ادامه روند رشد قیمت فلزات در بازار جهانی و اطلاعیه یک پالایشگاه درباره عملکرد مطلوب در بهار سال‌جاری، منجر به افزایش تقاضای سهام فلزی، معدنی و پالایشی و در نتیجه رکوردشکنی شاخص شد. این در حالی است که همچنان ردپای احتیاط در معاملات سهام مشهود است. به‌نظر می‌رسد پنج عامل اساسی از جمله قرار گرفتن در آستانه فصل تسویه اعتبارات و ماهیت هیجانی بازارهای جهانی سرعت رشد بورس را محدود می‌کند.

شاخص کل بورس تهران روز گذشته در ادامه روند صعودی خود که از اواسط تیر ماه سال جاری آغاز شده بود، با رشد مواجه شد و برای اولین بار در 42 ماه گذشته سطح 82 هزار واحدی را لمس کرد. بر این اساس، دیروز شاخص کل بورس با رشد 213 واحدی (معادل 0/26 درصد) مواجه شد و اندکی پایین تر از کانال 82 هزار واحد، در سطح 81 هزار و 955 واحد ایستاد.

این در حالی بود که شاخص کل هم‌وزن نیز روز گذشته 0/06 درصد رشد کرد، در نتیجه می‌توان ادعا کرد که همچنان این شرکت‌های بزرگ و شاخص‌ساز هستند که بیشتر مورد توجه فعالان بازار قرار دارند. با ادامه رشد بهای فلزات اساسی در بازارهای جهانی و همچنین بهبود بنیادین عملکرد پالایشگاه‌ها، طبیعی است که نمادهای بزرگ و شاخص‌ساز گروه فلزی و معدنی و همچنین گروه فرآورده‌های نفتی (پالایشگاه‌ها) بیشتر مورد توجه بازار قرار گیرد. با این وجود، تهدیدات بالقوه موجود در بازار، از جمله هیجان بازارهای جهانی،کمبود نقدینگی، قرار گرفتن در آستانه فصل تسویه اعتبارات،احتیاط بورس بازان در مواجهه با صورت‌های مالی شرکت‌های پالایشی با توجه به پیشینه این شرکت‌ها و همچنین احتمال اصلاح قیمت در نمادهای کوچک‌تر بازار می‌تواند از ادامه پیشروی شاخص‌های بورسی جلوگیری کند.

تقویت عوامل پیشران بورس

همان‌طور که در قبلا اشاره شده بود، از اوایل تیر ماه سال جاری، نشانه‌های تحولات بنیادین شرکت‌های پذیرفته در بورس تهران رفته‌رفته آشکار شد. از طرفی قیمت فلزات اساسی و مقاطع فولادی در بازارهای جهانی رو به صعود گذاشته بود و همچنین قیمت‌ها در بورس کالای ایران نیز رو به افزایش بود. برای مثال قیمت هر کیلو ورق سرد محصول فولاد مبارکه اصفهان از قیمت هزار و 250 تومان در تیر ماه سال گذشته، به قیمت‌های بیشتر از 2 هزار تومان در تیر سال جاری رسید.

از طرف دیگر در برخی گروه‌های بزرگ بازار (از جمله پالایشگاه‌ها) شاهد تحولات بنیادینی بودیم که حالا آرام آرام مورد توجه و اعتماد بازار سهام قرار می‌گیرد.در پایان هفته گذشته، روند صعودی قیمت‌ فلزات اساسی در بازارهای جهانی شدت بیشتری به خود گرفت. بهای هر تن مس به سطح 6 هزار و 500 دلار رسید و هر تن فلز روی نیز تا محدوده 3 هزار و 100 دلار رشد نشان داد. با این روال فاصله قیمت‌های جهانی با قیمت‌های در نظر گرفته شده در بودجه شرکت‌های گروه فلزی و معدنی بیشتر می‌شود و شرکت‌ها در حاشیه امن‌تری قرار می‌گیرند. به مرور فعالان بازار سهام نیز رفته‌رفته به خرید سهام ترغیب می‌شوند. به نظر می‌رسد که فعالان بازار سهام در برهه فعلی، بر‌خلاف دوره‌های گذشته، بازار سهام را با احتیاط بیشتری رصد می‌کنند.

با وجود آنکه قیمت‌های بیش از 6 هزار و 200 دلاری برای افزایش سودآوری شرکت‌های تولیدکننده مس کافی است، اما بازار ترجیح می‌دهد در حاشیه‌ای امن‌تر و با خیالی راحت‌تر اقدام به خرید سهام کند. در چنین فضایی لازم بود که قیمت مس از 6 هزار و 500 دلار و یا قیمت هر تن فلز روی از محدوده 3هزار دلار عبور کند تا فعالان بازار به ایجاد کف‌های جدید قیمتی در محدوده‌های بالاتر امیدوار شده و اقدام به خرید سهام شرکت‌های فلزی و معدنی کنند. حال به نظر می‌رسد که چنین فضایی ایجاد شده و با افزایش فاصله قیمت‌های جهانی با قیمت‌های پیش‌بینی شده در بودجه شرکت‌ها، رفته‌رفته فعالان بازار از لاک احتیاطی خارج می‌شوند.

علاوه بر همراهی بازارهای جهانی با بورس تهران، از چند ماه پیش صورت‌های مالی پالایشگاه‌های بورسی کشور نیز دستخوش تغییری بزرگ شد. با افزایش نرخ فروش و کاهش بهای تمام‌شده محصولات این شرکت‌ها (که همگی به‌صورت دستوری تعیین می‌شوند) سودآوری پالایشگاه جهش معناداری کرد. در ابتدا انتظار می‌رفت که سود جدید به‌دست آمده برای پالایشگاه‌ها چندان قابل تقسیم نباشد و پالایشگاه‌ها وجوه ناشی از آن را برای پیشبرد کیفی‌سازی محصولات نفتی استفاده کنند. در نتیجه رشد قابل توجهی در قیمت سهام پالایشی مشاهده نشد. در فصل مجامع اما پالایشگاه‌ها اقدام به تقسیم سود نقدی فراتر از انتظار کردند. در نتیجه انتظار می‌رفت که در روز بازگشایی نمادهای پالایشگاهی پس از برگزاری مجامع و تقسیم سود نقدی، فعالان بازار توجه ویژه‌ای به این نمادها نشان دهند. این در حالی بود که رشد قیمت خاصی پس از بازگشایی نمادهای پالایشگاهی رخ نداد و فعالان بازار نشان دادند که نسبت به‌صورت‌های مالی جدید پالایشگاه‌ها مطمئن نیستند. در واقع بازار سهام غیرمستقیم نشان داد که افت سودآوری پالایشگاه‌ها درست مانند رشد دفعه‌ای آن در سال گذشته را محتمل می‌دانند.

در هفته گذشته اما شایعه‌ای در بازار سهام باعث بازگشت توجهات به نمادهای پالایشگاهی شد. در میان فعالان بازار شایع شده بود که پالایشگاه‌ها به زودی نرخ‌های فروش سه ماهه خود را منتشر خواهند و در نتیجه در روز شنبه 21 مردادماه جاری، شاخص گروه فرآورده‌های نفتی تنها در یک روز با رشد 3/3 درصدی مواجه شد. اما در روز بعد با توجه به آنکه پالایشگاه‌ها گزارشی در زمینه نرخ‌های فروش سه ماهه خود منتشر نکردند، این صعود دفعه‌ای رو به اصلاح گذاشت و شاخص این گروه بخشی از مسیر رفته را بازگشت. دیروز اما پس از انتشار اطلاعیه‌ای از سوی پالایشگاه‌ بندرعباس توجه به نمادهای پالایشی دوباره افزایش یافت. پالایشگاه بندرعباس طی این اطلاعیه بیان کرده است که درصد پوشش سود پیش‌بینی شده در بهار امسال، 35 درصد بوده است، اما هنوز شواهد کافی برای اعمال تعدیل مثبت وجود ندارد. همین اطلاعیه باعث شد که برای خرید سهم‌های پالایشی سفارش‌های خرید در محدوده مثبت و بعضا در سقف قیمت، در سیستم معاملات قرار بگیرد.به عبارت ساده‌تر، اعتماد فعالان بازار با انتشار این اطلاعیه، نسبت به‌صورت‌های مالی پالایشگاه‌ها و حاشیه سود این شرکت‌ها بیشتر شد. این در حالی است که پیش از این فعالان بازار به دلیل توقف‌های طولانی‌مدت نماد پالایشگاه‌ها در گذشته‌های نه چندان دور و همچنین وابستگی سودآوری پالایشگاه‌ها به تصمیمات وزارت نفت و پالایش و پخش، با احتیاط بیشتری به معاملات سهام پالایشی می‌پرداختند.

منشأ رفتار احتیاطی فعالان بازار

با وجود ظهور نشانه‌های مثبت در بورس تهران، ارزش معاملات سهام همچنان چنگی به دل نمی‌زند. روز گذشته در بورس تهران 878 میلیون و 561 هزار ورقه بهادار به ارزش 273 میلیارد تومان و در 52هزار و 793 نوبت دست به دست شد. از این میزان حدود 147میلیارد تومان به معاملات خرد سهام و حق تقدم اختصاص یافت. اگرچه ارزش معاملات نسبت به میانگین ارزش معاملات روزانه در هفته گذشته بیش از 40 درصد رشد نشان می‌دهد؛ اما هنوز نمی‌توان ادعا کرد که بازار سهام به رونق رسیده است. در واقع این اطلاعیه پالایشگاه بندرعباس و رشد قیمت در بازارهای جهانی بود که ارزش معاملات دیروز را رشد داد؛ اما همچنان میانگین ارزش روزانه معاملات در سطح نازلی قرار دارد. به عبارت دقیق‌تر همچنان رفتار احتیاطی در میان فعالان بازار به چشم می‌خورد. این در حالی است که بورس تهران بیش از آنکه به کم‌واکنشی عادت داشته باشد، به بیش‌واکنشی عادت دارد. به نظر می‌رسد که در شرایط فعلی، 5 عامل اصلی باعث تشدید احتیاط بورس‌بازان شده است.

ماهیت هیجانی قیمت‌های جهانی: از آنجا‌که دو عامل اصلی پیشران بورس در حال حاضر زیر سوال هستند، تا حدودی احتیاط فعالان بازار قابل‌توجیه است. همان‌طور که اشاره شد، یکی از عوامل پیشران بازار، رشد قیمت‌های جهانی است. بازارهای جهانی به کرات ثابت کرده‌اند که ماهیتی پرنوسان و هیجانی دارند. برای مثال می‌توان به بازار متانول در اواخر سال گذشته خورشیدی اشاره کرد. قیمت هر تن متانول در سه ماه پایانی سال گذشته به سرعت از محدوده 240 دلار تا محدوده‌ 380 دلار پیشروی کرد و پس از آن ظرف تنها سه هفته به سطح 270دلاری بازگشت. در بازار فلزات اساسی نیز چنین فضایی حاکم است و از‌آنجا‌که نمی‌توان برآورد دقیقی از آینده قیمت‌های جهانی داشت، طبیعی است که فعالان بازار با نمادهای وابسته به قیمت‌های جهانی محتاطانه رفتار کنند.

صورت‌های مالی نامطمئن پالایشگاه‌ها: عامل دیگری که این روزها باعث رشد شاخص کل شده است، تغییرات بنیادین در پالایشگاه‌های بورسی است. از‌آنجا‌که ادامه روند فعلی فعالیت پالایشگاه‌ها منوط به تصمیمات وزارت نفت و پالایش و پخش است، طبیعی است که بورس‌بازان با احتیاط بیشتری به سمت نمادهای پالایشی حرکت کنند. ضمنا نباید این نکته را فراموش کرد که پالایشگاه‌ها کارنامه ضعیفی در معاملات سهام و توقف نماد داشته‌اند.

کمبود نقدینگی: با وجود اینکه دلایل قانع‌کننده‌ای برای احتیاط فعالان بازار در مواجهه با نمادهای فلزی، معدنی و پالایشی وجود دارد، اما کمبود نقدینگی و همچنین بالا بودن هزینه فرصت پول همچنان می‌تواند دلیل اصلی رکود بازار سهام باشد. رکود بازار سهام و سطح نازل ارزش روزانه معاملات می‌تواند تنها ناشی از بالا بودن نرخ سود بدون ریسکی باشد که در بازار پول یا بازار سیاه اوراق بدهی (سخاب) به دست می‌آید.

قرار گرفتن در آستانه فصل تسویه اعتبارات: نکته دیگری که این روزها می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر تصمیمات سرمایه‌گذاران بورسی داشته باشد، نزدیک بودن به پایان سال مالی تعداد قابل توجهی از کارگزاری‌ها است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در 8 سال گذشته، متوسط ارزش معاملات در شهریور ماه نسبت به متوسط ارزش معاملات در کل سال، به طرز معناداری کاهش می‌یابد. تسویه اعتبارات از سوی کارگزارانی که دارای سال مالی منتهی به 31 شهریور ماه هستند، لاجرم فشار فروش سهام را در شهریور ماه افزایش می‌دهد. از طرف دیگر با افزایش فشار فروش، میل خریداران بالقوه سهام نیز کاهش می‌یابد. اغلب خریداران احتمالی، خریدهای خود را به اواخر شهریور ماه و پس از افت قیمت‌ها موکول می‌کنند.

کوچک‌ترها در خطر اصلاح: اختلاف بازدهی شاخص کل و شاخص کل هم‌وزن از ابتدای سال جاری تا کنون هنوز پابرجاست. چنانچه قرار باشد نمادهای بزرگ‌تر بازار که از قضا تاثیر ویژه‌ای بر شاخص کل دارند در قیمت‌های فعلی باقی بمانند و افت قیمتی را تجربه نکنند، نقدینگی مازادی برای انتقال به نمادهای کوچک‌تر که اغلب پرریسک هستند، وجود نخواهد داشت. بنابراین چنانچه نقدینگی جدیدی به بازار تزریق نشود و با توجه به فضای احتیاطی در نمادهای بزرگ بازار، این امکان وجود دارد که کوچک‌ترهای بورسی که چندماهی یکه‌تاز بورس بودند، با اصلاح مواجه شوند. در نتیجه این احتمال وجود دارد که فضای روانی کلیت بازار به سمت گران دانستن قیمت‌ها در تمام نمادهای بازار حرکت کند.