این متغیر پولی در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال 1394 حدود 7/ 23 درصد افزایش یافته ‌است. این در حالی است که این متغیر در بازه زمانی مشابه در سال گذشته حدود 29 درصد افزایش یافته‌ بود. کنکاش در نحوه تغییرات اجزای نقدینگی حکایتگر تقویت نقش پول در سال 1395 و کاهش اثر فصلی تقویت‌کننده نقش شبه پول در فروردین‌ماه سال جاری است.

تغییری که می‌توان آن را به منزله تغییر سبد سپرده‌گذاری در بانک‌ها به سمت جاری شدن در اثر بروز وضعیت نامساعد در برخی موسسات مالی و اعتباری، تفسیر کرد. فرضیه‌ای که در صورت صحت احتمالا در ماه‌های آتی به شکل تشدید یافته‌تر در آمارهای بانک مرکزی انعکاس داده‌ خواهد شد. به عقیده کارشناسان، سیاست‌گذاران باید نسبت به این تغییر که به منزله سیگنال احتمال افزایش تمایل سپرده‌گذاران به خروج سپرده‌های خود به سمت بانک‌های مطمئن‌تر است، حساس باشند؛ چرا که عدم مدیریت و تداوم این روند می‌تواند در نهایت به پدیده ناخوشایند هجوم بانکی بینجامد.

کاهش سرعت انبساط نقدینگی

بانک مرکزی جدیدترین گزیده‌ آمارهای بخش پولی و بانکی کشور را منتشر کرد. بر مبنای این گزارش که تغییرات متغیرهای پولی را تا فروردین ماه سال جاری پوشش داده‌ است، مجموع دارایی‌های شبکه بانکی کشور در ماه آغازین سال جاری حدود 5 درصد کاهش یافته ‌است. این کاهش حاصل برآیند تغییرات افزایشی در بدهی بخش دولتی به شبکه بانکی و تغییرات کاهشی در بدهی بخش غیردولتی به نظام بانکی، کاهش دارایی‌های خارجی و کاهش بیش از 14 درصدی در دارایی‌های مندرج در ردیف «سایر» در ترازنامه شبکه بانکی کشور است. بر مبنای آمارهای منتشر شده از سوی نهاد ناظر بر بازار پول، مجموع دارایی‌های نظام بانکی در فروردین ماه سال جاری در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال گذشته حدود 5/ 12 درصد افزایش یافته است. این در حالی است که این قیاس نقطه به نقطه در فروردین ماه سال گذشته بالغ بر 20 درصد بوده است. در میان اجزای مندرج در ردیف دارایی سیستم بانکی کشور، بدهی بخش‌های دولتی و غیردولتی به شبکه بانکی کشور در فروردین ماه سال جاری در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال گذشته به ترتیب 21 و 24 درصد افزایش یافته‌ است.

تفسیر یک تغییر

بر مبنای آمارهای بانک مرکزی، حجم نقدینگی در فروردین‌ماه سال جاری در مقایسه با روزهای پایانی سال گذشته حدود 9/ 0 درصد افزایش یافته و به حدود 1264 هزار میلیارد تومان رسیده ‌است. این رقم در مقایسه با حجم نقدینگی در بازه زمانی مشابه در سال گذشته در حدود 247 هزار میلیارد تومان و حدود 7/ 23 درصد افزایش یافته است. این در حالی است که سرعت انبساط حجم نقدینگی در فروردین ماه سال گذشته حدود 30 درصد بوده ‌است. بنابراین با وجود افزایش 247 هزار میلیارد تومانی نقدینگی، می‌توان گفت که در فروردین ماه سال جاری در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال گذشته شتاب انبساط نقدینگی کاهش یافته است. از این میزان نقدینگی حدود 155 هزار میلیارد تومان به‌صورت پول و حدود 1110 هزار میلیارد تومان به‌صورت شبه‌پول به ثبت رسیده ‌است.

مقایسه این دو رقم با ارقام ثبت شده در سال گذشته نشان می‌دهد که حجم پول در ماه نخست سال جاری در مقایسه با اسفندماه سال 1394، حدود 5 درصد کاهش یافته ‌است. این در حالی است که در این قیاس نقطه به نقطه، حجم شبه پول حدود 7/ 1 درصد افزایش یافته است. مقایسه ارقام ثبت شده برای این دو متغیر پولی در فروردین ماه سال جاری در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال گذشته نیز حکایت از افزایش 21 درصدی حجم پول و افزایش 24 درصدی حجم شبه پول دارد. این مقایسه حکایت از افزایش 9 واحد درصدی سرعت انبساط حجم پول و کاهش 5/ 8 درصدی سرعت افزایش حجم شبه پول در یک سال منتهی به فروردین ماه سال جاری در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال پیشین دارد. نسبت پول به شبه پول نیز در نخستین ماه سال جاری از 2/ 14 درصد به حدود 14 درصد کاهش یافته ‌است.

البته به نظر می‌رسد که مهم‌ترین عامل این تغییرات مربوط به تغییرات فصلی در ترکیب شبه پول و پول با توجه به پایان سال حسابداری و عبور موج تقاضا در انتهای سال است؛ چراکه بررسی تغییرات ترکیب نقدینگی نشان می‌دهد که تقویت نقش شبه پول در نخستین ماه سال معمولا اتفاق می‌افتد. پدیده‌ای که در نخستین ماه سال جاری نیز اتفاق افتاده است. با این تفاوت که سرعت افت حجم پول در فروردین ماه سال جاری در مقایسه با سال گذشته حدود 7/ 1 درصد کاهش یافته است. این در حالی است که سرعت انبساط حجم شبه پول در فروردین ماه سال جاری در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال گذشته تنها 2/ 0 درصد افزایش یافته ‌است. بررسی تغییرات ترکیب نقدینگی در سال گذشته نیز نشان می‌دهد که نسبت پول به شبه پول طی سال گذشته از 2/ 14 درصد به حدود 8/ 14 درصد رسیده ‌است؛ بنابراین می‌توان اینرسی ناشی از این روند را دلیل دیگری دانست که کاهش نسبت پول به شبه پول در ماه نخست را به تغییرات فصلی نسبت می‌دهد.

افزایش نسبت پول به شبه پول در سال گذشته و کاهش اثر فصلی بر این نسبت در سال گذشته را می‌توان از زوایای دید متعددی تفسیر کرد. محتمل‌ترین ریشه این تغییرات را می‌توان به تغییر مطلوبیت برخی از سپرده‌گذاران پس از انتشار اخبار وضعیت نامساعد در برخی از موسسات مالی و اعتباری مرتبط دانست به این ترتیب که تهدید از دست دادن سپرده باعث تغییر رفتار برخی از سپرده‌گذاران شده ‌است. در نتیجه این تغییر برخی از سپرده‌ها به حساب‌ جاری تبدیل شده‌است. در نتیجه سبد سپرده‌های بانکی در نتیجه کوچ برخی از سپرده‌ها به نفع پول و به زیان شبه پول تغییر پیدا کرده ‌است. تغییری که در صورت صحت فرضیه مطرح شده در ماه‌های آتی به‌صورت تغییر بیشتر در ترکیب نقدینگی به نفع پول نمود پیدا خواهد کرد. اگرچه فرضیه ارائه شده ماهیتی نسبتا احتمالی داشته و برای افزایش میزان اطمینان از صحت آن باید منتظر به‌روزرسانی آماری از سوی بانک مرکزی بود، اما به عقیده کارشناسان مجموعه سیاست‌گذاری باید نسبت به مدیریت و هدایت این تغییر رفتار کاملا حساس باشد، چرا که این فرضیه در صورت صحت، در فضای سهل‌انگارانه پتانسیل تبدیل شدن به هجوم بانکی را دارد.

کاهش سرعت رشد بدهی دولت

گزیده آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد میزان دارایی خارجی بانک مرکزی در سال منتهی به زمان گزارش شده در حدود2درصد کاهش یافته است. در ماه پایانی این بازه زمانی یعنی در فروردین ماه سال جاری نیزحجم دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در حدود 6/ 0 درصد کاهش یافته‌است. حجم اسکناس و مسکوک نیز در فروردین ماه سال جاری در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال گذشته در حدود 16 درصد افزایش یافته است و به حدود 61 هزار میلیارد تومان رسیده‌است. این رقم در فروردین ماه سال گذشته در حدود 5/ 15 درصد افزایش یافته بود. حجم اسکناس و مسکوکات در 30 روز ابتدایی سال جاری در مقایسه با بازه زمانی هم‌اندازه پیشین در حدود22 درصد افزایش یافته است. رقمی که تقریبا معادل با نیمی از تغییر این متغیر پولی در فروردین ماه سال گذشته بوده است.

بررسی آمار منتشر شده از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد که سرعت رشد بدهی دولت به بانک مرکزی در سال منتهی به زمان گزارش شده در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال گذشته به میزان چشمگیری کاهش یافته‌است. حجم بدهی دولت در فروردین ماه سال جاری در مقایسه با ماه نخست سال گذشته کمتر از یک درصد (9/ 0 درصد) افزایش یافته‌ است. این در حالی است که این متغیر در سال گذشته در مقایسه با بازه زمانی مشابه پیشین در حدود 27 درصد افزایش یافته بود. بر مبنای آمارهای بانک مرکزی میزان انبساط ماهانه بدهی دولت به بانک مرکزی در فروردین ماه نیز معادل 4 درصد و 10 درصد کمتر از میزان انبساط این متغیر در 30 روز ابتدایی سال گذشته بوده‌ است.

افزایش سرعت رشد بدهی بانک‌ها

بررسی گزیده آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که برخلاف بدهی‌های دولتی، سرعت رشد بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در یک سال منتهی به زمان گزارش شده، در مقایسه با بازه زمانی پیشین افزایش یافته است. افزایشی که می‌تواند تا حدودی در پیش‌بینی مسیر حرکت متغیرهای تورمی نیز کارگشا باشد. بر مبنای اطلاعات بانک مرکزی اگرچه در فروردین ماه سال جاری، رشد ماهانه بدهی بانک‌ها با ثبت رقم 3/ 1 درصد، به میزان 4 واحد پایین‌تر از انبساط ماهانه این متغیر در فروردین سال گذشته قرار گرفته‌ است.

اما سرعت افزایش این متغیر در بازه زمانی منتهی به زمان گزارش شده در مقایسه با بازه زمانی مشابه پیشین بیشتر بوده است. بر مبنای آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی با افزایش 5/ 14 درصد در مقایسه با فروردین 1395، در فروردین ماه سال جاری به بیش از 100 هزار میلیارد تومان رسیده ‌است. این در حالی است که این رقم در بازه زمانی پیشین تنها 5/ 4 درصد افزایش یافته‌بود.