تعریف طرح‌های جامع همچون طرح عناصر نادر خاکی که در نهایت منجر به ۳برابر شدن میزان ذخایر کشور شده یکی از این موارد است. در کنار این موضوع افزایش میزان اکتشافات برای دیگر کانی‌های ارزشمند مانند طلا نیز در برنامه سازمان‌های بزرگ و توسعه‌ای قرار گرفته است. اما این پایان کار نبوده و شاهدیم برای دیگر کانی‌های ارزشمند همچون کروم نیز چنین برنامه‌ای تعریف شده و با ظرفیت‌یابی این ماده می‌توان شاهد تحول در این بخش نیز بود زیرا کروم به عنوان یکی از مواد معدنی پرکاربرد در صنایع به ویژه صنایع معدنی شناخته شده و می‌توان با توجه به این موضوع ضمن تامین نیاز داخل کشور، امکان صادرات این کانی را نیز فراهم کرد و به سود رسید. گفتنی است پروژه ظرفیت‌یابی کرومیت در ایران از سوی سازمان زمین‌شناسی آغاز شده است.

شناسایی محدوده‌های کروم‌دار

مجری فنی طرح ظرفیت‌یابی کرومیت در ایران با اعلام این خبر گفت: با توجه به نقش معادن و فعالیت‌های معدنی در توسعه و استقلال اقتصادی کشورها و اهمیت بازار پررونق فلزاتی چون کروم، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور به عنوان متولی اکتشاف، شناسایی محدوده‌های ظرفیت‌دار جدید برای اکتشاف فلز کروم را در قالب «طرح اکتشاف کرومیت» در دستورکار اداره اکتشاف مرکز پژوهش‌های کاربردی قرار داد.به گزارش صمت به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی، شیدا اسکندری با اشاره به اهمیت کرومیت در بین مواد معدنی و اینکه این فلز از شرایط بهتری برای صادرات و خرید و فروش برخوردار است، تمرکز بر اکتشافات و استخراج دقیق کرومیت را کمک شایان توجهی به توسعه معادن عنوان کرد.

وی درباره فاز مطالعات دفتری این پروژه که از اردیبهشت امسال با ۱۶ نفر از متخصصان مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی آغاز شده، گفت: استان‌های هرمزگان، بندرعباس، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، فارس، یزد، اصفهان، کرمانشاه، آذربایجان‌شرقی و غربی، اردبیل و کردستان به عنوان اصلی‌ترین نقاط پرظرفیت برای کشف ذخایر کرومیت کشور مشخص شده‌اند. مجری این طرح با اشاره به اینکه مساحت کل محدوده‌های مستعد برای کرومیت حدود ۰/۲۹درصد از مساحت کل ایران است گفت: در بررسی‌های انجام شده، مناطق مستعد با مساحت ۶۰۸۴ کیلومترمربع مشخص شد و از این بین، مساحت ۳۴۶۲ کیلومترمربع به عنوان اولویت درجه یک کانه‌زایی کرومیت معرفی می‌شود.وی همچنین گفت: معادن کرومیت ایران بیشتر در سبزوار، مشهد، اسفندقه، فاریاب، حاجی‌آباد و کوشا احمدی متمرکز است و بیش از ۸۰درصد صادرات کرومیت از این مناطق انجام می‌شود.

ذخایر قطعی اعلام شده‌اند

مسیب سبزه‌ای مشاور طرح ظرفیت‌یابی کرومیت نیز با اشاره به اینکه کانسارهای کرومیت ایران تیپ آلپی بوده و به شکل انبانی و عدسی یافت می‌شود، گفت: با توجه به پراکندگی کانسارهای کرومیت و اینکه مهم‌ترین کمربندهای متالوژنی در ایران شامل محور اسفندقه- فاریاب- حاجی آباد، محور شرق ایران (بیرجند- نهبندان) و کمربند جنوب شرق ایران (یا سیستان – مکران) است، ذخایر قطعی اعلام شده در استان‌های کرمان، هرمزگان، خراسان جنوبی و فارس بیش از سایر استان‌هاست و به عنوان اولویت مهم برای پی‌جویی کانه‌سازی کرومیت پیشنهاد می‌شود.پیشکسوت زمین‌شناسی ایران مهم‌ترین معیار اکتشافی در فاز شناسایی و پی‌جویی کانی‌سازی کرومیت را «لایه زمین‌شناسی» عنوان کرد و گفت: در این پروژه با توجه به مشخص بودن گسترش مکانی، مناطق مستعد کانه‌زایی کرومیت، در نقشه‌های زمین‌شناسی به عنوان لایه اصلی استفاده شده است.وی اضافه کرد: افزون‌بر لایه اطلاعاتی زمین‌شناسی، از لایه‌های دورسنجی (تصاویر ماهواره‌ای TM-ETM و ASTER)، اندیس‌ها، معادن و محیط‌های مناسب کانه‌زایی کرومیت نیز به عنوان راهنمای اکتشافی دیگر برای معرفی محدوده‌ها استفاده شده است.بر اساس این گزارش، فاز نخست پروژه شامل مطالعات دفتری و تشخیص ذخایر به پایان رسیده و به زودی کنترل صحرایی مناطق معرفی شده آغاز خواهد شد.

توجه بیشتر به ذخایر کرومیت در ایران

پراکندگی ذخایر کرومیت در ایران سبب شده به واسطه آن، در بسیاری از نقاط کشور، اشتغالزایی قابل‌قبولی ایجاد شود اما در کنار این موضوع به دلیل نبود بازار فروش در برهه‌ای از زمان و همچنین نبود واحدهای فرآوری برای تولید محصولات نهایی از این کانی، شاهدیم ارزش افزوده حاصل از آن کمتر از زمانی است که کرومیت به شکل فرآوری شده به فروش می‌رسد. نکته‌ای که همواره از سوی مسئولان و فعالان بخش معدن به آن اشاره می‌شود درباره نیاز به ایجاد واحدهای فرآوری برای کرومیت است زیرا این ماده معدنی از ارزش قابل‌قبولی برخوردار بوده و مورد نیاز صنایع معدنی کشور از جمله فولادسازان است.عضو کمیته تخصصی زمین‌شناسی سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران در این زمینه گفته بود: در ایران سنگ‌های مختلف با رنگ و ویژگی و بافت‌های خاص در افیولیت‌ها دیده می‌شود و دارای درهم‌ریختگی است. بنابراین اگر کرومیتی در آن وجود داشته باشد تشخیص آن سخت خواهد بود.

(گفتنی است ذخایر کرومیت به شکل عدسی یا لنز بوده و به ندرت در سطح زمین دیده می‌شود.)به گفته وحید صائب‌فر، در افریقای جنوبی، یافتن کرومیت به دلیل نوع تشکیل این کانی بسیار آسان‌تر از یافتن این ماده معدنی در ایران است زیرا لایه‌های کرومیت به شکل مشخص در سطح زمین دارای رخنمون بوده و می‌توان آن را مشاهده کرد. اما همانگونه که گفته شد در ایران به دلیل پراکندگی ذخایر کرومیت و داشتن عدسی غیرممتد و در هم ریختگی شدید، برداشت این ذخایر در بیشتر موارد هزینه بالایی دارد و در نتیجه شاهدیم برخی از بهره‌برداران معدنی به دلیل نداشتن توان مالی و اینکه برداشت برای آن صرفه اقتصادی ندارد از استخراج کرومیت خودداری می‌کنند.

در اینجا می‌توان به ویژگی‌های این ماده اشاره کرد. به گفته صائب‌فر، کرومیت ترکیبی از آهن، آلومینیوم و کمی منیزیوم بوده و درجه حرارت ذوب آن بین ۲۱۹۰ تا ۲۲۷۰ درجه سانتی‌گراد است و می‌توان کرومیت را جزو کانی‌های نسوز دانست زیرا این ماده معدنی در بسیاری از صنایع که درجه حرارت بالایی نیاز دارند استفاده می‌شود. عضو کمیته تخصصی زمین‌شناسی سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران همچنین به نوع بافت کرومیت در ایران که شامل تیپ پوست پلنگی و توده‌ای عدسی است اشاره کرد و ادامه داد: کرومیت از نوع توده‌ای به دلیل بالا بودن میزان کرومیت در سنگ میزبان، صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به کرومیت نوع پوست پلنگی دارد. در مناطقی مانند اطراف زاهدان، کرمانشاه، سبزوار، جنوب جازموریان و در راستای گسل زاگرس مناطقی مانند نی‌ریز، جنوب آباده و خوی در ایران دارای ذخایر کرومیت هستند و در آنها لنزهایی از کرومیت یافت می‌شود.

سخن آخر...

به گفته کارشناسان بخش معدن می‌توان گفت خاستگاه تشکیل برخی از عناصر فلزی گروه پلاتین با نام اختصاری «pge» شامل پلاتین، پالادیوم، رودیم، روتنیوم، ایریدیوم و اوسمیوم در بعضی از موارد با کرومیت یکسان است. البته احتمال وجود پالادیوم نیز در کرومیت وجود دارد. بنابراین این ماده معدنی ارزشمند در کنار دیگر عناصر فلزی که به آنها اشاره شد از ارزش اقتصادی قابل‌قبولی برخوردار است و می‌توان با سرمایه‌گذاری روی این ماده معدنی و فرآوری آن به سود قابل توجهی دست یافت. این در حالی است که در بسیاری از معادن کشور به دلیل نبود کارخانه فرآوری بخش عمده‌ای از کرومیت به شکل خام به فروش می‌رسد.