بانک مرکزی به‌عنوان مقام ناظر پولی و بانکی بارها با درج اطلاعیه و نیز قرار دادن لیست بانک‌ها و مؤسسات مجاز بر روی وب‌سایت خود از سپرده‌گذاران خواسته بود که هوشیارانه در حفاظت از اموال و دارایی‌های خود بکوشند؛ اما آنچه از سالیان قبل آغاز شد این بود که بسیاری از سپرده‌گذاران به طمع سود بیشتر به سمت سرمایه‌گذاری در این مؤسسات روی آوردند؛ اما همان‌طور که بارها ولی‌الله سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی نیز تأکید کرده است، هیچ بانک و موسسه اعتباری، بی‌دلیل اقدام به ارائه نرخ‌های سود بالا نمی‌کند. به بیان بهتر سود بالاتر نه‌تنها عایدی برای سپرده‌گذار ندارد، بلکه منافع او را نیز در طولانی‌مدت به خطر می‌اندازد و در این بین بانک‌ها و مؤسسات غیرمجازی که از سوی بانک مرکزی، مجوزی را کسب نکردند، به‌هیچ‌وجه مکانی امن برای سپرده‌گذاران و حفاظت از پول آن‌ها نیستند.

ساماندهی بازار غیر متشکل پولی

اما بانک مرکزی با توجه به مشکلاتی که از سوی فعالان غیرمجاز در بازار پول به وجود می‌آمد در راستای تکالیف قانونی و قانون بازار غیرمتشکل پولی مصوب سال ۱۳۸۳ و آیین‌نامه اجرایی قانون مذکور مصوب سال ۱۳۸۶ و مصوبه مورخ ۱۳۹۰.۲.۲۷ شورای پول و اعتبار، اقدامات لازم به‌منظور ساماندهی بازار غیرمتشکل پولی ازجمله تعاونی‌های اعتبار غیرمجاز را از سنوات گذشته در دستور کار خود قرار داده است.

شرط بانک مرکزی برای صدور مجوز موسسه اعتباری کاسپین

بااین‌حال ذکر این نکته ضروری است که شورای پول و اعتبار با صدور مجوز فعالیت موسسه اعتباری کاسپین در صورتی موافقت کرد که اولین مأموریتش، ساماندهی تعاونی‌های اعتبار فرشتگان، امیدجلین، بدرتوس، پیوند، الزهراء، حسنات اصفهان، دامداران و کشاورزان کرمانشاه، عام کشاورزان مازندران توسط سهامداران آن‌ها باشد. به گفته معاون نظارتی بانک مرکزی در پی این امر و انحلال تعاونی‌های یادشده، مجوز فعالیت موسسه اعتباری کاسپین با هدف ساماندهی تعاونی‌های اعتبار منحله هشت‌گانه یادشده در بیش از یکسال پیش صادر شد.

بر همین اساس، مدیرعامل و اعضای هیات مدیره موسسه اعتباری کاسپین موظف شدند در راستای وظایف خود با طی فرآیند لازم و انجام مراحل حسابرسی، کارشناسی و ارزیابی لازم برای تعیین ارزش و انتقال دارایی‌ها و بدهی‌ها و همچنین برآورد میزان مازاد یا کسری هریک از تعاونی‌های منحله هشت‌گانه اقدام کنند.

تخلفات در تعاونی‌های هشت‌گانه: معاملات صوری و پرداخت نرخ‌های سود غیرواقعی

اما با توجه به گستردگی کار و همکاری نامناسب و تعلل‌های صورت گرفته، فرآیند انحلال و انتقال دارایی‌های تعاونی‌های هشت‌گانه منحله به موسسه اعتباری کاسپین طولانی شد. معاون نظارتی بانک مرکزی درباره طولانی شدن فرایند ساماندهی این مؤسسات اعلام کرده بود که با توجه به اینکه تعاونی‌ها در سراسر کشور فعالیت می‌کردند و بیش از ۴۵۰ شعبه و ده‌ها هزار سپرده‌گذار و تسهیلات گیرنده داشتند طبیعی است شناسایی، ارزیابی و تقویم دارایی و بدهی آن‌ها زمان‌بر باشد. از طرفی در برخی از این تعاونی‌ها تخلفاتی ازجمله معاملات صوری، مخدوش و پرداخت نرخ‌های سود غیرواقعی و بسیاری تخلفات دیگر صورت گرفته است. همچنین دخل و تصرف‌های غیرقانونی صورت گرفته در برخی از این تعاونی‌ها پیچیدگی کار را دوچندان کرده است.

پرداخت سود از محل وجوه سپرده‌گذاران جدید!

اما یکی دیگر از مشکلاتی که موسسه اعتباری فرشتگان با آن مواجه است، کسری دارایی است. بنا به گفته معاون نظارتی بانک مرکزی، مسئولیت پاسخگویی به کسری احتمالی دارایی‌های انتقال‌یافته در هر یک از آن‌ها با  سهامداران، مسئولین و مدیران تعاونی‌های منحله مذکور بوده و نقل‌وانتقال دارایی‌ها و بدهی‌ها به معنی عدم مسئولیت تعاونی‌های منحله در خصوص کسری احتمالی نخواهد بود و موسسه اعتباری کاسپین مکلف شده است در مرجع قضایی نسبت به طرح دعوی علیه تعاونی‌های یادشده- که کسری دارایی دارند- اقدام کند. این در حالی است که حدود ۸۶۰۰ میلیارد تومان سپرده‌ای که درمجموع، فرشتگان جذب کرده بود، رقمی نزدیک به ۳۰۰۰ میلیارد تومان را سودهایی در برمی‌گیرد که وجود خارجی نداشته و ماهیتی ندارند. به این صورت که نرخ‌های سود پرداختی ناشی از فعالیت عملیاتی تعاونی نبوده بلکه از محل وجوه سپرده‌گذاران جدید، سود به سایر سپرده‌گذاران پرداخت می‌شده است.

شناسایی ۳۰ ملک که به‌صورت غیرقانونی به نام مدیران تعاونی‌های غیرمجاز منحله شده بود

ازاین‌رو بانک مرکزی این ارقام را نپذیرفته و با حذف کردن این وجوه غیرواقعی، مجموع اصل و سود سپرده سپرده‌گذاران تعاونی غیرمجاز منحله فرشتگان به حدود ۵۶۰۰ میلیارد تومان می‌رسد. تاکنون از اموال فرشتگان حدود ۳۱۰۰ میلیارد تومان شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفته که ۱۷۰۰ میلیارد آن را دارایی‌های غیرمنقول و تا ۱۴۰۰ میلیارد تومان دارایی منقول تشکیل می‌دهند. در این بین درصورتی‌که به منابعی نیاز باشد، بانک مرکزی در مقابل دارایی‌های تضمین‌شده فرشتگان خط اعتباری را در اختیار کاسپین قرار خواهد داد.

پیش‌ازاین فرشاد حیدری معاون نظارتی بانک مرکزی اعلام کرده بود که تا امروز حدود ۱۷۰۰ میلیارد تومان دارایی‌های غیرمنقول این تعاونی غیرمجاز شناسایی‌شده است و حدود ۱۴۰۰ میلیارد تومان هم دارایی این تعاونی به‌صورت تسهیلات پرداختی است که درمجموع این دو حدود ۳۱۰۰ میلیارد تومان است. همچنین با همکاری‌های پلیس آگاهی و مرجع قضایی در دو هفته گذشته حدود ۳۰ ملک مدیران این تعاونی غیرمجاز منحله را که به نحو غیرقانونی از این منابع به نفع خود استفاده و املاکی را به نام نزدیکان خود تهیه کرده بودند، شناسایی‌شده‌اند.

تعیین تکلیف سپرده‌گذاران زیر ۱۰ میلیون تومان

بر اساس آخرین تصمیم بانک مرکزی و قوه قضاییه که در اردیبهشت‌ماه اتخاذ شد، از ۲۸ اردیبهشت‌ماه تا امروز، ابتدا سپرده‌های زیر ۱۰ میلیون تومان پرداخت می‌شود، در این مرحله و با توجه به اینکه سپرده‌گذاران تعاونی منحله غیرمجاز فرشتگان، بالغ‌بر ۴۵۰ هزار نفر هستند؛ بر اساس برآوردها حدود ۴۰۰ هزار نفر یعنی ۸۷ درصد آن‌ها (زیر ۱۰ میلیون تومان سپرده) تعیین تکلیف می‌شوند.

۸ خرداد آخرین مهلت تعیین‌شده برای تعیین تکلیف وضعیت سپرده‌گذاران زیر ۱۰ میلیون تومان در مرحله ابتدایی است. تاکنون حدود ۱۳ میلیارد تومان تنها بابت تعیین تکلیف سپرده‌گذاران تا سقف ۱۰ میلیون تومان پرداخت شده است؛ که این رقم در مقایسه با تعداد حدود ۴۰۰ هزار نفری که برای این مرحله پیش‌بینی شده بود رقم اندکی است. البته در این میان تعداد شعب دارای مجوز کاسپین در سراسر کشور تنها حدود ۲۰ مورد است که نمی‌تواند پاسخگوی نیاز مشتریان باشد و در همان حال پراکندگی شعب نیز یکی دیگر از مشکلات است. البته پیش بینی شده است که کاسپین مجوز تأسیس تا ۸۰ شعبه را از بانک مرکزی دریافت کند. البته اخذ این مجوز منوط به این امر است که درازای تعطیلی هر ۵ شعبه تعاونی‌های موجود، یک شعبه جدید در اختیار موسسه اعتباری کاسپین قرار گیرد.