ما در این گزارش تمرکز ویژه خود را بر چشم‌انداز کوتاه‌مدت و میان‌مدت رشد درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز ایران، در فضای پس از تحریم می‌گذاریم. این امر به شدت به دو متغیر زیر وابسته است: سرعت تجهیز سرمایه‌گذاری‌ها برای بازسازی، گسترش و توسعه میدان‌های مختلف نفت و گاز و قیمت نفت. برای در نظر گرفتن این عدم قطعیت، سه سناریو برای رشد درآمدهای نفت وگاز (پایه، حد بالا و حد پایین) در نظر گرفته شده است. در سناریوی پایه، صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی می‌تواند از 27/ 1 میلیون بشکه در روز در سال 2014، به 32/ 2 میلیون بشکه در روز تا سال 2017 افزایش یافته و در ادامه به 53/ 2 میلیون بشکه در روز تا سال 2020 برسد که معادل افزایش درآمد به میزان5/ 3 میلیارد دلار تا سال 2017 و 19 میلیارد دلار تا سال2020 است.

در مورد گاز، صادرات می‌تواند از 4 میلیارد متر مکعب در سال2014 به 3/ 10 میلیارد متر مکعب در سال 2017 و 1/ 27 میلیارد متر مکعب تا سال 2020 برسد که معادل درآمدهای مازاد 75/ 0 میلیارد دلاری سال2017 و 51/ 6 میلیارد دلاری در سال 2020 است. با این حال، دستیابی به درآمدهای حاصل از صادرات نیازمند انجام اصلاحات درخصوص موارد زیر است: افزایش جذابیت قراردادهای نفتی ایران برای شرکت‌های بین‌المللی نفتی، بالا بردن راندمان انتقال، توزیع و مصرف گاز طبیعی، کاهش مشعل‌سوزی و تخلیه گاز به هوا و تقویت مدیریت ثروت نفتی.

مصرف انرژی در ایران تا دهه 1970تقریبا به‌طور کامل مبتنی بر نفت بود. استفاده داخلی از نفت در یک دوره پنج ساله بین 1975 - 1970 دو برابر شد. رشد سریع مصرف انرژی و وابستگی این کشور به نفت نگرانی‌های قابل توجهی را در مورد سیاست‌گذاری برای پایداری صادرات نفت مطرح کرده بود. در نتیجه، در دهه 1970 یک برنامه بسیار بلندپروازانه برای توسعه و توزیع گاز طبیعی طراحی شد و در دهه 1980 به اوج خود رسید. سهم گاز در مصرف انرژی از آن زمان تاکنون از 11 درصد در سال 1980 به 61 درصد در سال 2014 رسیده است. در حال حاضر مصرف نفت عمدتا به بخش حمل و نقل محدود شده است. حتی در این بخش نیز تلاش‌های فراوانی از سوی دولت برای ترویج استفاده از گاز فشرده طبیعی (CNG) در مواردی که از لحاظ فنی امکان‌پذیر بوده، انجام شده است. با این حال، میزان مصرف انرژی در ایران یکی از بیشترین مقادیر در جهان است و این امر نشان می‌دهد فضای زیادی برای تقویت بهره‌وری انرژی در این کشور وجود دارد. مصرف داخلی انرژی محدودیت شدیدی را بر توانایی افزایش صادرات نفت و گاز ایران تحمیل می‌کند. با باز شدن درهای اقتصاد این کشور به روی بازارهای بین‌المللی، هزینه‌ای که استفاده داخلی از نفت و گاز بر ایران تحمیل کرده و موجب از دست رفتن فرصت‌های دیگر می‌شود روشن‌تر و ملموس‌تر شده و نشان می‌دهد عقلانی کردن مصرف انرژی تا چه حد ضروری است.

پیش‌بینی می‌کنیم درآمدهای حاصل از صادرات نفت از 44 میلیارد دلار در سال 2014 به 63 میلیارد دلار در سال 2020برسد.کران بالا و پایین مقادیر پیش‌بینی شده سال 2020 عبارتند از 92 و 36 میلیارد دلار. به همین ترتیب پیش‌بینی می‌کنیم درآمدهای حاصل از صادرات گاز از 8/ 2 میلیارد دلار در سال 2014 به 4/ 9 میلیارد دلار در سال 2020 برسد. حد بالا و حد پایین معادل 9/ 12 و 3/ 6 میلیارد دلار پیش‌بینی شده است.

نکات زیر درخصوص پیش‌بینی درآمد حاصل از صادرات که در بالا ذکر شد اهمیت بسیار دارند:

•قرارداد جدید بالادستی موسوم به قرارداد نفت ایران (IPC) می‌تواند برخی مسائلی را که در قراردادهای بیع متقابل قبلی وجود داشت اصلاح و انگیزه قدرتمندتری را جهت بازگشت شرکت‌های نفتی بین‌المللی به بخش نفت و گاز ایران ارائه کند؛ با این حال، مدیریت این نوع قراردادهای انعطاف پذیرتر، مستلزم تاسیس نهادی قوی و ماهر است.

•چشم‌اندازهای بلندمدت بخش هیدروکربن ایران به تولید گاز بیشتر از تولید نفت متکی است. بر این اساس، هدف از چارچوب استراتژیک جدید دولت این است که توجه‌ها به نفت کمتر شده و درعوض به گاز معطوف شود و همچنین ارزش افزوده فعالیت‌های پایین‌دستی و پتروشیمی افزایش یابد. با این حال، مصرف داخلی گاز بسیار زیاد (رتبه سوم جهان) و دچار ناکارآمدی‌های فراوان است. درک بهتر دستاوردهای بهره‌وری در کنار انتقال، توزیع و مصرف گاز طبیعی می‌تواند باعث تدوین سیاست‌هایی با دستاوردهای قابل توجه در زمینه مصرف داخلی شود که منجر به صادرات گاز و درآمد ناشی از آن شود.

•اگرچه موقعیت ایران به‌عنوان دومین دارنده بزرگ ذخایر گاز در جهان موید این مطلب است که این کشور می‌تواند به یک صادرکننده گاز در مقیاس بزرگ تبدیل شود، ولی هنوز برخی مسائل حل نشده است.

درک بهتر استراتژی تولید، مصرف و صادرات گاز طبیعی ایران به این کشور کمک می‌کند تا به شیوه‌ای کارآمد و پایدار به این وضعیت دست پیدا کند.

•تخلیه و مشعل‌سوزی گاز در ایران زیان اقتصادی قابل توجهی را بر این کشور تحمیل کرده و بر سلامت و محیط زیست جهانی تاثیر سوء جدی می‌گذارد. جمع‌آوری و فرآوری این گاز دستاوردهای قابل توجهی برای این کشور به همراه خواهد داشت.