آگاهی از تاثیرپذیری مشاغل از فناوری یا اثرگذاری بر توسعه آن، نتیجه درک ماهیت مشاغل خواهد بود. این مساله دغدغه اصلی جوامعی است که تحت تاثیر فناوری قرار گرفته و این امر زندگی متداولشان را که سالیان دراز به‌صورت یکنواخت برقرار بوده تحت‌الشعاع قرار داده است.

وزیر جوان ارتباطات و فناوری اطلاعات در اولین نشست هیات دولت دوازدهم گفته است: طبق برنامه ششم توسعه وظیفه وزارت ارتباطات ایجاد ۱۰۰‌هزار شغل در حوزه فناوری اطلاعات است. محمد جواد آذری جهرمی اظهار کرده است: به‌لحاظ حجم در آمدی بهره‌وری را 5/2‌درصد دیدند که ۱۸‌درصد در حوزه فناوری اطلاعات است و زیر بخش مخابرات باید رشد 4/19‌درصدی در حوزه ارزش افزوده داشته باشد. او ادامه داده است: پیش‌بینی می‌شود حجم بازار مخابرات تا پایان برنامه 5/2 برابر و حجم بازار فناوری اطلاعات پنج برابر شود.

تاثیر فناوری اطلاعات بر اشتغال

روزبه‌روز شاهد رشد و توسعه بیشتر فناوری اطلاعات و ارتباطات در گوشه ‌وکنار دنیا هستیم. سرعت پردازنده‌ها زیاد می‌شود، هزینه انتقال اطلاعات کاهش و حجم آن افزایش می‌یابد و شبکه‌های اطلاعاتی(اینترنت) گسترده‌تر می‌شوند، وسایل و ابزار کوچک‌تر و کاراتر به بازار می‌آیند، نرم‌افزار‌ها حوزه نفوذ خود را در زندگی مردم توسعه می‌دهند و به‌طور کلی فرهنگ‌ها و شکل زندگی اجتماعی دستخوش تحولات اساسی قرار می‌گیرد. تحولات تکنولوژیکی همه‌چیز را متحول کرده و اشتغال نیز از این تحولات مصون نمانده‌ است. در حالی که یک معضل اساسی کشورهای در حال توسعه از جمله ایران بیکاری است، کشورهای پیشرفته به‌طور فزاینده نیروی کار فنی از سایر کشورها جذب می‌کنند.

چه دلیلی در فراوانی کار و کمبود نیروی کار در کشورهای پیشرفته و در مقابل بیکاری در کشورهای درحال توسعه وجود دارد؟ مسلما مهمترین دلیل در ماهیت کار است. نیروی کاری که در آمریکا مورد نیاز است، یک نیروی مجرب تحصیلکرده است. آنها نیاز خود را به حدی رسانده‌اند که نیروی کارشان برای پاسخگویی آن کافی نباشد، در حالی که نیاز به فناوری‌های نو در بازار داخل کشور ما ضعیف است. بنابراین حل معضل بیکاری در شرایط امروز به دو مولفه بازار و آموزش وابسته است.

تاثیر فناوری اطلاعات بر اشتغال از دو بعد به‌کارگیری و توسعه قابل بررسی است. صنعت اطلاعات یک صنعت بزرگ است که فناوری اطلاعات را به‌کار می‌گیرد، در مقابل توسعه آی‌تی در صنعت آی‌تی انجام می‌شود. جذب گسترده نیروی متخصص در صنعت آی‌تی توسط کشورهای غربی نشان از میزان بزرگی صنعت اطلاعات آنان دارد. توسعه صنعت اطلاعات در واقع نتیجه توسعه بازار آی‌تی است. صنعت اطلاعات نقش اساسی در ایجاد اشتغال دارد و علاوه بر بسیاری از مشاغل که خود ایجاد می‌کند، به صنعت آی‌تی نیز رونق می‌دهد و در آنجا نیز باعث اشتغال فراوان می‌شود. مشاغلی چون مدیریت، مشاوره، تحلیل‌گری، اطلاع‌رسانی و بسیاری از خدمات مختلف، نمونه‌هایی از مشاغل صنعت اطلاعات هستند.

برنامه‌نویسی، تحلیل و طراحی سیستم و مهندسی نرم‌افزار یا سخت‌افزار نیز نمونه‌هایی از مشاغل صنعت آی‌تی هستند. فناوری ظاهرا برخی از مشاغل را حذف یا تغییر می‌دهد، اما در واقع مشاغل جدیدتر، مفیدتر و متنوع‌تری را ایجاد می‌کند. مثلا اگرچه تراکتور باعث کاهش نیاز به نیروی کار کشاورز شد، ولی به کمک این فناوری انواع و حجم محصولات کشاورزی افزایش یافت. علاوه بر آن مشاغل جدیدی را به‌همراه خود ایجاد کرد و نیروهای کار را به انجام آن رهنمون شد. یا اختراع چرخ خیاطی باعث رونق صنعت پوشاک شد و تمایل مردم به خرید انواع لباس با رنگ‌ها و مدل‌های گوناگون و همچنین کاهش هزینه تولید، باعث شد تا نه‌تنها دست‌دوزان بیکار نشوند که بسیاری از افراد دیگر نیز به کار مشغول شوند.

یکی از جنبه‌های مهم تاثیر فناوری در ایجاد مشاغل توسعه بازار است. ارائه محصولات کیفی و همچنین تغییر و تحول فرهنگ مصرف متناسب با تحولات فناوری بازارها را توسعه می‌دهد، ‌طوری که حجم تولید پس از توسعه فناوری به‌مراتب بیشتر از حجم تولید دستی است. بنابراین فناوری از تعداد مشاغل دشوارتر می‌کاهد و بر تعداد مشاغل آسان‌تر می‌افزاید. از سوی دیگر، فرصت‌های شغلی متنوع و جدید، نتیجه توسعه فناوری است. با توسعه صنعت در اثر توسعه فناوری، بسیاری از مشاغل جدید مرتبط با آن صنعت به وجود می‌آید. فناوری از تعدد مشاغل دشوارتر می‌کاهد و بر تکثر مشاغل آسانتر می‌افزاید. مشاغل جدیدی که توسط فناوری ایجاد می‌شوند، یا فناوری را به‌کار می‌گیرند یا آن را توسعه می‌دهند.

مشاغل جدید در سایه فناوری اطلاعات

بر اساس تعریف بین‌المللی، شغل مبتنی بر اطلاعات، شغلی است که در آن فرد مسئولیت تولید، کار و انتشار اطلاعات را برعهده دارد. مشاغل مبتنی بر اطلاعات در دو گروه دسته‌بندی می‌شوند: مشاغل مبتنی بر داده و شغل مبتنی بر دانش. بر اساس آمارهای بین‌المللی افزایش حقوق سالانه کارشناسان آی‌تی در سال 2016 به‌اندازه پنج‌درصد حکایت از درخواست‌های زیاد کارفرمایان برای استخدام افراد فنی و ماهر در فناوری اطلاعات است. چندی پیش شرکت آی‌تی پروز با همکاری کامپیوتر ورد در یک نظرسنجی از کارفرمایان خواستند تا بیشترین تقاضای شغلی‌شان در سال 2016 را عنوان کنند.

بیش از 40‌درصد از کارفرمایان اعلام کردند برای استخدام برنامه نویسان و اپلیکیشن نویس‌های ماهر اقدام کرده‌اند. دو بخش اینترنت اشیا و موبایل جذاب‌ترین بخش‌های نوینی هستند که برای توسعه آنها توسعه‌دهندگان اپلیکیشن حرف اول را می‌زنند. 42‌درصد از کارفرمایان نیز اعلام کردند که احتیاج زیادی به معماران آی‌تی دارند تا بتوانند سازمان خود را توسعه داده و ضمن به‌روز‌کردن دستگاه‌ها، استراتژی‌های مدیریتی در بخش فناوری اطلاعات را نیز پیاده‌سازی کنند. 39‌درصد از مصاحبه‌شوندگان و کارفرمایان اعلام کردند نیاز مبرم به استخدام مدیران پروژه‌های آی‌تی دارند. بخش‌های مختلف صنعت و حتی بخش‌هایی مانند سلامت در حال به‌روزرسانی با روش‌های مدرن فناورانه هستند و به همین خاطر انجام پروژه‌های به‌روزرسانی به نحو احسن بدون کارشناسان مدیریت پروژه‌های آی‌تی امکانپذیر نخواهد بود. 36‌درصد نیز گفتند برای مدیریت بر دیتای سازمانی نیاز مبرم به کارشناسان این حوزه دارند.

این حرفه در سال 2015 در رده دهم نیاز دنیای آی‌تی بود که در سال 2016 به رده چهارم ارتقا پیدا کرد که این امر نشان‌دهنده اهمیت بیش‌ازپیش این حوزه در دنیای آی‌تی دارد. 34‌درصد از پرسش‌شوندگان اعلام نیاز کردند که برای هوشمند‌کردن یا هوشمندتر‌کردن تجارتشان از تحلیلگران این عرصه استفاده می‌کنند. سال 2015 رده این شغل مورد نیاز هفتم بود، اما در سال 2016 با توجه به توسعه بخش‌های مالی، بیمه، سلامت و خرده‌فروشی آنلاین، نیاز به تحلیل کسب‌وکار هوشمند بیش ‌از پیش احساس شد. براساس گزارش توسعه انسانی سازمان ملل در عصر اطلاعات مشاغل کوچک به‌سرعت رشد می‌کنند. مشاغل کوچک به مشاغلی با نیروی کار کمتر از ۱۰ نفر گفته می‌شود. گزارشگری، فیلمبرداری، خدمات مشاوره و فروشگاه‌های کوچک نمونه‌هایی از این مشاغل هستند. رشد فوق‌العاده زیاد مشاغل کوچک به‌خصوص مبتنی بر اطلاعات و یا آی‌تی ما را به جست وجوی فرصت‌های شغلی در این مشاغل رهنمون می‌شود.

بنابراین نباید انتظار طراحی و ساخت کارخانه‌ای عظیم در این حوزه و ایجاد مشاغل بسیار و یکباره را داشت، بلکه این مشاغل ماهیت تدریجی، کوچکی و گستردگی را دارند. حرکت جهانی در دهه گذشته با انتقال تولید و بخش‌های تولیدی به کشورهای با دستمزد پایین و خدمات و اقتصاد اطلاعات به کشورهای با دستمزد بالا همراه بوده است. رشد فوق‌العاده در محصولات و خدمات مبتنی بر اطلاعات و دانش باعث شده که پس از نفت، بزرگ‌ترین صنعت جهان صنعت سیستم‌ها و تکنولوژی اطلاعات باشد. با گسترش آی‌تی تجارت جهانی محدوده وسیع‌تری یافته و تسهیل گردیده است. شرکت‌های تجاری جدیدی با تمرکز بر تولید دانش و اطلاعات به‌وجود آمده‌اند. به‌طور خلاصه مزیت‌های فیزیکی و قابلیت‌های کار با دست کم‌اهمیت شده و آنچه می‌دانیم یا می‌توانیم یاد بگیریم، اهمیت یافته است. امید می‌رود ایران با داشتن ظرفیت‌های بسیار نیروی انسانی و ارائه امکانات آموزشی مناسب به این گروه، بتواند با استفاده از آی‌تی گامی بلند در جهت افزایش نرخ اشتغال بردارد.