در ۵۰ سال اولیه عمر شرکت ملی گاز ایران تمرکز بر توسعه داخلی بود و این شرکت با وزن کمتری از دیدگاه تجاری وارد معاملات با همسایگان خود شده بود؛ اما طی ۷ ماه اخیر اقداماتی در این زمینه انجام شده و قراردادهای سوآپ و صادرات گاز به امضا رسیده که هدف این قراردادها اجرا و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای رسیدن به حجم ۱۰ درصد از سهم تجارت جهانی گاز در افق ۱۴۰۴ است. تاکنون دو قرارداد سوآپ گاز از مبدا ترکمنستان به مقاصد همسایگان مختلف امضا شده و مقدمات لازم برای توسعه سوآپ گاز به مقاصد جدید نیز در حال پیگیری است.

پیشنهاد ترکیه برای انتقال گاز ایران به اروپا

شرکت ملی گاز در راستای ورود به بازارهای جهانی گاز و افزایش سهم ایران در تجارت گاز همراه در حال انجام مذاکرات با کشورهای مختلف برای صادرات یا سوآپ گاز است. در این راستا طبق آخرین اخبار اعلام شده مذاکره با ترکیه برای انتقال گاز ایران از طریق خاک این کشور به اروپا درحال انجام است زیرا ترکیه پیشنهاد کرده گاز ایران از خاک این کشور به اروپا منتقل شود. شرط ایران برای انعقاد این قرارداد سه جانبه این است که گاز ایران مستقیما به اروپا ارسال شده و در ترکیه مصرف نشود.

سوآپ گاز از جمهوری آذربایجان به نخجوان

یکی از قراردادهای موجود در زمینه سوآپ گاز، قرارداد سوآپ گاز جمهوری آذربایجان به جمهوری خودمختار نخجوان است که در تاریخ ۵ اوت ۲۰۰۴ برای مدت ۲۲ سال بین شرکت ملی صادرات گاز ایران و طرف آذری منعقد و در سال ۲۰۰۵ اجرایی شد. هم اکنون ایران گاز تحویلی از آذربایجان را از طریق مرز آستارا دریافت و از طریق مرز جلفا به نخجوان سوآپ می‌کند. در هر یک از سال های ٢٠١٣ و ٢٠١٤ حدود ٤٠٠ میلیون مترمکعب گاز طبیعی از آذربایجان به ایران برای تامین تقاضای گاز جمهوری خودمختار نخجوان ارسال شده است.

درخواست ارمنستان برای افزایش گاز وارداتی از ایران

تهاتر گاز به ارمنستان در ازای دریافت برق از دیگر قراردادهای شرکت کلی گاز است. سقف قرارداد صادرات گاز ایران به ارمنستان در ازای دریافت برق، کمتر از روزی یک میلیون مترمکعب است اما طرف ارمنی درخواست افزایش گاز وارداتی از ایران به میزان ۲ تا ۲/۵ میلیون مترمکعب در روز را داشت که شرکت ملی گاز ایران در حال بررسی این درخواست است. به گفته مسئولان شرکت ملی گاز، این شرکت ترجیح می‌دهد  قراردادی مستقیم با ارمنستان در باره افزایش حجم صادرات گاز امضا کند تا به صورت مستقیم پول گاز صادراتی را دریافت کند.به عبارت دیگر ممکن است قراردادی جدای از قرارداد تهاتر گاز به ازای برق با ارمنستان امضا شود.

مذاکراتی هم در این مورد صورت گرفته است و مشکلی که در این مذارکات وجود دارد این است که نظر ارمنستان در باره قیمت دریافتی، قیمت فروش گاز روسیه است که قیمت گاز روس‌ها هم پایین است که ایران این قیمت‌ها را نمی‌پذیرد.
 

جزئیات صادرات گاز با خط لوله

از دیگر مذاکرات شرکت ملی گاز برای صادارت گاز، انجام مذاکره با گرجستان برای صادرات گاز با خط لوله است. در این راستا قراردادی امضا شده بود که هنوز نهایی نشده است زیرا گاز ارسالی به گرجستان باید از مسیر ارمنستان عبور کند که هنوز مذاکرات گرجستانی‌ها و ارمنی‌ها در این باره نهایی نشده است. ضمن این که شبکه انتقال گاز در ارمنستان که وظیفه انتقال گاز ایران به گرجستان را دارد دارای شرایط خاصی است.

قرارداد صادرات گاز به گرجستان در مردادماه ۱۳۹۵ میان ایران و یک شرکت خصوصی گرجستانی به نام جی آی ای سی (Georgian International Energy Corporation) برای یک دوره چهار ماهه به میزان ۴۰ میلیون مترمکعب امضا شد. علت کوتاه مدت بودن قرارداد نیز این است که ایران برای نخستین بار است که می خواهد وارد تجارت گاز فراتر از همسایه های خود شود؛ بنابراین باید همه جوانب کار را بسنجد.

مذاکرات مذکور در حالی ادامه دارد که صادرات گاز به بغداد هم اکنون به صورت آزمایشی آغاز شده است. طبق این قرارداد ۶ ساله، ایران گاز را به نیروگاه‌های عراقی ارسال می‌کند.همچنین قرارداد ۶ ساله صادرات گاز به بصره در سال ۱۳۹۴ با هدف ارسال حداکثر روزانه ۳۵ میلیون متر مکعب گاز به این منطقه امضا شد، بر اساس قرارداد امضا شده ایران در فصول سرد سال روزانه ۲۰ میلیون مترمکعب و در فصول گرم نیز روزانه ۳۵ میلیون مترمکعب گاز به این منطقه ارسال می‌کند. قرارداد نهایی صادرات گاز ایران به نیروگاه بغداد از طریق خط لوله نخست (ایلام) هم در سال ۱۳۹۲ امضا شد.انتظار می‌رود صادرات به بصره حدود ۶ ماه آینده آغاز شود.

بر اساس این گزارش پیش بینی شده است اگر قراردادهای صادرات گاز اجرایی شود سهم ایران از تجارت جهانی، همانطور که در برنامه ششم توسعه اقتصادی ایران پیش بینی شده به ۱۰ درصد افزایش یابد. البته این سهم هم به همت همه جانبه سیاسی/ اقتصادی در تعامل جهانی هم بستگی دارد.