بازار کدام کشور همسایه برای تجار ایرانی حفظ شده است؟ این سؤال چند وقتی است دغدغه صادرکنندگان کشور شده است. با اینکه مرز زمینی ایران با برخی کشورها بسیار کم است و براحتی می‌توان محصولات ایرانی را به آن کشور صادر کرد اما سدی عظیم جلوی پای صادرکنندگان ایجاد شده است به گونه‌ای که آمار صادرات روند نزولی به خود گرفته است. این کاهش به‌خاطر کم کاری تجار ایرانی نیست بلکه شرایط باعث شده آنها از بازارهایی که تصور می‌کردند ماندگار خواهند بود، رانده شوند. نمونه جدیدتر این اتفاق را در کشور قطر می‌توان دید.کشوری که بیش از دو ماه است درگیر تحریم از سوی همسایگانش شده است و ایران می‌توانست از این فرصت برای افزایش صادرات غیر نفتی خود استفاده کند اما گذر زمان نشان می‌دهد که کشور ترکیه با آنکه مسافت طولانی تری در مقایسه با ایران دارد براحتی وارد این بازار شده است و هر روز تراز تجاری خود با این کشور عربی را افزایش می‌دهد.

این در حالی است که قرار بود از شیراز مواد غذایی، سیمان، گچ، قطعات آهن، سنگ آهن و... صادر شود. با گذشت زمان می‌بینیم تنها تجاری به این کشور رفت و آمد کردند که جزو فروشندگان سنتی قطر بودند و افراد جدید به خاطر موضوع جابه‌جایی پول نتوانستند با این کشور معامله کنند. البته مشکلاتی هم در جابه‌جایی پول بین دولت و صادرکنندگان به قطر پیش آمده است که این امر هم یکی از عوامل تأثیر‌گذار بر دست نیافتن به بازار قطر و هدیه آن به کشور ترکیه است.

همکاری چراغ خاموش با قطر

البته محمدرضا نعمت‌زاده وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت در آخرین مصاحبه خود چالش اصلی نرسیدن به بازار قطر را مسئولان این کشور دانست و گفت:قطر به خاطر مسائل سیاسی ترجیح می‌دهد که ترکیه شریک تجاری‌اش باشد و با ایران به صورت چراغ خاموش همکاری کند چرا که نمی‌خواهد در این حوزه با چالش جدیدی روبه‌رو شود.لذا ما هم نمی‌توانیم کاری در جهت حمایت تجار ایرانی انجام دهیم. اما تجاری که از سال‌ها پیش با قطر کار می‌کردند، هنوز هم فعال هستند.
استراتژی در صادرات غیر نفتی نداریم

سید رضی حاجی آقا میری عضو اتاق بازرگانی ایران هم یکی از منتقدان از دست دادن بازارهای منطقه و بخصوص عراق است.وی به «ایران» می‌گوید:مهم‌ترین مشکل ما در صادرات غیر نفتی این است که به صورت دراز مدت به یک بازار نگاه نمی‌کنیم.تنها در دل فرصت کاری انجام می‌دهیم.نکته دیگر اینکه کار را در دقیقه 90 انجام می‌دهیم.با این تفاسیر نمی‌توان در صادرات غیر نفتی موفق بود.صادرات غیر نفتی این‌گونه نیست که وقتی با آن کار داریم صدایش کنیم، این مهم باید جزو اصول روزمره اقتصاد باشد.

وی افزود: بخش خصوصی دنبال پول است و از هر موقعیتی برای توسعه فعالیت‌های خود استفاده می‌کند اما برای آنکه بتواند دوام بیاورد باید شرایط محیطی اقتصاد برای او فراهم باشد. به‌عنوان مثال بخش خصوصی صادرات سیمان به عراق را انجام می‌داد و چند کارخانه هم در اطراف این کشور احداث کرد، اما همزمان با این موضوع خصولتی‌ها به عراق کمک کردند تا کارخانه سیمان در آنجا احداث شود لذا وقتی آنها خودکفا شدند دیگر سیمان ایرانی نخریدند.حال بخش خصوصی کلی سیمان روی دستش مانده است.عضو اتاق بازرگانی ایران هم از دولت دوازدهم خواست که استراتژی صادرات غیر نفتی را تدوین کند و صادرات تحت تأثیر مسائل سیاسی و سلیقه‌ها نشود.

براحتی بازارهای منطقه را از دست می‌دهیم

سید بهادر احرامیان عضو دیگر اتاق بازرگانی ایران از اینکه ایران براحتی بازار کشورهای همسایه را از دست می‌دهد گلایه کرد و گفت:بخش خصوصی پتانسیل بالایی در صادرات محصولات مختلف دارد اما برخی تصمیم‌ها مانع صادرات هدفمند می‌شود و بخش خصوصی نمی‌تواند همکاری درازمدت با کشورهای همسایه داشته باشد. وی افزود: کشور عراق یکی از آن کشورهایی است که تجار ایرانی تا حدودی از دست دادند. ما زمانی صادر‌کننده خیلی از کالا‌ها به این کشور بودیم ولی اکنون کشورهای ترکیه و چین جای ما را گرفتند. حتی در زمینه صادرات خودرو هم نتوانستیم ماندگار شویم. البته این نکته را هم باید بگویم که در برخی فعالیت‌ها تجار نتوانستند پول‌های خود را از عراق بگیرند به همین دلیل این امر باعث شد تا حدودی روابط تجاری دو کشور کمرنگ شود.

بازار عراق را از دست ندادیم

مجتبی خسروتاج رئیس سازمان توسعه تجارت اما معتقد است که ایران بازار عراق را از دست نداده است. وی می‌گوید: میزان صادرات کالاهای ایرانی به عراق در حالی روند کاهشی به خود گرفته است که صادرات خدمات فنی و مهندسی سیر صعودی دارد.کشور عراق به دنبال سازندگی و اجرای طرح‌ها عمرانی است لذا ایران در این زمینه فعالیت خوبی در عراق دارد و ما بازار این کشور را از دست ندادیم اما باید قبول کرد که رقبای ایرانی فعالیت بسیار گسترده‌ای در کشورهای منطقه و بخصوص عراق و قطر دارند. وی ادامه داد: براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در زمینه صادرات، افزایش 25 درصدی صادرات در سال 96 در دستور کار دولت قرار گرفته است. همچنین مشوق‌ها و پیشنهادهایی نیز در نشست‌های شورای‌عالی صادرات و کارگروه توسعه صادرات مطرح شده است.

بر این اساس، در کارگروه توسعه صادرات تصمیم گرفته شد «افزایش پوشش بیمه صادراتی»، «اصلاح نرخ تسهیلات»، «اصلاح هزینه حمل‌ونقل»، «افزایش مشوق‌های صادراتی از 300 به 400 میلیارد تومان که از سوی سازمان برنامه و بوجه پرداخت می‌شود» و «کاهش محدودیت ورود موقت برای صادرات» در دستور کار قرار بگیرد. از سوی دیگر در شورای‌عالی صادرات نیز پیشنهادهایی از سوی سازمان توسعه تجارت برای توسعه صادرات مطرح شده است. «اختصاص 400 میلیارد ریال اعتبار به‌طور سالانه در قالب بودجه‌های سنواتی برای جبران خسارت احتمالی بانک‌های عامل»، «اختصاص 150 میلیون یورو به بانک‌های عامل منتخب برای سپرده‌گذاری در بانک‌های خارجی»، «تأمین 20 هزار میلیارد ریال از منابع صندوق ضمانت صادرات با نرخ سود 11 درصد برای کاهش نرخ سود بانکی» و «اختصاص حداقل 8 درصد تسهیلات بانکی به بخش صادرات غیرنفتی» از جمله راهکارهای پیشنهادی در این شورا بوده است.

تراز تجاری با عراق مثبت است

شهلا عموری رئیس اتاق بازرگانی اهواز نیز در رابطه با مشکلات تجارت با همسایگان بویژه با عراق می‌گوید: تراز تجاری ایران با عراق مثبت است و بیشترین روند صادرات را در سال ۹۱ شاهد بودیم که این روند در سال ۹۲ با کاهش مواجه شد اما از سال ۹۳ تا ۹۵ روند صادرات به این کشور با تغییر محسوسی مواجه نبود. متأسفانه در استان خوزستان تولیدکنندگان و صادرکنندگان کمترین تبلیغات را دارند، این در حالی است که طرف عراقی توجه بسیار زیادی به این امر دارد. کشور ترکیه در امر صادرات به عراق موفق عمل کرده و میزان صادرات آن پنج برابر ایران است که علت این امر انجام مطالعات لازم در بازار مقصد خود است.

کاهش صادرات به عراق

عمده‌ترین خریداران کالاهای ایرانی در سال ۱۳۹۵ به ترتیب شامل چین به ارزش ۸ میلیارد و ۳۷۷ میلیون دلار، امارات متحده عربی با ۷ میلیارد و ۴۳۶ میلیون دلار، عراق با ۶ میلیارد و ۱۱۱میلیون دلار و ترکیه با ۳ میلیارد و ۲۴۴ میلیون دلار بود. در سال ۱۳۹۵ صادرات غیرنفتی ایران به چین ۹ درصد، امارات متحده عربی ۳ درصد، عراق ۲درصد و ترکیه ۳.۵درصد افزایش داشته است.آمارهای چهار ماهه سال‌جاری از کاهش صادرات کالاهای ایرانی به عراق خبر می‌دهد.