی بازار و کاهش قیمت‌ها نوشت برای اوپک متعهد نگاه داشتن بسیاری از کشورها به‌ویژه در خارج این سازمان برای تثبیت تولید یا حتی کم کردن از آن سخت است. البته ابتدای ماه قبل وقتی عربستان روسیه در مورد تمدید 9 ماهه توافق تأکید کردند بازار آن را پذیرفت و درواقع واکنش مثبت نشان داد. اگر اجلاس 172 منجر به تمدید این توافق نمی‌شد آنگاه شاهد کاهش شدید قیمت نفت در بازار می‌شدیم.

درواقع بر اساس این گزارش و به نقل از «اولیویر جاکوب» تحلیلگر موسسه «پترو ماتریکس»، تمدید 9 ماهه توافق نهایت اقدامی بود که اوپک توانست انجام دهد و کار بیشتری نمی‌توانست ارائه کند. به همین دلیل بازار دچار شگفتی نشد.

همچنین این گزارش تأکید دارد اوپک برای رسیدن به اهدافش اندکی عجول است. اگر فرض کنیم برای نمونه تصمیمی برای کاهش یک‌میلیون بشکه‌ای در عرضه نفت اتخاذ و اجرایی شود این اقدام تأثیر خود را بر روی قیمت‌ها حدود 11 ماه بعد نشان می‌دهد. به عبارت دیگر تصمیم اوپک اقدامی منطقی و مناسب بود اما حرکتی رادیکالی نبود که بخواهد بازار را دچار شوک تغییر کند.

اوپک به خاطر همین عجله انتظار دارد تا توازن قیمت‌ها در پایان امسال رخ دهد. هنوز در مورد سال 2018 چیزی مشخص نیست گرچه پیش‌بینی‌ها از افزایش قیمت‌ها حکایت می‌کنند اما نکته مشخص‌شده این است که اوپک نشان داد در فصل اول سال 2018 هر کاری را بتواند برای بازار نفت انجام می‌دهد.

»پاتریک پویان» از مدیران ارشد شرکت نفت توتال فرانسه نیز اعتقاد دارد این تصمیم سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) برای تمدید توافق قبلی شرایط را برای پیش‌بینی بازار تا سال 2018 امکان‌پذیر کرد.

به نوشته رویترز وی پیش‌بینی کرد که از نیمه دوم سال 2017 میلادی، از میزان ذخایر نفت در جهان کاسته می‌شود و با افزایش تقاضا، بازار قیمت نفت افزایش نسبی را تجربه خواهد کرد.

مشکل بزرگ تولیدکنندگان سنتی نفت

مشکل بزرگ‌تر برای سازمان اوپک تعیین منطقی سقف قیمت نفت خام به نحوی است که در آن بازه قیمتی، استخراج و تولید نفت‌های نامتعارف مقرون‌به‌صرفه نباشد. گفته می‌شود تولید هر بشکه نفت نامتعارف «شیل» حدود 60 دلار هزینه دارد.

تولیدکنندگان نفت در اوپک و حتی کشورهای غیر عضو باید مراقب باشند تا قیمت‌ها به سمتی نرود که موجب افزایش شدید تولید نفت شیل شود. در چندماهه اخیر نیز با توافق صورت گرفته درزمینهٔ کاهش عرضه، تولیدکنندگان نفت نامتعارف در آمریکا و کانادا از فرصت برای افزایش تولید استفاده کردند. همین امر تا حدودی مانع آن شده است تا قیمت نفت خام اندازه‌ای که انتظار می‌رفت رشد کند.

تارنمای خبرگزاری رویترز در گزارشی به این موضوع پرداخت و نوشت: اعضای سازمان تولیدکنندگان نفت (اوپک) باید به این بیاندیشند که چگونه با نفت شیل ایالات‌متحده زندگی کنند.

رویترز نوشت اوپک و شیل آمریکا ابتدا یکدیگر را نادیده گرفتند، سپس به جنگ باهم پرداختند و اکنون هم برنامه‌های متضادی (یکی کاهش و دیگری افزایش تولید) را دارند. این رقابت از حدود 5 سال پیش شروع شد. هفته گذشته تولیدکنندگان شیل به وین (مقر نشست 172اوپک) رفتند و قرار است مقام‌های ارشد اوپک نیز به تگزاس آمریکا بروند.

وزیر نفت عربستان آشکارا اعلام کرد که اوپک و شیل باید همزیستی داشته باشند. این امر ازآن‌جهت تعجب‌آور است که عربستان سال‌های گذشته می‌خواست با افزایش تولید و کاهش شدید قیمت، نفت شیل را نابود کند. اکنون با بهبود قیمت‌ها دوباره نفت شیل فعال شده است.

به نوشته رویترز برخی شرکت‌های تولیدکننده نفت شیل قیمت‌های مناسب برای ادامه حیات را بین 50 تا 60 دلار برای هر بشکه می‌دانند و این یعنی همان دایره قیمتی که اوپک به دنبال آن است.

به‌طورکلی خبرها در این زمینه متناقض است اما چیزی که می‌توان نسبت به آن اطمینان داشت این است که در صورت افزایش قیمت نفت ممکن است با پژوهش‌های جدید، فناوری استخراج نفت غیرمتعارف پیشرفت کند و هزینه‌های استخراج آن بسیار کمتر از میزان کنونی شود. در آن صورت است که تولیدکنندگان سنتی و عمده نفت باید فکری به حال بودجه و هزینه‌های خود کنند که به‌شدت متکی به درآمدهای فروش نفت شده است.