اگر فعالیت‌های اقتصادی به لحاظ قانونی، مشروعیت، اخلاقی و شرعی مورد بررسی قرار گیرند و برای سهولت گفتمان درباره این بررسی با رنگ توصیف شوند، معمولا نمودار رنگی این پدیده میان طیفی از رنگ سفید که نماد شفافیت کامل فعالیت اقتصادی که همانا مشروع، قانونی، اخلاقی و شرعی است تا رنگ سیاه که نماد غیرمشروع و غیرقانونی و غیرشرعی است، امتداد می‌یابد.

در میانه این دو رنگ سفید و سیاه، رنگ خاکستری نماد آن دسته از فعالیت‌های اقتصادی است که غیرقانونی اما شرعی است. در محدوده اقتصاد سیاه، مبادلات و فعالیت‌ها حول محور قاچاق مواد مخدر، انسان و نظایر آن در جریان است، در این حوزه‌ها که از سازماندهی وسیعی در سطح جهانی نیز برخوردار هستند، گردش حجم پولی بیشتر از هزار میلیارد دلار در سال تخمین زده می‌شود. با در نظر گرفتن استدلال فعالین در حوزه اقتصاد خاکستری متوجه می‌شویم که مبارزه با قاچاق کالا امری پیچیده است و برای مبارزه با آن باید حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز وارد شوند.

در حال حاضر تخمین زده می‌شود که حدودا ٢٠ تا ١٥ درصد از فعالیت‌های اقتصادی در کشور در حوزه خاکستری متمرکز شده است و در این حوزه هم تخمین زده می‌شود که حجم قاچاق کالادر حدود ١٢ میلیارد دلار باشد. بنابراین اگر به صورت فایده و هزینه مبارزه با اقتصاد خاکستری را مورد بررسی قرار دهیم می‌توان استدلال کرد که ضرر مستقیم فعالیت در زمینه قاچاق کالا به درآمد گمرکی کشور رقمی درحدود ٥ میلیارد دلار است.

واقعیت این است که کشور ما به دلیل داشتن مرزهای طولانی بعضا با فقیرترین کشورهای جهان و به دلیل مسائل و مشکلات مختلف در داخل کشور نمی‌تواند همه توان خود را برای مبارزه با قاچاق کالا به کار گرفته است، اما اگر قرار باشد اقتصاد کشور سفید و شفاف شود و این مدل فعالیت اقتصادی در کشورمان نهادینه شود نیاز به برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در بلندمدت است چراکه باید با همه ریشه‌های فرهنگی و اقتصادی اقتصاد خاکستری برخورد مسوولانه کرد. درحین فرهنگ‌سازی و تدبیر در برخورد و مداوای اقتصاد خاکستری نباید مبارزه با علل و مبادی اقتصاد سیاه را فراموش کرد. شدت و حدت مبارزه با اقتصاد خاکستری می‌تواند به بزرگ شدن اقتصاد سیاه منجر شود.

تنها راهبرد کلیدی در این مبارزه، همراه کردن مسیر و ایجاد تسهیلات و راهکارهایی برای ورود فعالان حوزه اقتصاد خاکستری به اقتصاد سفید است و باید پیش از اینکه هزینه فعالیت در اقتصاد خاکستری را افزایش دهیم، راه ورود به اقتصاد سفید و شفاف را جذاب کنیم. بدین‌ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که مبارزه با قاچاق کالا، هرگز با بگیرو ببند به نتیجه نمی‌رسد، بلکه باید هزینه فعالیت در اقتصاد سفید بسیار کمتر از اقتصاد خاکستری شود. فرهنگ مبارزه با قاچاق نباید در سطح بماند بلکه باید در اعماق ذهنیت جامعه نهادینه شود تا فعالین اقتصادی و مردم حس کنند در هوای پاک اقتصاد سفید نسبت به اقتصاد خاکستری، تنفس و کار کردن چقدر عالی است.