بر اساس مطالعات آینده‌پژوهی ایران، برخی از مهم‌ترین چالش‌ها و بحران‌هایی که اتفاقا تاثیر مستقیمی بر گردشگری کشور دارند شامل بحران آب، بحران ساختارهای نامناسب اقتصادی، بیکاری، بحران سرمایه اجتماعی، ریزگردها، ناامیدی اجتماعی، فساد سیستمی و رکود تورمی هستند. کارشناسان معتقدند اساسا بخش قابل‌توجهی از این مشکلات و بحران‌ها را می‌توان با برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های صحیح در حوزه گردشگری، کنترل کرد. کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران در تازه‌ترین گزارش خود به آینده‌پژوهی گردشگری کشور پرداخته است. محمود حسن‌پور و مرضیه شاهی‌سوندی ۶ عامل را به‌عنوان مهم‌ترین و موثرترین عامل‌ها در توسعه گردشگری ایران عنوان کردند.

رفع تدریجی تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران یکی از این عوامل است. بر این اساس روند برداشتن سایه سنگین تحریم‌ها از سر کشور اثرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی چشمگیری داشته است. افزایش ورود گردشگران بین‌المللی حاصل تعدیل تصویر ذهنی آنها از ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای برجام رقم خورده است، از این‌رو این موفقیت به‌دست آمده در بلندمدت در افزایش اعتماد اجتماعی بین‌المللی، افزایش سرمایه‌گذاری، رشد سهم تولید ناخالص گردشگری، افزایش اشتغال، تنوع اقتصادی، بهبود زیرساخت‌های عمومی و گردشگری و ... تاثیر خواهد داشت. با این حال به‌دلیل پابرجا باقی‌ماندن تحریم‌های آمریکا در حوزه غیرهسته‌ای علیه ایران، هنوز مسیر پیش‌روی سرمایه‌گذاران خارجی به‌طور کامل هموار نشده و برداشتن موانع مشمول گذر زمان است.

فقدان برنامه‌ریزی نیز یکی دیگر از چالش‌های تاثیرگذار بر گردشگری ایران به‌شمار می‌رود. عدم موفقیت در برنامه‌ریزی گردشگری در ایران علت‌های مختلفی از جمله تفاوت ارزش‌ها، نوع نگاه به برنامه‌ریزی و جایگاه و اهمیت آن، نظام برنامه‌ریزی و خط‌مشی‌گذاری، ساختار و فرآیند تصمیم‌سازی، سیستم ارزیابی، نبود پایگاه‌های داده و اطلاعات شفاف، به‌روز و دقیق، نوع مشارکت مردم و چالش در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، محیطی و ... دارد که این بخش را با مشکلاتی مواجه کرده است. در واقع، برنامه‌ریزی گردشگری در کشور ما به روش سنتی و به دور از فناوری‌های روزآمد صورت می‌گیرد و برنامه‌های تدوین‌شده در زمینه گردشگری معمولا با اوضاع و دستاوردهای علمی دوره زمانی حاضر تطابق ندارند که به ناپایداری توسعه منتهی می‌شود. با این حال در صورت برنامه‌ریزی و توسعه پایدار برنامه‌ریزی شده، گردشگری می‌تواند به بهبود شاخص‌های عدالت اجتماعی، ارتقای سطح زندگی، رفاه عمومی، تعادل و توازن منطقه‌ای منجر شود.

یکی دیگر از عوامل مورداشاره در گزارش اتاق ایران، امنیت نسبی ایران در منطقه نسبت به کشورهای همسایه است. در چند سال اخیر این عامل موثر در مقصد، یکی از ابعاد تقویت‌کننده تصمیم‌گیری گردشگران برای سفر به ایران بوده است. امنیت برای صنعت گردشگری شرط لازم است اما کافی نیست و ما این شرط لازم را برخلاف کشورهای منطقه در اختیار داریم و می‌توانیم از آن به بهترین شکل ممکن بهره بگیریم.

صدور ویزای ۳ ماهه فرودگاهی در ایران نیز از منظر این گزارش، عامل دیگری در این زمینه محسوب می‌َشود. با توجه به روند رو به رشد ورود گردشگران خارجی به کشور پس از رفع تحریم‌ها، ارائه تسهیلات مورد نیاز گردشگران در بخش صدور ویزا و ایجاد امکانات اقامتی به‌عنوان یکی از سیاست‌های مهم دولت دوازدهم در بخش گردشگری موردتوجه قرار گرفته است. ویزای فرودگاهی در حال حاضر در مبادی ۹ فرودگاه، امام‌خمینی(ره) تهران، شیراز، اصفهان، مشهد، تبریز، بندرعباس، لارستان، کیش و قشم برای گردشگرانی که قصد ورود به ایران دارند صادر می‌شود و همچنین در فرودگاه‌های ارومیه، اهواز، یزد و مهرآباد تهران نیز مقدمات صدور ویزای فرودگاهی فراهم‌ شده است.

از سوی دیگر تیرگی روابط ایران با برخی کشورهای منطقه از جمله عربستان طی چند سال گذشته عامل موثر دیگری بر توسعه گردشگری کشور به‌شمار می‌رود. این موج منفی حاصل از جریانات سیاسی بر نظام گردشگری و گردشگرپذیری ایران تاثیرات مستقیم و غیرمستقیمی خواهد داشت که در صورت مدیریت نکردن آن، زخمی درمان‌ناپذیر بر چهره گردشگری ایران به‌جا خواهد گذاشت. براساس این گزارش، بهبود نسبی وضعیت حمل و نقل هوایی کشور نیز ششمین عامل موثر در این حوزه است. یکی از دستاوردهای زودهنگام برجام بهبود جایگاه حمل و نقل هوایی کشور بود. خرید هواپیماهای جدید از غول‌های هواپیماسازی دنیا علاوه‌بر رفع دغدغه نوسازی ناوگان هوایی کشور پس از چندین سال، گامی بلند در جهت کاهش بیکاری برداشت. به گفته مسوولان، با این اقدام برای ۸ هزار نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم اشتغال ایجاد خواهد شد.

همچنین مدیرعامل و رئیس هیات‌مدیره هواپیمایی جمهوری‌اسلامی ایران به‌عنوان یکی از اعضای شورای حکام انجمن بین‌‌المللی حمل‌ونقل هوایی (IATA) انتخاب شد که این گام بلندی در جهت بهبود شرایط حمل و نقل هوایی کشور به حساب می‌آید. علاوه‌بر موارد گفته شده، این گزارش تاکید می‌کند که روند کاهش و تحلیل منابع طبیعی ایران نیز بر آینده گردشگری کشور اثر خواهند گذاشت. طبق آمارهای رسمی و به اعتقاد کارشناسان، ایران درآستانه بحران آب به‌سر می‌برد و طی سال‌های آینده تامین آب به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور در بسیاری از استان‌ها، شهرها و مناطق تبدیل می‌شود. خالی‌شدن منابع آبی کشور و تهدید خشکسالی موجب تغییرات اقلیمی ناخوشایندی می‌شود، روند مهاجرت از روستاها به شهرها را بیشتر می‌کند، درگیری‌های مناطق را بر سر آب افزایش می‌دهد و حتی ممکن است امنیت ملی را به خطر اندازد. بنابراین در صورت تحقق اهداف سند چشم‌انداز ۲۰ ساله گردشگری و عدم برنامه‌ریزی بهینه، فشار فزاینده‌ای روی منابع آبی کشور وارد خواهد شد و بخش خانگی اولین قربانی و بخش گردشگری نیز قربانی بعدی خواهد بود.