برنامه اغلب کشورهای درحال‌توسعه برای پیشرفت، افزایش صادرات و درعین‌حال کاهش واردات است. دولت یازدهم نیز حمایت از تولید داخل و تلاش در جهت بهبود وضعیت صادرات را در دستور کار قرارداد و در این راستا نیز قدم‌های زیادی برداشته که به نظر کارشناسان تا حدودی موفق هم بوده است. یکی از بخش‌هایی که به رونق تجارت کمک می‌کند، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل است. چه آنکه حمل‌ونقل ارزان مهم‌ترین عامل توسعه صادرات است.

کشورهای توسعه‌یافته هزینه حمل‌ونقل خود را با توسعه زیرساخت‌ها کاهش داده‌اند، اما کشور ما باوجود موقعیت ژئوپلیتیک بسیار خوب هنوز بزرگ‌ترین عامل توسعه تجارت و صادراتش، تکمیل نبودن زیرساخت‌های حمل‌ونقل است. کریدور شمال به جنوب و توسعه شبکه حمل‌ونقل ریلی می‌تواند کمک شایانی در این زمینه به اقتصاد کشور کند تا هزینه‌های حمل‌ونقل که  ولی الله افخمی راد رئیس سازمان توسعه تجارت  سهم آن در کالاهای نیمه فراهم‌شده 18 تا 25 درصد قیمت تمام‌شده و در کالاهای خام 30 تا 35 درصد قیمت تمام‌شده است رو به کاهش بگذارد. محاسبات نشان می‌دهد، هزینه‌های حمل‌ونقل در ایران دو برابر کشورهای توسعه‌یافته است.

کاهش ۳۰۰ درصدی هزینه حمل‌ونقل

دو سال بعد از شروع نوسازی صنعت هوانوردی و تکمیل زیرساخت‌های جاده‌ای که به مدد لغو تحریم‌ها سرعت گرفت، حالا امیدها برای توسعه صنعت حمل‌ونقل جوانه‌زده است. رویای تبدیل شدن ایران به هاب منطقه‌ای در حوزه حمل‌ونقل هوایی و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم «یک کمربند-یک رویا» انگیزه تسریع زیرساخت‌های حمل‌ونقل را بیش از گذشته کرده است.

تردیدی نیست که توسعه سریع‌تر پروژه‌های نیمه‌تمام راهی ازجمله جاده‌ها و خطوط ریلی می‌تواند علاوه بر اشتغال‌زایی گسترده و کاهش شدید هزینه‎های تجارت را به دنبال داشته و درآمدهای ترانزیتی بیشتری را هم برای کشور به ارمغان آورد.

اگرچه در حدفاصل دو سال بعد از لغو تحریم‌ها، برخی فعالان حوزه حمل‌ونقل بر این باورند که لغو تحریم‌ها سبب کاهش هزینه حمل‌ونقل کشور تا ۳۰۰ درصد شده است، اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله بسیار است. فعالان بخش خصوصی حوزه حمل‌ونقل حالا مهم‌ترین خواسته‌شان از دولت دوازدهم اهتمام بر کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل است و این موضوع را  اولویت این بخش می‌دانند.

راهی که هزینه‌ها را کم می‌کند

هادی حق‌شناس، کارشناس اقتصادی علت بالا بودن هزینه حمل‌ونقل در ایران را ناشی از ناهماهنگی عوامل تولید و نیروی انسانی می‌داند. او می‌گوید: «در اقتصاد می‌گوییم برای تولید یک واحد کالا یا یک واحد خدمت هم منابع انسانی در آن نقش دارند و هم سرمایه؛ حال‌آنکه در اقتصاد ایران تولید کالا و خدمات عمدتاً ناشی از سرمایه است و منابع انسانی نقش کمرنگ‌تری دارد».

وی افزود: «به‌عنوان‌مثال، اگر برای یک مسیر پروازی پر تقاضا فقط یک فروند هواپیما وجود داشته باشد؛ شاید روال طبیعی روزی سه بار پرواز باشد؛ زیرا برای همین پرواز عوامل متعددی مثل فرودگاه مبدأ و مقصد، کادر پرواز و همه‌کسانی که به‌عنوان منابع انسانی درگیر این پرواز هستند، به‌عنوان هزینه از سرجمع سودی که از آن پرواز به دست می‌آید، کم می‌شود. از همین رو می‌گویند یک فرودگاه اقتصادی است یا غیراقتصادی. درواقع منظور از اقتصادی بودن یک فرودگاه بهره‌ور بودن و کارا بودن پروازی است که انجام می‌شود که درنهایت به سود دوجانبه  و پیشرفت آن فرودگاه کمک می‌کنند».

این کارشناس اقتصادی یادآورشد: «بهره‌وری و کارایی بالا با آموزش به دست می‌آید و  البته انگیزه نیز بسیار نقش مهمی در این رابطه دارد. فراتر از آموزش و انگیزه کیفیت مدیریت تأثیرگذار خواهد بود.  اگر همه این موارد به نحو مطلوب در کنار هم قرار بگیرند حتماً یک فرودگاه رونق بیشتری پیدا کرده و تعداد پروازها به دلیل بهره‌وری بالا بیشتر می‌شود».

وی ادامه داد: «با بهره‌وری بالاتر در همان فرودگاه مثال زده شده، حتی می‌توان تا  ۲۵ درصد از یک سرویس پروازی هزینه کمتر و سود بیشتر به دست آورد و طبیعی است که این موضوع می‌تواند منشأ درآمدهای بیشتری شود، اگر این اتفاق رخ دهد منجر به کاهش قیمت بلیط هواپیما هم خواهد شد».

حق‌شناس عنوان کرد: «باوجوداینکه هدف‌گذاری در برنامه پنج‌ساله سوم تا ششم  توسعه بر رشد اقتصادی و توسعه بخش حمل‌ونقل بوده، اما از رشد اقتصادی ۸ درصدی هدف‌گذاری شده در این سه برنامه تنها ۲.۵ واحد یا ۳۳ درصد از محل بهره‌وری هدف‌گذاری شده که البته آن‌هم در برنامه‌های قبلی محقق نشده است. درحالی‌که اگر می‌توانستیم حتی یک واحد درصد از این هدف را محقق کنیم، حتماً رشد اقتصادی بیشتری به دست می‌آمد».

این کارشناسان اقتصادی با تأکید بر اینکه اگر بهره‌وری در همه بخش‌های اقتصاد کشور موردتوجه قرار بگیرد، حتماً هزینه‌ها کاهش می‌یابد، خاطرنشان کرد: «با بهره‌وری بالاتر حتماً نیازی نیست که متحمل هزینه سرمایه‌گذاری جدید شویم از محل بهره‌وری می‌توان با حفظ امکانات موجود به تولید بیشتری دست یابیم؛ درواقع تولید بیشتر یعنی درآمد بیشتر و درآمد بیشتر. در مقابل کم شدن و سرشکن شدن هزینه تولید یا کاهش هزینه خدمت».

به گفته وی، امروز دنیا به این نتیجه رسیده  که تنها راهکار کاهش هزینه حمل‌ونقل توجه به بهره‌وری داست.