بررسی شاخص عملکرد رقابت صنعتی در میان کشورهای منطقه از جایگاه دهم ایران در میان 22 کشور حکایت دارد. با اندازه‌گیری توان حضور و رقابت در بازارهای داخلی و بین‌المللی خصوصا در حوزه کالاهای با ارزش افزوده و سطح فناوری برتر، از یکسو می‌توان نتیجه عملکرد و برنامه‌های صنعتی کشورها و از سوی دیگر توان تولید و صادرات کالاهای صنعتی یک اقتصاد را ارزیابی کرد.

ریز نمرات رقابت صنعتی ایران براساس اجزای شاخص‌ عملکرد در این حوزه اعلام شد. شاخص عملکرد رقابت صنعتی یکی از شاخص‌هایی است که برای ارزیابی توان رقابت و عملکرد صنعتی اقتصادهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع اندازه‌گیری توان حضور و رقابت در بازارهای داخلی و بین‌المللی خصوصا در حوزه کالاهای با ارزش افزوده و سطح فناوری برتر از جمله متغیرهایی است که می‌تواند نتیجه عملکرد و برنامه‌های صنعتی هر کشور را نشان دهد.

در این شاخص عملکرد رقابت صنعتی با بهره‌گیری از مجموعه‌ای از زیرشاخص‌های مرتب، توان تولید و صادرات کالاهای صنعتی یک اقتصاد را مورد ارزیابی قرار داده و با سایر کشورها مقایسه می‌شود. سازمان توسعه صنعتی ملل متحد که سابقه‌ای طولانی در تعیین عملکرد صنعتی کشورها دارد، نخستین بار در گزارش توسعه 2003-2002، شاخص عملکرد رقابت صنعتی را با هدف تعیین توان تولید و صادرات کشورها مطرح کرد. این شاخص تولید و صادرات کالاهای صنعتی کشورها را از نظر قدرت رقابت‌‌پذیری می‌سنجد. قدرت هر کشور در زمینه رقابت صنعتی با سایر کشورها در حوزه تولیدات صنعتی با عددی بین صفر تا یک اندازه‌گیری می‌شود، هرچه این رقم به عدد یک نزدیک‌تر باشد نشانگر قدرت بیشتر آن کشور در عملکرد رقابت صنعتی است.

براساس رتبه‌بندی رقابت صنعتی، کشورها به پنج دسته عالی، متوسط رو به بالا، متوسط، متوسط رو به پایین و پایین تقسیم می‌شوند و اطلاع از آخرین وضعیت کشورها در این شاخص می‌تواند نقش بسزایی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی سرمایه‌گذاران و فعالان تجاری و دیگر ذی‌نفعان داشته باشد و این امکان را به وجود آورد تا زمینه بهبود تصمیم‌ها و سیاست‌گذاری‌های مرتبط با فضای کسب و کار را فراهم کند.

در گزارش جدید وزارت صنعت، معدن و تجارت که به بررسی «آمارها و شاخص‌های بین‌المللی عملکرد رقابت صنعتی» پرداخته این نکته مدنظر قرار گرفته است که کشورهای در دسته عالی، نزدیک به 83درصد از ارزش افزوده صنعت جهان و بیش از 85 درصد از تجارت صنعت جهانی را به خود اختصاص داده‌اند و بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته کشورهای با درآمد بالا مانند آلمان، ژاپن، کره‌جنوبی، آمریکا و چین در این گروه قرار دارند. در این گزارش عملکرد رقابت صنعتی کشورها از طریق 8 زیرشاخص مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفته است.

«سرانه ارزش افزوده صنعت به قیمت دلار سال 2005» یکی از زیرشاخص‌های مورد ارزیابی برای بررسی عملکرد رقابت صنعتی است. این شاخص براساس نسبت ارزش افزوده صنعتی(به قیمت ثابت)به ازای هر نفر است که سطح صنعتی شدن کشور را نشان می‌دهد. زیرشاخص بعدی «سرانه صادرات صنعت براساس قیمت دلار جاری» است، در این زیرشاخص نسبت صادرات صنعتی (ظرفیت صادرات صنعتی) به ازای هر نفر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که توانایی یک کشور برای تولید کالاهای رقابتی همراه با تغییرات فناوری را نشان می‌دهد. سومین زیرشاخص به ارزیابی «سهم کالاهای صنعتی با تکنولوژی متوسط و بالا در ارزش افزوده صنعت» اختصاص دارد.

این زیرشاخص به سهم ارزش افزوده صنعت با فناوری بالا و متوسط در کل ارزش افزوده صنعتی یک کشور اختصاص دارد که پیچیدگی فناوری در صنعت کشور را نشان می‌دهد. «سهم ارزش افزوده صنعتی از تولید ناخالص داخلی» یکی دیگر از زیرشاخص‌های عملکرد رقابت صنعتی محسوب می‌شد، این شاخص سهم ارزش افزوده صنعت در یک اقتصاد یا به کل بخش تولید را نشان می‌دهد.

پنجمین زیرشاخص به «سهم کالاهای با فناوری متوسط و بالا در صادرات صنعت» اختصاص دارد، این زیرشاخص مربوط به کالاهای با فناوری متوسط و بالا در صادرات صنعت است. اما یکی دیگر از زیرشاخص‌هایی که در این ارزیابی مدنظر است شامل «سهم صادرات صنعت در کل صادرات» می‌شود، براساس این شاخص سهم صادرات صنعتی کشور در کل صادرات مدنظر است که در واقع گویای نسبت میزان تولید به فعالیت‌های صادراتی است.

«سهم در کل ارزش افزوده صنعت جهان» یکی دیگر از زیرشاخص‌هایی است که در آن سهم یک کشور در ارزش افزوده صنعت جهان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؛ این زیرشاخص عملکرد نسبی یک کشور و تاثیر آن در جهان را نشان می‌دهد. اما هشتمین زیرشاخص به «سهم در کل تجارت صنعت جهان» اختصاص دارد، براساس این زیرشاخص سهم یک کشور در صادرات صنعت جهان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که نشانگر وضعیت رقابت نسبی یک کشور نسبت به کشورهای دیگر در بازارهای بین‌المللی است.

جایگاه ایران در شاخص رقابت صنعتی

ارزیابی‌های صورت گرفته در سال‌های 2010 تا 2014 از تغییر دائمی کشورهایی که در این شاخص مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند حکایت دارد، به‌طوری که تعداد کشورهای مورد ارزیابی بین 133 تا 147 متغیر بوده است. حال با توجه به ارزیابی‌های صورت گرفته می‌توان گفت که در دوره مورد بررسی امتیاز ایران در این شاخص روند نزولی داشته است، ولی رتبه ایران بین 58 تا 67 در این سال‌ها در نوسان بوده و بهترین رتبه که 58 است، در سال 2010 کسب شده و پس از آن ایران در این شاخص روند نزولی را پی گرفته است. براساس این آمار در سال‌های 2013 و 2014 ایران نسبت به سال 2012 به لحاظ رتبه یک پله بهبود را ثبت کرده ولی به لحاظ امتیاز روند کاهشی داشته است که این موضوع نشان دهنده این نکته است که با وجود کاهش عملکرد رقابت صنعتی در ایران، عملکرد سایر کشورها در قیاس با عملکرد کشورمان تا حدودی بدتر شده است.

از سوی دیگر، با بررسی 8 زیرشاخص مذکور در 22 کشور منطقه می‌توان گفت در سال‌های 2010 تا 2014 کشورهای «رژیم اشغالگر قدس»، «ترکیه»، «عربستان»، «امارات» و «بحرین» جایگاه اول تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند. ایران نیز در شاخص«عملکرد رقابت صنعتی» در مقایسه با 22 کشور منطقه طی سال‌های مورد بررسی جایگاه دهم را به خود اختصاص داده و این روند ادامه دار بوده‌است. در ارتباط با زیرشاخص‌های عملکرد رقابت صنعتی در سال 2014، ایران در زیر شاخص‌های سهم کالاهای صنعتی با تکنولوژی متوسط و بالا در ارزش افزوده امتیاز بالاتری را به خود اختصاص داده است. همچنین در بررسی مقایسه جهانی نیز می‌توان گفت کشورهای آلمان، ژاپن، آمریکا و کره در سال‌های 2010 تا 2014 در شاخص «عملکرد رقابت صنعتی» در رتبه‌های اول تا چهارم قرار دارند.