محور بحث انرژی‌های فسیلی نفت و گاز به ظاهر، همواره به اقتصاد، بازار عرضه و تقاضای منطقه‌ای و جهانی گره خورده، اما حقیقت نهفته در پشت این بازی اقتصاد بین المللی، همواره از زیرساخت‌های سیاسی و امنیتی به منظور کسب منافع ملی کشورها برخوردار بوده است.

مصادیق بارز آن را می‌توان در بازی‌های پرچالش سیاسی، امنیتی و اقتصادی بین روسیه با اروپا و آمریکا از یکسو و بازی‌های همسو و هماهنگ روسیه با چین، ترکیه، ایران و... از سوی دیگر مشاهده کرد.

«سید رسول موسوی» دیپلمات ارشد و مدیرکل سابق دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه در این نوشتار به بازگشایی چگونگی روابط پیچیده بازیگران بین المللی با محوریت دیپلماسی انرژی روسیه می‌پردازد.

وی گفت: از آنجا که روسیه همواره از منابع انرژی خود علیه غرب به مثابه نوعی اسلحه استفاده کرده ، پیشروی ژئوپلیتیک ناتو به حوزه امنیتی سرزمین روسیه، این کشور را وادار به واکنش شدید کرده ؛ بنابراین الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه و جنگ داخلی اوکراین، نتیجه این منازعه ژئوپلیتیک بوده است.

مدیرکل سابق دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه افزود: در همین راستا، غرب نیز برای مقابله با روسیه تحریم‌های سختی در عرصه‌های مالی و فناوری، به خصوص در بخش انرژی علیه روسیه معمول داشته ؛ در نتیجه تحریم‌ها باعث کاهش قدرت اسلحه انرژی روسیه شده و آن را به حداقل رسانده است.

موسوی اضافه کرد: از آنجا که آینده روسیه و به ویژه آینده منابع و خطوط انتقال انرژی روسیه به هم گره خورده است، باید به این نکته هم اشاره کرد که آینده روسیه به چگونگی رویارویی با بحران مالی رو به افزایش در این کشور و دسترسی به فناوری‌های نوین به خصوص در بخش انرژی وابسته است.
وی بیان داشت: به نظر می‌رسد خوش بینی‌های اولیه در مورد احتمال بهبود رابطه روسیه و آمریکا در دوران ترامپ رو به پایان است.

مدیرکل سابق دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه گفت: تحریم روسیه از یکسو و کاهش قیمت نفت از سوی دیگر و هزینه‌های جنگی در سوریه و شرق اوکراین شرایط سختی را بر اقتصاد روسیه تحمیل کرده است. منابع غربی بحث سقوط اقتصادی روسیه را مطرح می‌کنند ولی در مقابل، روسیه به مقابله با این تحلیل غربی‌ها رفته و تلاش کرده است با طرحی تحت عنوان «اقتصاد ورای تحریم‌ها» به مقابله با شرایط حاضر بپردازد.

موسوی درباره سرنوشت برجام، بیان داشت: پرونده هسته‌ای ایران مهم ترین موضوع مشترک روسیه با غرب بوده و هست. روسیه و غرب در موضوع هسته‌ای ایران تحت عنوان مقابله با اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی تلاش کردند تا همگرایی خود را در این خصوص حفظ کنند؛ به گونه‌ای که حتی روسیه پس از به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای، به نوعی ملاحظات غربی‌ها را که در قالب قطعنامه 2231 شورای امنیت آمده در نظر می‌گیرد. روسیه رویه متغیری در رویکرد خود با اجرای برجام داشته است که این تغییر رویه در جهت همکاری بیشتر با ایران و دوری از بهانه تراشی‌های آمریکاست.

وی درباره تحریم‌ها و کاهش قیمت نفت بر اقتصاد روسیه گفت: براساس آمارهای اعلام شده 41 درصد بودجه روسیه از محل صادرات نفت و 12 درصد آن از محل صادرات گاز تامین می‌شود. باتوجه به وابستگی قیمت گاز به نفت می‌توان گفت که 53 درصد بودجه دولتی روسیه به نفت وابسته است. به گفته وزیر امور مالی روسیه، این کشور فقط در ماه‌های پایانی سال 2014 به جهت تحریم‌ها 40 میلیارد دلار و به جهت کاهش بهای نفت 100 میلیارد دلار خسارت دیده است.

مدیرکل سابق دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه افزود: هرچند در پی توافق بین اعضای اوپک و همکاری با روسیه، از سقوط بیشتر قیمت نفت جلوگیری و قیمت آن در سطحی متوقف شد، ولی در کل، درآمدهای نفتی روسیه نسبت به سه سال قبل بیش از 50 درصد کاهش را نشان می‌دهد، ضمن اینکه حفظ هم زمان بازار اروپا و دست برتر داشتن در بازار آینده انرژی چین، چالش بزرگ روسیه در بخش انرژی محسوب می‌شود.

موسوی درباره آثار تحریم‌ها بر بخش انرژی روسیه، گفت: توقف طرح‌های بزرگ، کاهش اعتبار شرکت‌های بزرگ نفت روسیه که باعث کاهش جذب سرمایه می‌شود، نبود امکان توسعه میادین نفتی در مناطق دورافتاده روسیه، محدودیت در خرید تجهیزات جدید توسط شرکت‌های نفتی روسیه، محدودیت در انتقال فناوری‌های جدید، محدودیت در منابع مالی و نیاز به ارزهای سخت، کاهش روند تولید و عدم توجه به منابع جدید از جمله این تاثیرات است.

وی گفت: ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در سفر خود به ترکیه، موضوع خط لوله «جریان ترکی» را مطرح کرد که نام کاری برای جایگزین خط لوله «جریان جنوبی» متوقف شده در پی حوادث اوکراین است.

وی افزود: این خط لوله قرار است 63 میلیارد متر مکعب در سال گاز به ترکیه برساند که 14میلیارد متر مکعب آن برای ترکیه است. اهمیت این پروژه برای روسیه تا آن حد است که اتفاقات متعددی که در اسقاط جنگنده روسی توسط هواپیماهای ترکیه در آسمان سوریه و کشته شدن خلبان‌های آن و همچنین ترور سفیر روسیه در ترکیه افتاد، موجب نشده است که روسیه این پروژه را فراموش کند.

مدیرکل سابق دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه گفت: براساس توصیه‌های اتاق‌های فکر روسیه این کشور تلاش می‌کند اقداماتی مانند تمرکززدایی از تسلط 2 شرکت انحصاری لوک اویل و روس نفت و تلاش برای ایجاد شرایط بازار در بخش انرژی، پرهیز از ورود به پروژه‌های کلان با آینده نامشخص، تمرکز بر توسعه منابع نفت کم بازده و تلاش برای بالا بردن تولید آنان از طرق فنی، مالی و مشوق‌های مالیاتی و تشکیل شرکت‌های مشترک خصوصی- دولتی و حمایت از آنان در ورود به بازار نفت و گاز از کشف تا فروش را انجام دهد.

موسوی اضافه کرد: آزادسازی خطوط انتقال گاز و صادرات ال.ان.جی، تمرکز بر ثبات تولید، استقبال از توسعه همکاری‌های قطب گازی در منطقه با مدنظر قراردادن تولید به جای توافقات سیاس، انعطاف در قراردادها براساس معیارهای بازار، جلب مشارکت شرکت‌های آسیایی فعال در عرصه نفت و گاز، توجه به ابعاد ژئوپلیتیک همکاری‌های آسیایی و پرهیز از بزرگ نمایی در آثار نفت و گاز شیل نیز از سایر اقدامات لازم هستند.