این در حالی است که در سال گذشته، تراز تجاری کشور در همین ماه، منفی 725میلیون دلار بود. ارزیابی‌ها حکایت از آن دارد که چاشنی ارزی به‌عنوان مهم‌ترین متغیر در بهبود تراز تجاری کشور اثر گذاشته است؛ به‌طوری‌که روند نرخ ارز از اول مرداد ماه در مسیر افزایشی بوده و اثر خود را در اقتصاد کشور از دریچه تجاری گذاشته است.

تراز تجاری ایران در 5 ماه منتهی به مرداد سال 96، معادل ‌2 میلیارد و 249 میلیون دلار منفی شد. اما آمارهای گمرکی حکایت از بهبود وضعیت تجاری ایران در ماه پنجم سال دارد. یعنی در بازه زمانی یک ماهه مردادماه امسال نسبت به مردادماه سال گذشته، به لحاظ صادرات وضعیت بهتری در تجارت خارجی رقم خورده است. این موضوع در حالی مطرح می‌شود که در آمارهای مجموع 5 ماهه، شرایط سال گذشته بهتر از امسال و تراز تجاری نیز در سال گذشته مثبت و امسال منفی بوده است. دلایل بهبود وضعیت تجارت در مردادماه امسال نیز از سه منظر قابل بررسی است که مهم‌ترین آنها اثر افزایش قیمت ارز است و در گزارش پیش رو به آن اشاره شده است.

واردات و صادرات 5 ماه منتهی به مرداد

حجم تجارت خارجی در 5 ماه منتهی به مردادماه سال جاری به 36 میلیارد و 636 میلیون دلار رسید. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی گمرک ایران، واردکنندگان با واردات 14 میلیون و 225 هزار تن کالا به ارزش 19 میلیارد و 442 میلیون دلار در 5 ماه منتهی به مردادماه توانستند صادرکنندگانی که 48میلیون و 41 هزار تن کالا به ارزش 17 میلیارد و 193 میلیون دلار صادر کرده بودند را پشت سر گذاشته و در میدان رقابت از آنها پیش بیفتند. بنابراین تراز تجاری ایران در 5 ماه منتهی به مرداد سال 96، معادل ‌2 میلیارد و 249 میلیون دلار منفی شد. این در حالی است که میزان واردات در مدت زمان مشابه سال گذشته، 13 میلیون و 285 هزار تن کالا به ارزش 16میلیارد و 690 میلیون دلار بوده است. بنابراین در 5 ماه منتهی به مردادماه امسال، میزان واردات به لحاظ وزنی با رشد حدود 8 درصدی و به لحاظ ارزشی با رشد بیش از 16 درصدی مواجه است. از سویی میزان صادرات در مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی معادل 52 میلیون و 237 هزار تن کالا به ارزش 18 میلیارد و 88 میلیون دلار بوده که با توجه به آمار جدید منتشر شده، امسال به لحاظ وزنی افتی حدود 8 درصد و به لحاظ ارزشی افتی نزدیک به 5درصد را تجربه کرده است.

وضعیت سبز پتروشیمی‌ها

مهم‌ترین اقلام صادراتی در 5 ماه منتهی به مرداد سال 1396، شامل «میعانات گازی»، «پلی اتیلن گرید فیلم با چگالی کمتر از 94درصد به جز نوع پودری»، «پروپان مایع شده»، «سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین» و «متانول» بوده است. همچنین آمار صادرات قطعی به تفکیک میعانات گازی، پتروشیمی و سایر کالاها در 4 ماه منتهی به مرداد سال 96 نشان می‌دهد که در بخش پتروشیمی 11 میلیون و 977 هزار تن کالا به ارزش 5 میلیارد و 999 میلیون دلار صادر شده که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته، به لحاظ وزنی با افتی حدود 3درصد و به لحاظ ارزشی با رشدی حدود 2 درصد مواجه بوده است.

همچنین در بخش میعانات گازی، 7 میلیون و 445 هزار تن کالا به ارزش 2میلیارد و 920 میلیون دلار صادرات انجام شده که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی و ارزشی افت بیش از 5 درصد را تجربه کرده است. صادرات سایر کالاها در 5 ماه منتهی به مرداد سال 96، معادل28میلیون و 619 هزار تن کالا به ارزش 8 میلیارد و 274 میلیون دلار است که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی حدود 11 درصد و به لحاظ ارزشی بیش از 9 درصد کاهش داشته است. کشورهای عمده صادراتی نیز طی 5 ماه منتهی به مرداد سال 96 کشورهای چین، عراق،‌امارات متحده عربی، کره جنوبی و هند است. بر این اساس، صادرات به چین نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی افت بیش از 3 درصد و به لحاظ ارزشی افزایش حدود 10 درصد داشته؛ همچنین صادرات به عراق نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته با افت وزنی بیش از 12 درصد و به لحاظ ارزشی با رشد حدود 4 درصد مواجه بوده است.

صادرکنندگان به امارات متحده عربی نیز نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی رشد صادرات بیش از 5 درصد و به لحاظ ارزشی افت بیش از 14 درصد را تجربه کرده‌اند. البته به گفته برخی کارشناسان، این کشور برای برخی از محصولات ایرانی نقش ترانزیتی را بازی می‌کند و از آنجا به سایر نقاط دنیا صادرات انجام می‌شود. صادرات کالاهای ایرانی به کره جنوبی نشان می‌دهد که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته هم به لحاظ وزنی رشد بیش از 9 درصد داشته و هم به لحاظ ارزشی رشد بیش از 8 درصد در صدور کالا به این کشور رقم خورده است. همچنین صادرات کالاهای ایرانی به مقصد هند نیز در 5 ماه منتهی به مرداد سال جاری نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته رشد وزنی بیش از 12 درصد و افت ارزشی بیش از یک درصد داشته است. متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی 358 دلار بوده که نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل بیش از 3 درصد، افزایش داشته است.

افزایش واردات از هند

اقلام عمده وارداتی در 5 ماه منتهی به مرداد سال 96 شامل «برنج»، «ذرت دامی»، «وسایل نقلیه موتوری باحجم سیلندر 1500 سی سی تا 2000 سی سی به جز آمبولانس و هیبریدی»، «قطعات منفصله جهت تولید اتومبیل سواری ردیف 8703 بنزینی با حجم سیلندر 2000 سی سی با ساخت داخل 14درصد تا کمتر از 30 درصد به استثنای لاستیک» و «لوبیای سویا» بوده است. کشورهای عمده طرف معامله ایران در 5 ماه منتهی به مرداد سال 96 عبارتند از چین، امارات متحده عربی، کره‌جنوبی، هند و ترکیه. بر این اساس، واردات از چین به لحاظ وزنی نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته، حدود 12 درصد افت و به لحاظ ارزشی بیش از 9 درصد رشد را تجربه کرده است. واردات از امارات نیز در مقایسه با مدت زمان مشابه با افت وزنی حدود 21 درصد و رشد ارزشی بیش از 16 درصد مواجه بوده است.

ورود کالا از کره‌جنوبی نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته با افت وزنی حدود 6 درصد و رشد ارزشی حدود 6 درصد مواجه بوده است. اما واردات از هند در بازه زمانی مورد بررسی هم به لحاظ وزنی رشد بیش از 32 درصدی داشته و هم به لحاظ ارزشی رشد بیش از 36 درصدی را تجربه کرده است. نتیجه واردات از ترکیه هم در همین بازه زمانی، افت کمتر از یک درصدی به لحاظ وزنی و رشد بیش از 5 درصدی به لحاظ ارزشی را نشان می‌دهد. متوسط قیمت هر تن کالای وارداتی 1367 دلار بوده که نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل، حدود 9 درصد در ارزش دلاری افزایش داشته است.

چگونه در مردادماه تراز تجاری مثبت شد؟

هرچند آمارهایی که تجمیع تجارت خارجی از ابتدای امسال تا پایان مردادماه را نشان می‌دهد، حاکی از نامساعد بودن وضعیت صادرات نسبت به واردات است، اما ارزیابی‌ها حکایت از آن دارد که روند ماهانه تجارت خارجی در مرداد ماه امسال نسبت به مردادماه سال 95 روبه بهبود است. به گونه‌ای که در مردادماه 96، صادرات نسبت به واردات افزایش داشته است. به گزارش گمرک ایران، بهبود 6/ 4 درصدی ارزش صادرات غیرنفتی نسبت به تیرماه و کاهش 48/ 7 درصدی واردات نسبت به ماه گذشته حاصل تجارت خارجی کشور در ماه پنجم سال است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، 2 میلیون و 925 هزار تن کالا به ارزش 3 میلیارد و 629 میلیون دلار در مردادماه امسال واردات انجام شده است. همچنین 10 میلیون و 404 هزار تن کالا به ارزش 3میلیارد و 734 میلیون دلار به کشورهای مختلف صادر شده است، بنابراین هرچند تراز تجاری 5ماه منتهی به مردادماه امسال منفی است، اما تراز تجاری پنجمین ماه تابستان امسال 105 میلیون دلار مثبت است. به‌علاوه میزان صادرات پتروشیمی در مردادماه 96 به لحاظ وزنی 2 میلیون و 422 هزار تن و به لحاظ ارزشی یک میلیارد و 310 میلیون دلار بوده است. از صدور یک میلیون و 542 هزار تن میعانات گازی نیز 605 میلیون دلار درآمد حاصل شده است. سایر کالاها نیز در مردادماه امسال از لحاظ وزنی 6 میلیون و 440 هزار تن و از لحاظ ارزشی یک میلیارد و 820میلیون دلار صادر شده است.

تراز منفی در مرداد 95: این آمار در حالی منتشر می‌شود که هرچند تراز تجاری 5 ماه منتهی به مرداد سال 95 مثبت بود، اما مرداد ماه سال گذشته میزان واردات از صادرات بیشتر بوده است. در مرداد سال گذشته 3 میلیون و 327 هزار تن کالا به ارزش 3میلیارد و 934 میلیون دلار به کشور وارد شد و در مقابل 9 میلیون 714 هزار تن کالا به ارزش 3 میلیارد و 209 میلیون دلار صادرات انجام شده است. همچنین صادرات 2 میلیون و 397 هزار تن پتروشیمی به ارزش یک میلیارد و 10 میلیون تن و صادرات یک میلیون و 783 هزار تن میعانات گازی به ارزش 671 میلیون دلار و 5 میلیون و 534 هزار تن از سایر کالاها به ارزش یک میلیارد و 529 میلیون دلار، ترکیب صادرات ایران در مرداد سال 95 است. با مقایسه آمارهای صادراتی مردادماه امسال و مردادماه سال گذشته چند نتیجه حاصل می‌شود؛ نخست آنکه میزان کل صادرات در ماه پنجم امسال از میزان صادرات ماه پنجم سال گذشته به لحاظ ارزشی و وزنی بیشتر بوده است. دوم آنکه میزان واردات به لحاظ وزنی و ارزشی در این یک ماه در سال 96 کمتر از سال 95 بوده و افت داشته است. سوم آنکه تراز تجاری ایران در دوره یک‌ماهه مردادماه سال جاری مثبت بوده در‌حالی‌که در دوره مشابه سال گذشته این تراز منفی بوده است.

دلایل بهبود روند تجاری

تحلیلگران برخی از دلایل بهبود روند تجارت در مردادماه را به بهبود روابط و حل مشکلات بین ایران و چین نسبت می‌دهند. مشکلاتی که به لحاظ بانکی و جابه‌جایی پول در این کشور برای تجار ایرانی اتفاق افتاد. برخی به نتیجه رسیدن رایزنی‌های تجاری را دلیل آن می‌دانند و برخی دیگر بر این باورند که ایرانی‌ها راهکارهای دیگری را برای ورود به بازار چین یافته‌اند. البته در کنار این دو دیدگاه افرادی نیز می‌گویند که تجار ایرانی توانسته‌اند بازارهای جدیدی را جایگزین چین کنند که فروش محصولاتشان در آنجا با شرایط بهتری انجام می‌گیرد. افزایش 60 تومانی نرخ ارز در مردادماه دلیل اصلی افزایش صادرات محسوب می‌شود که کارشناسان و صادرکنندگان به آن اذعان دارند. اما گروه دیگری از کارشناسان این مولفه را در بهبود صادرات بی اثر می‌دانند و در مقابل، برخی از آنها بر این باورند که از این مولفه می‌توان به‌عنوان شاخص انگیزشی برای صدور کالاها استفاده کرد. علاوه بر این دلایل، رشد صادرات کالاهای پتروشیمی را هم نمی‌توان در بهبود وضعیت صادراتی نادیده گرفت.

اظهارات کارشناسان حاکی از آن است که هرچند تمرکز بسیاری از افراد بر مثبت یا منفی بودن تراز تجاری است، اما آنچه در این بازه زمانی اهمیت دارد، ترکیب کالاهای وارداتی و روند صادرات است. افزایش صادرات می‌تواند بر تحریک تقاضا تاثیرگذار باشد. تراز تجاری، متغیری است که مثبت و منفی بودن آن به خودی خود حاوی بار اقتصادی به‌خصوصی نیست. البته افزایش صادرات به‌عنوان یکی از اجزای تولید ناخالص داخلی، به‌طور طبیعی منجر به بهبود رشد اقتصادی می‌شود که به آن «اثر مستقیم» صادرات گفته می‌شود. میزان اثرگذاری صادرات بر رشد، فراتر از اثر مستقیم آن است و حضور هر چه بیشتر در بازارهای جهانی و فشار رقابت‌پذیری ناشی از آن، بهبود مقیاس‌های اقتصادی، استفاده بیشتر از ظرفیت‌ها، صرفه‌های بهره‌وری، تنوع محصولات، ارتقای سطوح تکنولوژی‌ تولید و بهبود فرآیند‌های مدیریتی بنگاه را به همراه می‌آورد که همگی «اثرغیرمستقیم» صادرات بر رشد را شکل می‌دهند.

اما در مقابل، چنانچه اقتصادی در حال خروج از رکود از رشد وارداتی (به ویژه واردات مواد اولیه و سرمایه ای) بیش از میزان صادرات معمول خود برخوردار شود، تراز تجاری منفی پیدا می‌کند که لزوما معنای اقتصادی منفی ندارد و بالعکس اقتصادی که رکود بخش تجارت خارجی آن منجر به کاهش میزان صادرات و واردات و احتمالا کاهش بیشتر واردات نسبت به صادرات می‌شود، با دستیابی به تراز تجاری مثبت، وضعیت وخیم‌تری خواهد یافت. همچنین ترکیب صادرات غیرنفتی باید به‌گونه‌ای تعریف شود که بدون احتساب میعانات گازی و پتروشیمی که عموما پایه نفتی دارند، همچنان روند صادراتی خوبی طی شود. تکیه بر آمارهایی که با احتساب این دو نوع کالا منتشر می‌شود، نمی‌تواند نشانه دقیقی از تجارت خارجی را ارائه دهد.