هرچند نام برزیل یا شرکت دولتی نفت آن (پتروبراس) در میان تمام داوطلبان سرمایه‌گذاری در حوزه‌‌های نفت و گاز ایران کمتر شنیده شده است، اما دیدار وزیر نفت 32 ساله این کشور با وزیر نفت ایران این پیام را به همراه دارد که شاید برزیل بتواند ایفاگر نقش‌هایی «خاص» در صنعت نفت ایران در شمال و جنوب کشور باشد. با این‌حال اگرچه برزیل به زعم کارشناسان دارای تجربه‌های خوبی در تولید تجهیزات نفتی و فعالیت‌های اکتشافی در آب‌های عمیق است، اما از آنجا که برای توسعه فعالیت‌های اکتشاف و تولید نفت خام در افق سال 2021 نیازمند سرمایه‌ای چشم‌گیر است، برای وارد کردن سرمایه به ایران با اما‌و‌اگرهایی همراه است.

آن‌طور که زنگنه بعد از دیدار یک‌ساعته با فرناندو کولهو فیلهو، در حیاط ساختمان کوشک و در جمع خبرنگاران اعلام کرد؛ سه محور اصلی بحث دو وزیر «احداث پالایشگاهی 600 هزار بشکه‌ای در برزیل از سوی شرکت‌های ایرانی و تامین نفت مورد نیاز آن از طرف ایران، فعالیت در حوزه دریای خزر و احتمال ورود پتروبراس به لایه نفتی پارس جنوبی» بوده است. وزیر نفت درخصوص جزئیات مسائل مطرح شده گفت: نخستین محور گفت‌و‌گوی هیات ایرانی و برزیلی، دعوت ایران از شرکت دولتی نفت برزیل (پتروبراس) برای حضور در پروژ‌ه‌های نفت و گاز کشور بود، البته درباره دیگر زمینه‌های همکاری نیز مذاکره شد.

برزیل آخرین بازار ایران

در حالی‌که به گفته زنگنه ابتدا قرار بر این بوده گروهی از ایران به برزیل بروند، در نهایت سفر گروهی از مدیران شرکت پتروبراس به ایران برای مذاکره درباره طرح توسعه لایه‌های نفتی پارس جنوبی و همچنین مشارکت آنها در حوزه نفتی خزر در اولویت قرار گرفت. به این ترتیب در عین حال که زنگنه به دلایل اقتصادی و لجستیکی بازار برزیل را «آخرین گزینه برای صادرات نفت خام ایران» مطرح کرد، شرایط به همکاری با برزیل در زمینه توسعه فاز دوم لایه نفتی پارس جنوبی و میدان‌های نفتی حوزه خزر را مساعد‌تر عنوان کرد.با این حال زنگنه در جمع خبرنگاران امکان حضور شرکت‌های ایرانی در احداث پالایشگاهی 600 هزار بشکه‌ای در برزیل یا صادرات نفت به این کشور را رد نکرد و گفت: درباره تمایل برزیل برای تامین نفت یک پروژه پالایشگاهی در این کشور از سوی ایران، قرار شد ما یک مشاور بین‌المللی را استخدام کنیم که این موضوع را از منظر نگرانی و خواست‌هایی که ما داریم، بررسی کند. هرچند ایران و برزیل به لحاظ جغرافیایی فاصله‌زیادی دارند، اما از نظر کارشناسان مشارکت ایران در احداث پالایشگاه در برزیل، می‌تواند سهم بازار ایران از این کشور در آمریکای جنوبی را تضمین کند.

گزینه برزیلی در لایه نفتی پارس جنوبی

بعد از فروش سهام شرکت مرسک به توتال (شرکت مرسک مشغول مطالعه روی لایه نفتی پارس جنوبی برای توسعه بود) ایران برای توسعه فاز دوم لایه نفتی پارس جنوبی با نگرانی‌هایی مواجه شد. این نگرانی‌ها از قول زنگنه به این موضوع بازمی‌گردد که این شرکت فرانسوی مجری طرح لایه نفتی در سمت قطر نیز هست، موضوعی که می‌تواند از منظر اطلاعاتی نگران‌کننده باشد. به گفته زنگنه «به همین علت ما گفته‌ایم از تعدادی شرکت‌ها مانند شرکت دولتی نفت برزیل، انی ایتالیا، شرکت انگلیسی-هلندی شل و پتروناس مالزی برای مذاکره در این زمینه دعوت کنند، با این حال می‌توان گفت مرسک در این زمینه تجربه خوبی داشت.»وزیر نفت در کنار این موضوع با بیان اینکه «همکاری شرکت‌های برزیلی در زمینه ساخت تجهیزات نفت در ایران برای استفاده در بازار داخلی و صدور به بازارهای منطقه» محور دوم گفت‌وگوی وزیران دو کشور بود، گفت: طرف برزیلی قول داد که گروهی از پتروبراس به ایران سفر کند و در چند ماه آینده مجموعه‌ای از صنعتگران برزیلی به ایران خواهند آمد که ما هم از این موضوع استقبال و زمینه را آماده می‌کنیم.

تمام چالش‌های خزر برای پتروبراس

اما در میان سه محور اعلام‌شده، به‌نظر می‌رسد حضور پتروبراس در حوزه دریای خزر به منظور انجام فعالیت‌های اکتشاف و تولید از دیگر بحث‌ها جدی‌تر باشد. تجربه پتروبراس در آب‌های عمیق باعث شده است این شرکت گزینه‌ای مناسب در ساخت تجهیزات حفاری در آب‌های عمیق دریای خزر و مشارکت برای توسعه‌ میدان‌های نفتی این حوزه در قالب قراردادهای جدید نفتی باشد. این نکته‌ای بود که زنگنه در صحبت‌های خود به آن اشاره کرد و گفت: شرکت‌های نفتی برزیل به‌ویژه پتروبراس، تجربه خوبی در زمینه تحقیق و توسعه میدان‌‌های نفتی در آب‌های عمیق دارند و این تجربه می‌تواند در دریای خزر مورد استفاده قرار بگیرد. بر اساس آمارهای موجود، بیش از ۹۴ درصد از ذخایر نفت خام برزیل در مناطق فراساحلی و در آب‌های اطراف ایالت ریودوژانیرو قرار دارند و به همین واسطه این کشور تجربه‌های خوبی در زمینه فعالیت در آب‌های عمیق به‌دست آورده است.

تجربه شرکت‌های نفتی برزیل از جمله پتروبراس در آب‌های عمیق، عمدتا از طریق همکاری با شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و قراردادهای مشارکت در تولید یا قراردادهای خدماتی که با آنها داشته‌اند به دست آمده است. به گفته کارشناسان در حالیکه سهم تولید داخل برزیل در قراردادهای نفتی دهه 90 حدود 30 تا 40 درصد بوده، این سهم حالا (به فراخور نوع قرارداد) به 60 تا 70 درصد رسیده که نشان از توانایی این شرکت در فعالیت‌های نفتی در آب‌های عمیق دارد. به این ترتیب کارشناسان عقیده دارند برزیل می‌تواند در ساخت تجهیزات حفاری و برداشت نفت از آب‌های عمیق حوزه خزر با ایران همکاری داشته باشد، حوزه‌ای که تا‌کنون ایران موفق به برداشت نفت و گاز از آن نشده است.

با این حال در این میان برخی چالش‌ها وجود دارد که ورود پتروبراس به حوزه خزر را با اما و اگرهایی همراه می‌کند. نخستین چالش خود منطقه خزر است. در واقع از آنجا که این حوزه به لحاظ فنی و ذخایر اثبات‌شده نفت خام جای کار زیادی دارد و برخی اختلاف‌ها نیز در تعیین رژیم حقوقی دریای خزر وجود دارد، شرکتی که وارد این حوزه می‌شود، ضمن اینکه باید با سرمایه‌گذاری بالا وارد حوزه نفتی در بزرگ‌ترین دریاچه جهان شود، باید ریسک‌های فراوان مالی، فنی و زمانی را نیز بپذیرد. از دیگر سو با توجه به شرایطی که شرکت پتروبراس دارد، بعید به نظر می‌رسد این شرکت سرمایه کافی برای وارد شدن به ایران داشته باشد. مطابق اعلام شرکت نفت پتروبراس، این شرکت در چشم‌انداز سال 2017 تا 2021 به 1/ 74 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد که 82 درصد از آن مطابق برنامه باید به اکتشاف و تولید به‌ویژه در آب‌های عمیق اختصاص داده شود.

با این حال آنطور که زنگنه در جمع خبرنگاران تاکید کرد «شرکت‌های نفتی برزیل تنها می‌توانند با سرمایه‌گذاری مستقیم در ایران یا ایجاد سرمایه‌ مشترک با همتاهای خود در پروژه‌های نفتی و گازی فعالیت کنند.» برزیل در نیمه نخست سال‌جاری میلادی روزانه 17/ 2 میلیون بشکه نفت تولید کرده است که مصرف‌کننده تقریبا تمام این میزان بوده است. این میزان تولید در نیمه اول سال 2016 به‌طور میانگین 05/ 2 میلیون بشکه در روز بوده است. به این ترتیب اگرچه برزیل دارای تجربه کافی برای فعالیت در آب‌های عمیق دریای‌خزر است و برای حضور در این منطقه نیز تمایل دارد، اما باید دید این تجربه در آینده با سرمایه‌گذاری برزیلی‌ها منجر به توسعه حوزه نفتی دریای خزر یا لایه نفتی پارس‌جنوبی خواهد شد یا خیر.