موسسه بامداد طی ماههای اخیر در تحقیقی گسترده، با بررسی درجه انحصار در صنعت خودرو ایران، سطح رقابت یا درجه انحصار این صنعت را در بخش‌هاى مختلف سنجیده است. نوشته حاضر بخش مختصری از نتایج این تحقیق است.

برای محاسبه درجه انحصار، شاخص‌های بسیار زیادی وجود دارد، که در میان آنها در این تحقیق از دو مورد از پرکاربردترین آنها، یعنی شاخص هرفیندال- هیرشمن(HHI) و شاخص نسبت تمرکز(CRn) استفاده شده است.

در بررسی درجه انحصار در کل بازار خودرو ایران در این تحقیق، با در نظر گرفتن همه تولیدکنندگان CKD، تولیدکنندگان داخلی و واردات کنندگان خودرو، نکته ای که جلب توجه می‌نماید این است که از نقطه نظر تعداد تولید، بازار خودرو ایران دارای انحصار دوجانبه بین شرکت‌های ایران خودرو و سایپا است. اما اگر به جای تعداد، از حجم فروش ریالی واحدهای عرضه کننده استفاده کنیم، با یک بازار انحصار چندجانبه مواجه هستیم و قطب سومی که در این انحصار چندجانبه وارد مى‌شود، سهم ریالى فروش خودروهاى وارداتى است که سهمی حدود 25 درصد از کل بازار را به خود اختصاص داده است.

این سهم در مقایسه با سهم حدود 5 درصدی وارداتخودرو در آمارهای تعدادی، که از محاسبه نسبت تعداد خودروهای وارداتی به تعداد کل خودروهای موجود در بازار ایران، مشتمل بر خودروهای تولید داخلی،CKD و وارداتی، به دست می‌آید، نکته‌ای قابل تامل است.

با وجود اینکه تعداد خودروهای وارداتی در مقایسه با تعداد تولیدات داخلی قابل چشم پوشی است، اما به دلیل اینکه متوسط قیمت خودروهای وارداتی، به طور قابل ملاحظه‌ای بالاست، این امر باعث بالا رفتن سهم بازار خودروهای وارداتی از نقطه نظر فروش ریالی می‌شود. در نتیجه انحصار صنعت خودرو در ایران از منظر سهم ریالى فروش، از حالت انحصار دوجانبه به چندجانبه تبدیل شده است.

این سهم بالای فروش ریالی واردات در صنعت خودرو در حالی است که اعمال تعرفه‌های بالا بر خودروهای وارداتی، سبب افزایش قیمت دو تا سه برابری قیمت داخلی این خودروها نسبت به قیمت جهانی آنها شده است. بطورکلی قیمت نهایی خودرو وارداتی،نتیجه اعمال تعرفه حقوق و عوارض گمرکی 40 الی 55 درصدی که بسته به حجم موتور خودرو وارداتی این تعرفه متغیر است، عوارض که حدود 60 درصد از ارزش خودرو می شود و شامل مواردی همچون عوارض هلال احمر، عوارض وزارت راه و شهرسازی، عوارض جهت خرید آمبولانس، مالیات بر ارزش افزوده و .. است.

با این وجود، به نظر می‌رسد به دلیل اینکه محافظت تعرفه‌ای از صنعت خودرو داخلی نتوانسته است کیفیت خودروهای داخلی، چه در بخش تولید و چه در بخش CKD، را به سطح مطلوب و قابل رقابت با خودروهای وارداتی برساند، این خودروها حتی با قیمت‌های دو الی سه برابری خود نسبت به قیمت‌های جهانی، همچنان طرفدارانی جدی در داخل کشور داشته و در نتیجه سهم قابل توجهی از سهم ریالی صنعت خودرو کشور را داراست.

با توجه به مطالب ذکر شده در بالا می‌توان تحلیل کرد که تعرفه بالا برای خودروهای وارداتی که به منظور حمایت از تولید داخلی خودرو و تشویق تولیدکنندگان داخل کشور برای بهبود کیفیت خودروهای ساخت داخل بوده است، با انکه سبب شده است که از نظرتعدادی این خودروها سهم کمی از بازار خودرو کشور را به خود اختصاص دهند اما همچنان واردات با اختصاص سهم بسیار بالایی از اقتصاد صنعت خودرو، از بازیگران اصلی ولی پنهان صنعت خودرو است.