کارشناسان اقتصادی در این زمینه معتقدند با وجود پیشرفت‌های بازار سرمایه در این سال‌ها، فاصله زیادی برای رسیدن به جایگاه واقعی این بازار در حوزه تامین مالی در مقایسه با نظام بانکی وجود دارد. صمت در گفت‌وگویی با حامد سلطانی نژاد، مدیرعامل بورس کالای ایران آخرین وضعیت تامین مالی تولیدکنندگان از بورس کالا به همراه شرایط فولادسازان در تالار نقره‌ای، آزادسازی نرخ سنگ‌آهن و طراحی ابزارهای مالی جدید در این بورس را مورد بررسی قرار داده است.

شرایط تامین مالی تولیدکنندگان از طریق ابزارهای بورس کالا چگونه است؟

با توجه به گذشت بیش از ۱۴ سال از عمر بورس‌های کالایی، طیف وسیعی از محصولات بر پایه ابزارهای مختلف در این بورس مورد معامله قرار می‌گیرند، به طوری که پس از راه‌اندازی انواع قراردادهای نقدی، اعتباری، نسیه و سلف در سال‌های ابتدایی بورس کالا، درحال‌حاضر ابزارهای پیشرفته‌ای مانند قراردادهای سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی، قراردادهای آتی و اختیار معامله و به تازگی صندوق‌های کالایی در بورس کالا عملیاتی شده است.در همین راستا در حوزه تامین مالی، معاملات سلف انواع کالاها به‌ویژه محصولات فولادی به عنوان قراردادهای تامین مالی کوتاه مدت از ابتدای فعالیت بورس کالا در جریان بوده که این قراردادها همچنان دارای طرفداران زیادی است.

دولت در چند سال اخیر یکی از ماموریت‌های اصلی بازار سرمایه را تامین مالی بنگاه‌ها و صنایع عنوان کرده که بورس کالا در این زمینه توانسته از طریق انتشار اوراق سلف موازی استاندارد ۱/۵ میلیارد دلار برای صنایع مختلف تامین مالی کند. استقرار نظام انبارداری در حوزه معاملات گواهی سپرده کالایی امکان دیگری در این‌باره است. درحال‌حاضر۸۰ انبار در سراسر کشور در بورس کالا پذیرش شده و از ظرفیت معاملات گواهی سپرده کالایی در حوزه فلزات نیز می‌توان بهره مناسبی برد.

برای رشد تامین مالی و افزایش سطح تعاملات بورس کالا با صنعت فولاد به‌ویژه در زمان رکود چه اقداماتی داشته‌اید؟

سال گذشته جلسه‌های متعدد هم‌اندیشی با انجمن تولیدکنندگان فولاد در راستای استفاده هر چه بیشتر فولادسازان از ظرفیت‌های بورس کالا برگزار شد تا زمینه آشنایی هرچه بیشتر فعالان این صنعت با ابزارهای معاملاتی و تقویت حضور بخش خصوصی صنعت فولاد در بورس کالا فراهم شود. درحال‌حاضر با توجه به ابزارهایی که در اختیار بورس کالای ایران قرار دارد، می‌توان شرایط خوبی برای تولیدکنندگان در اوضاع رکودی فعلی مهیا کرد. به عنوان مثال سلف موازی استاندارد، ابزاری برای تامین مالی تولیدکنندگان است که امکان پیش‌فروش محصولات به خریداران یا سرمایه‌گذاران را فراهم می‌کند. در این روش به خریداران اوراقی تحویل داده می‌شود که قابل انتقال به غیر بوده و برای تولیدکننده بسیار به‌صرفه است، به نحوی که ذوب آهن اصفهان سال گذشته و تنها در یک نوبت تامین مالی از طریق سلف موازی، توانست نزدیک به ۲۵۰ میلیارد تومان نقدینگی جذب کند.

روش دیگری که بورس کالا برای تسهیل تجارت کالا و وثیقه‌گذاری برای تامین مالی تولیدکنندگان فولاد در نظر گرفته، استفاده از گواهی سپرده است. از بارزترین نقش‌های گواهی سپرده کالایی، امکان توثیق و در نتیجه تامین مالی به واسطه آن و افزایش نقدشوندگی معاملات کالایی است. این ابزار امکان سرمایه‌گذاری روی کالاها را برای افراد و اقشار مختلف فراهم می‌کند که نتیجه آن، هدایت هدفمند سرمایه‌ها و تامین مالی صنایع است. تامین مالی از طریق گواهی سپرده کالایی چه از طریق توثیق آن و اخذ تسهیلات یا از راه جذب سرمایه، کمترین هزینه مالی را بر صنایع تحمیل خواهد کرد. در این میان با توجه به تقاضای محدود در بازار محصولات فولادی، یک شیوه در دسترس برای تامین مالی فولادسازان از راه گواهی سپرده کالایی، مبنا قرار دادن کالای راکد در انبار و صدور گواهی سپرده به پشتوانه آن است؛ به این ترتیب فولادسازان می‌توانند از این راه سرمایه‌های زیادی برای تامین مالی و توسعه خود حتی در شرایط رکودی بازار جذب کنند.

زمان زیادی از آغاز به کار قراردادهای آینده سکه طلا در بورس کالا می‌گذرد، آیا نوبت به راه‌اندازی قراردادهای آتی فلزات نرسیده است؟

قراردادهای آینده ازجمله مهم‌ترین ابزارهای مدیریت ریسک در جهان امروز هستند که بورس کالای ایران برای نهادینه کردن و توسعه آن در بازار و اقتصاد کشور تلاش فراوانی کرده است. در ساده‌ترین حالت، پیاده‌سازی قراردادهای آتی در زنجیره ارزش محصولات، امکان برنامه‌ریزی بلندمدت برای تامین مواد اولیه، تولید و فروش محصولات را برای صنایع فراهم خواهد کرد. این در شرایطی است که درحال‌حاضر صنایع به دلیل نداشتن اتکا به ابزارهای پوشش ریسک مانند قراردادهای آتی همواره با ریسک نوسانات نرخ مواد اولیه و محصول نهایی روبه‌رو هستند. در این میان راه‌اندازی معاملات قراردادهای آتی روی هر محصولی مانند فلزات، نیازمند وجود یک بازار نقد قوی است که برای رسیدن به این مهم می‌توان در مرحله نخست از گواهی سپرده کالایی بهره برد.

یکی از ویژگی‌های گواهی سپرده این است که باعث کشف قیمت‌های محصولات به‌طور روزانه خواهد شد که این امر امکان راه‌اندازی ابزارهای معاملاتی آتی و آپشن فلزات را به دلیل کشف روزانه و لحظه‌ای نرخ مهیا می‌کند. درحال‌حاضر محصولات صنعتی و معدنی هر روز در بورس کالا عرضه نمی‌شوند بلکه به صورت عرف، هر محصولی در روزهای مشخصی روی تابلوی بورس می‌رود، بر این اساس با رونق معاملات گواهی سپرده کالایی فلزات، قیمت‌ها روزانه شده و می‌توان برای راه‌اندازی قراردادهای آتی فلزات با سرعت بیشتری گام برداشت.

آیا ابزارهای مالی در دنیا کارآیی مناسبی در حوزه محصولات صنعتی و معدنی دارند؟

کشف نرخ عمده محصولات در بازارهای کالایی دنیا براساس ابزارهای مالی مدرن انجام می‌شود که برای بررسی بهتر این موضوع کافی است نگاهی به وضعیت معاملات سنگ‌آهن و فولاد در بورس‌های کالایی معتبر بیندازیم. معاملات سنگ‌آهن روی قراردادهای آتی و اختیار معامله از جذابیت و حجم قابل قبولی در بورس‌های کالایی دنیا برخوردار است به طوری که برای مثال حجم معاملات قراردادهای آتی سنگ‌آهن سال ۲۰۱۶میلادی در بورس دالیان چین به ۳۴۲ میلیون قرارداد و در بورس شیکاگو به ۲۰۲هزار قرارداد رسید. در بورس سنگاپور هم سال ۲۰۱۵میلادی از ۷/۳۳ میلیون قرارداد بر پایه قراردادهای آتی، اختیار معاملات و معاوضه مورد دادوستد قرار گرفته است. در حوزه معاملات فولادی نیز سال ۲۰۱۵ میلادی ۵۴۱ میلیون قرارداد آتی فولاد در بورس شانگهای معامله شد. معاملات آتی میلگرد در بورس شانگهای در سال ۲۰۱۵میلادی نسبت به سال ۲۰۱۴ با رشد ۳۲ درصدی روبه‌رو شد و معاملات آتی سنگ‌آهن نیز رشد ۱۶۹ درصدی را در سال ۲۰۱۵میلادی نسبت به سال ۲۰۱۴ تجربه کرد. قراردادهای آینده محصولات صنعتی و معدنی، اطمینان خاطر تولیدکننده نسبت به قیمت‌های آینده، تصمیم‌گیری برای تولید و فروش در آینده و توانایی برنامه‌ریزی برای استخراج و تولید در حوزه معدن را در پی دارد که امید داریم در سال‌های آینده با تعمیق ابزارهای مالی بورس کالا بر پایه دارایی‌های جدید، در حوزه صنعتی و معدنی نیز شاهد سرمایه‌گذاری‌های کلان با استفاده از ابزارهای مالی جدید باشیم.

در ماه‌های اخیر خبرهای زیادی درباره کشف واقعی نرخ سنگ‌آهن از طریق بورس کالا منتشر شد، درحال‌حاضر این رویداد در چه مرحله‌ای است؟

درحال‌حاضر درخواست‌هایی از سوی شرکت‌های سنگ‌آهنی برای پذیرش محصولات در بورس کالای ایران ارائه شده است تا نرخ سنگ‌آهن با عرضه در تالار داخلی بورس کالا مانند سایر کالاهای موجود در بورس براساس عرضه و تقاضا کشف شود. البته باید به این موضوع توجه کرد که سهم شرکت‌های متوسط و کوچک سنگ‌آهنی از این بازار درصد پایینی است و به این ترتیب موفقیت بورس کالا در روند کشف واقعی نرخ سنگ‌آهن، به ورود شرکت‌های بزرگ سنگ‌آهنی به تالار معاملات وابسته است. در این میان با توجه به اهمیت این مسئله، بورس کالا در مذاکره با شرکت‌ها و تولیدکنندگان بزرگ سنگ‌آهن در تلاش است، شرایط را برای پذیرش محصولات این شرکت‌ها به منظور تمرکز قیمت‌گذاری سنگ‌آهن در بورس کالا تسهیل کند. از طرفی با خصوصی شدن شرکت‌های فعال در این حوزه، نیاز به تغییر روش قیمت‌گذاری مواد معدنی بیش از گذشته احساس می‌شود و تنها مکانی که می‌تواند نرخ سنگ‌آهن را بر مبنای ساز و کار عرضه و تقاضا کشف کند، بورس کالای ایران است.