بررسی‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر بازار آتی نفت در دستان مصرف‌کنندگان قرار دارد و آنها تعیین‌کننده قیمت نفت در بازار آتی هستند. محدوده قیمتی 40 دلار را می‌توان قیمت مطلوب مصرف‌کنندگان دانست، چراکه غالب قراردادهای آتی حول و حوش قیمت‌های کنونی قراردارد. از این رو تحلیلگران این احتمال را مطرح کرده‌اند که بازار نفت به کف قیمتی خود رسیده باشد. با این حال رسیدن به کف قیمتی به معنای بازگشت سریع بهای نفت نیست، چراکه همچنان عوامل منفی و نگران‌کننده در میان مدت بازار نفت را تهدید می‎‌کند. از این رو تنها این احتمال مطرح شده که در کوتاه‌مدت نفت افت قیمتی بیشتری را نخواهد دید.

رشد نفت با اهرم قراردادهای آتی

بهای نفت خام آمریکا روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت 16 به وقت تهران) 46 سنت رشد کرد و 84/ 43 دلار بر بشکه معامله شد. نفت برنت نیز با 55 سنت افزایش قیمت به 38/ 46دلار بر بشکه رسید. روز گذشته چهارمین روز پیاپی بود که نفت در مسیر صعودی قرار گرفت. روز چهارشنبه قیمت نفت برنت به 82/ 44 دلار بر بشکه رسید. بر این اساس نفت در چهار روز معاملاتی اخیر حدود 5/ 3 درصد رشد قیمتی را به ثبت رسانده است.

تحلیلگران کامرز بانک در یادداشتی که روز گذشته منتشر شد، نوشتند: «سرمایه‌گذاری در موقعیت‌های اختیار فروش(short position) که نشان از انتظار معامله‌گران برای افت بیشتر قیمت‌ها دارد به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته و در مقابل حجم خالص قراردادهای اختیار خرید(net long position) کاهش یافته و به کمترین سطح ظرف یک سال و نیم اخیر رسیده است. حجم قراردادهای اختیار فروش از ابتدای سال رشد 4 برابری را تجربه‌ کرده‌اند.» افزایش شدید قراردادها در موقعیت فروش همواره توقف افت قیمت‌ها را به دنبال دارد. چرا که با نقد شدن این قراردادها، تقاضا در بازار نقدی نفت افزایش می‌یابد.اما کاهش شاخص دلار در روز گذشته از دیگر عوامل کمک به رشد قیمت نفت در این روز محسوب می‌شود. شاخص دلار با افزایش ارزش یورو با افت 6/ 0 درصدی مواجه شد. رشد یورو نیز به دنبال افزایش احتمال کاهش سیاست‌های انبساطی در منطقه یورو روی داد.

حجم قراردادهای اختیار فروش از ابتدای سال رشد 4 برابری را تجربه‌ کرده‌اند.» افزایش شدید قراردادها در موقعیت فروش همواره توقف افت قیمت‌ها را به دنبال دارد. چرا که با نقد شدن این قراردادها، تقاضا در بازار نقدی نفت افزایش می‌یابد.اما کاهش شاخص دلار در روز گذشته از دیگر عوامل کمک به رشد قیمت نفت در این روز محسوب می‌شود. شاخص دلار با افزایش ارزش یورو با افت 6/ 0 درصدی مواجه شد. رشد یورو نیز به دنبال افزایش احتمال کاهش سیاست‌های انبساطی در منطقه یورو روی داد.

نفت به کف قیمتی رسیده است؟

جان کمپ تحلیلگر بازار نفت خبرگزاری رویترز می‌گوید: «معامله‌گران و صندوق‌های پوشش ریسک همه امید خود به اوپک برای متعادل کردن بازار نفت را از دست‌ داده‌اند و از این رو به تغییر موقعیت قراردادهای قبلی خود در بازار نفت روی آورده‌اند.» بر اساس این گزارش در مجموع در دو بازار آتی برنت و WTI، حجم خالص قراردادهای اختیار خرید یعنی حجم قراردادهای اختیار خرید منهای حجم قراردادهای اختیار فروش (net long position) در هفته منتهی به 20 ژوئن در بازار نفت 109 میلیون بشکه کاهش یافته است. حجم این قراردادها در مجموع در سه هفته اخیر 161 میلیون بشکه کاهش یافته و در نهایت به 389 میلیون بشکه رسیده که کمترین سطح از 9 آگوست 2016 محسوب می‌شود.

داده‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر نسبت حجم قراردادهای اختیار خرید به اختیار فروش دو به یک است که این مقدار کمترین سطح از زمان شروع افت قیمت‌ها از میانه‌های سال 2014 است. کمپ می‌گوید، رکود شدید در بازار آتی نفت خام به بازار آتی فرآورده‌های نفتی نیز سرایت کرده، به‌طوری که حجم خالص قراردادهای اختیار فروش یا همان انتظار برای افت قیمت‌ها در بازار آتی نفت کوره به 27میلیون بشکه رسیده و برای بنزین به 21 میلیون رسیده که در هر دو مورد نزدیک به رکوردشان است. این در حالی است که در اواخر سال 2016 با توافق اوپک و متحدانش در خارج از این سازمان برای کاهش عرضه، صندوق‌های پوشش ریسک بسیار امیدوار بودند که اوپک بتواند بازار نفت را خیلی سریع به تعادل بازگرداند. از این رو شاهد آن بودیم که در اواسط فوریه سال جاری حجم خالص قراردادهای اختیار خرید به یک میلیارد بشکه رسیده بود. مجموعه‌ای از عوامل موجب شد که به تدریج ظرف چند ماه گذشته حجم قراردادهای انتظار برای رشد قیمت نفت رو به کاهش بگذارد، اما آخرین موضوعی که افت شدیدی در حجم این نوع قراردادها در بازار آتی را به همراه داشت، نشست اخیر اوپک بود.

در نشست اوپک که اواخر ماه مه برگزار شد، برخلاف انتظارها توافق عمق بیشتری نیافت و اوپک همان‌طور که پیش از این اعلام کرده بود به تمدید توافق اکتفا کرد. از این رو صندوق‌های پوشش ریسک برای هشتمین بار از ابتدای سال 2015 دور جدیدی از سرمایه‌گذاری در موقعیت‌های انتظار برای افت قیمت نفت(اختیار فروش) را آغاز کردند که خود فشار بر افت قیمت‌ها را بیشتر کرد. اما در حال حاضر شاهد انباشته شدن قراردادهای اختیار فروش هستیم به این معنا که حجم قراردادهای اختیار فروش در بازار آتی برنت از تاریخ 6 ژوئن 77 میلیون بشکه و حجم این قراردادها در بازار آتی WTI از آن زمان 59 میلیون بشکه افزایش یافته است. در حال حاضر حجم قراردادهای انتظار برای افت قیمت نفت به بیشترین سطح از آگوست 2016 و نزدیک به حجم این نوع قراردادها در ژانویه 2016(زمانی که قیمت‌ها به کمتر از 30 دلار رسید) رسیده است. افزایش سریع و شدید حجم قراردادهای اختیار فروش یا همان انتظار برای افت قیمت نفت می‌تواند کف تکنیکالی برای بازار نفت ایجاد ‌کند و در کوتاه‌مدت به رشد قیمت‌ها منجر می‌شود، هرچند که عوامل بنیادی بازار نفت همچنان ضعیف است.

این موضوع را می‌توان به شکل دیگری توضیح داد. پوشش ریسک در بازار آتی نفت هم از سوی تولیدکنندگان و هم از سوی مصرف‌کنندگان نفت‌خام مثل ایرلاین‌ها و کشتیرانی‌ها در بازار آتی رخ می‌دهد. غالبا به این شکل است که تولیدکنندگان نفت با سرمایه‎گذاری در قیمت‌های بالا به دنبال پوشش ریسک تولیدات خود هستند و مصرف‌کنندگان نیز با سرمایه‌گذاری در قیمت‌های پایین اطمینانی برای خرید نفت خود ایجاد می‌کنند.

اوایل سال یعنی بعد از توافق بزرگان نفتی برای کاهش عرضه، تولیدکنندگان به سرمایه‌گذاری در قراردادهای اختیار خرید در قیمت‌های بالا روی آوردند که موجب قفل شدن قراردادهای آتی در قیمت‌های بالای 50 دلار شد. تولیدکنندگان شیل از این طریق ریسک افت قیمت را کاهش داده و با اطمینان بیشتری به تولید نفت پرداختند. اما در حال حاضر شرایط در بازار آتی چرخیده است. در واقع با افت قیمت‌ها در بازار نقدی که خود حاصل افزایش تولید نفت شیل، افزایش تولید لیبی و نیجریه و ضعف تقاضا برای نفت است، مصرف‌کنندگان جای تولیدکنندگان را در بازار آتی نفت‌خام گرفته‌اند. یعنی با افت قیمت‌ها، تولیدکنندگان تمایل چندانی برای سرمایه‌گذاری در بازار آتی و پوشش ریسک ندارند، اما در عوض مصرف‌کنندگان به سرمایه‌گذاری هرچه بیشتر در این بازار روی آورده‌اند و تمایل بیشتری برای تثبیت خریدهای فعلی‌شان پیدا کرده‌اند.

این موجب شده که مصرف‌کنندگان قدرت بیشتری در بازار آتی برای تعیین قیمت‌ها داشته باشند و مطلوبیت قیمت‌ها برای تولیدکنندگان جای خود را به مطلوبیت قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان داده است.نتیجه آن شده که قیمت‌ها در بازار آتی حول و حوش 40 دلار قفل شده است. در واقع بررسی بازار نشان می‌دهد که قیمت‌های حدود 40 دلار قیمت مطلوب برای مصرف‌کنندگان است، از این رو تحلیلگران بر این باورند که قیمت‌های کنونی می‌تواند کف قیمت در بازار نفت باشد. چراکه قفل شدن قیمت‌های آتی در سطوح پایین خود می‌تواند ریسک سرمایه‌گذاری در میادین نفت شیل را افزایش دهد و زمینه کاهش تولید شیل را فراهم کند. از سویی این عامل به‌عنوان محرکی برای رشد تقاضا عمل خواهد کرد، بنابراین قیمت‌های کنونی می‌تواند کفی برای بازار نفت باشد.

باقی ماندن ریسک‌های بازار

با این حال این موضوع به معنای بهبود عوامل بنیادی بازار نفت در میان‌مدت نیست. هنوز ریسک‌های بزرگی پیش روی بازار قرار دارد و عوامل بنیادی بازار بهبود نیافته است. رشد عرضه آمریکا و رشد تولید لیبی و نیجریه به‌عنوان دو عضو معاف از توافق اوپک و ضعف تقاضا تاکنون مانع از کاهش ذخایر انبارهای نفتی جهان شده و افت قیمت نفت را به همراه داشت. تولید نفت لیبی هفته گذشته به 935 هزار بشکه در روز رسید که نسبت به هفته قبل از آن 50 هزار بشکه رشد داشته است. نیجریه نیز اعلام کرده که صادرات خود را در ماه آگوست به 2 میلیون بشکه در روز خواهد رساند که بیشترین سطح از مارس 2016 خواهد بود. تولید نفت شیل نیز در یک سال گذشته 10 درصد رشد کرده است. همچنین رشد تقاضای نفت از سوی کشورهای کلیدی شرق آسیا چون هند، چین و ژاپن قفل شده است.

این در حالی است که زمان توافق تولیدکنندگان نفت مارس 2018 به پایان می‌رسد و اوپک تاکنون هیچ استراتژی برای پایان این توافق نچیده است. به این معنا که پایان این توافق می‌تواند حجم عظیمی از نفت را روانه بازار کند و مازاد عرضه بسیار شدیدی که برخی منابع آن را به مازاد عرضه سال 2014 تشبیه کرده‌اند در بازار نفت رخ دهد. بنابراین همچنان سایه رکود شدید در سال 2018 بر بازار نفت سنگینی می‌کند. اوپک و کشورهای غیرعضو در 24 جولای در مسکو با یکدیگر دیدار خواهند کرد. آن‌طور که یکی از نمایندگان اوپک به رویترز گفته است، در این نشست مراحل بعدی استراتژی حمایت از بازار بررسی خواهد شد.