طبیعت ریسک‌گریز انسان او را به سمت کاهش احتمال ضرر سوق می‌دهد. بیمه‌ها نیز به همین منظور تاسیس شده‌اند. انسان قرن ۲۱، بیش از پیش در معرض خطر حوادث قرار دارد. افزایش احتمال خطر باید با تمهیداتی از سوی خانوار روبه‌رو شود. خدمات بیمه گزینه مناسبی برای ریسک‌گریزی خانواده‌ها است. مدیریت بهینه ریسک در خانواده، می‌تواند از هزینه‌های بسیار گزافی که ممکن است به‌صورت ناگهانی در مسیر زندگی‌شان قرار بگیرد، جلوگیری کند.

ماتریس مدیریت ریسک

وجود بیمه‌ به خودی خود بیان‌گر وجود احتمال خطر است. هرچه احتمال این خطر برای خانواده بیشتر باشد، لزوم استفاده از آن نوع بیمه نیز افزایش می‌یابد. به‌طور کلی هیچ شرکت بیمه‌ای حاضر به تقبل ضرر نیست و اگر ریسکی وجود نداشته باشد بیمه‌ای هم در آن خصوص ارائه نمی‌شود. یک روش کلی برای مدیریت ریسک، استفاده از ماتریس ریسک است. این ماتریس جدولی است که در آن احتمال وقوع خطری خاص با هزینه‌ای که به همراه دارد گنجانده می‌شود. برای مثال نرخ احتمال تصادف هر نفر در ایران سالانه ۴/ ۰ درصد است و هزینه‌ای که به بار می‌آورد ضریب تخریب ناخشنود‌کننده ۳ دارد. ضریب تخریب مقداری از ۱ تا ۴، بسته به شدت تخریب است.

در سمت دیگر، نرخ وقوع خطر برای اعتبار موجود در خانه بسیار پایین است. در واقع نگهداری اعتبار به میزان بالا در خانه به پدیده‌ای نادر تبدیل شده‌است. هر چند اگر مقدار اعتبار زیاد باشد ضرر آن زیاد می‌شود؛ اما بنا به گزارش بیمه مرکزی در سال ۹۴، تنها یک هزارم درصد از بازار بیمه، به بیمه اعتبار اختصاص داشته است؛ بنابراین ضرب احتمال وقوع و میزان تخریب در مورد ریسک سوانح رانندگی به وضوح مقدار بسیار بیشتری نسبت به مقدار به‌دست آمده درخصوص ریسک اعتبار است. بنابراین هرچه نمره ریسکی بالاتر شود و به خانه‌های قرمز جدول ماتریس نزدیک شود، نیاز بیشتری برای پیگیری ایجاب می‌کند. مدیریت ریسک با مشاهده ترتیب این ضرایب آسان می‌شود. به هر میزان که این ضریب نسبت به ضرایب دیگر بزرگ‌تر باشد، لزوم استفاده از طرح بیمه خاص آن زمینه افزایش می‌یابد.

جهان در تکاپوی درمان‌گری

سازمان بهداشت جهانی در آخرین گزارش خود در سال ۲۰۱۴، هزینه سلامت هر نفر در ایران را سالانه بیش از ۳۵۰ دلار (به نرخ روز دلار آمریکا) معادل یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان برآورد کرد. میانگین هزینه سلامت در ۱۰ سال اخیر حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان (به نرخ روز دلار آمریکا) است. البته هزینه سلامتی که این سازمان منتشر می‌کند تنها به هزینه درمان مربوط نیست و شامل هزینه خدمات بهداشت و درمان، تغذیه و حمایت‌های درمانی نیز می‌شود. به هر حال هزینه درمان نه تنها در ایران بلکه در تمام نقاط دنیا زیاد است.

دولت بیش از ۶ درصد تولید ناخالص ملی خود را به این هزینه‌ها اختصاص می‌دهد. خانواده‌ها اگر از بیمه‌های درمانی استفاده نکنند ضرر زیادی متحمل می‌شوند. روند افزایش بیماری‌های جسمی و روحی نگران‌کننده است. بیماری‌های خاص در حال رشد‌ند و نسل جوان بیش از نسل‌های پیشین در خطر ابتلا به بیماری‌های گوناگون هستند. این مساله الزام خانواده به استفاده از بیمه‌های درمانی را دوچندان می‌کند. ۱۲۵ هزار بیمار خاص در کشور شناسایی شده‌اند که تنها نیمی از آنها تحت پوشش بیمه‌اند. هزینه درمان بیماری‌های خاص بسیار گزاف است. به‌عنوان مثال متخصصان حوزه دارو و درمان، هزینه درمان سرطان ریه را ماهانه ۳ میلیون و ۶۹۰ هزار تومان تخمین زده‌اند. این هزینه برای بسیاری از خانواده‌ها از درآمد ماهانه‌شان هم بیشتر است. بیمه‌های درمانی و به خصوص بیمه‌های مکمل بخش عمده‌ای از این هزینه‌های سرسام‌آور را پرداخت می‌کنند.

هزینه‌ها؛ سد جلوی درمان

در طبقه فقیر اجتماع، بیماری‌ها به علت هزینه درمانی که دارند جدی گرفته نمی‌شوند و به مرور، قوت گرفتن بیماری و مشکلات ناشی از آن، خانواده‌ها را با بحران مالی مواجه می‌کند. تحت پوشش قرار گرفتن خانوار از این گونه بحران‌ها پیشگیری می‌کند. بنا به پژوهش‌های انجام گرفته در دانشگاه برکلی آمریکا، توجه به سلامت با کاهش هزینه درمان رابطه مستقیم دارد و تحت پوشش خدمات درمانی بودن توجه فرد را نسبت به وضعیت جسمی و روحی‌اش ارتقا می‌بخشد.

از ضرورت تا اولویت

خانواده باید بتواند با برنامه‌ریزی مدون ریسک‌گریزی خود را مدیریت کند. زمانی اهمیت این مدیریت مشخص می‌شود که خانواده گامی فراتر از تحت پوشش بیمه‌های ضروری بودن بردارد. گزارش‌های منتشرشده توسط مرکز آمار بیمه مرکزی نشان می‌دهند بیشترین سهم از خسارت‌های پرداختی توسط شرکت‌های بیمه، به بیمه شخص ثالث و بیمه درمان اختصاص دارد. در پنج سال اخیر، نیمی از عایدی بازار بیمه و خسارت‌های پرداختی، به پوشش ریسک‌های مربوط به سوانح رانندگی معطوف شده‌اند. بیمه‌های مربوط به سوانح رانندگی، بیمه شخص ثالث، بدنه خودرو و بیمه حوادث راننده هستند. بیمه سلامت هم با ۲۴ درصد سهم تولید بیمه و نرخ ۳۰ درصدی بازگشت خسارت پس از سوانح رانندگی در رتبه دوم اهمیت قرار دارد.

چتر ارزان برای عمر گران‌

بیمه عمر که از نظر برخی کارشناسان جز رشته‌های ضروری بیمه نیست، سهم خود را در بازار بیمه ایران افزایش داده ‌است. در نیمه ابتدایی سال ۹۴، ۸/ ۱۲ درصد از بازار به بیمه عمر اختصاص داشت که در چهار ماه نخست سال جاری به بیش از ۱۶ درصد رسیده ‌است. اهمیت آینده‌نگری و نگرانی از اتفاق‌های پیش‌رو، جامعه را به سمت استفاده بیشتر از بیمه زندگی کشانده‌ است. بیم از آینده، بیمه عمر را به سبد ریسک‌گریزی خانوار افزوده است. بیمه‌های غیر‌ضروری باید با دقت انتخاب شوند تا ساختار مادی خانواده را دچار مشکل نکنند.

گریزی نیست، چاره اما هست

در جامعه معاصر از وجود ریسک، گریزی نیست و جامعه بشری باید در جست‌و‌جوی راه‌های مقابله با آن باشد. برخی ریسک‌ها که بنیادی هستند با تلاش دولت‌ها و نهاد‌های عمومی سامان داده می‌شوند: پلیس شهری، آتش‌نشانی و ستاد بحران از این‌گونه نهاد‌ها هستند. سطح دیگری از ریسک‌ها متوجه افراد و خانواده‌هاست و از حوزه مدنی خارج است. البته که سیاست‌گذاری و خواست اجتماعی بر این نوع از ریسک‌ها اثر می‌گذارند؛ اما افراد، توان بیشتری در کنترل این ریسک‌ها دارند. مدیریت نااطمینانی در حوزه استحفاظی خانواده است و پرورش کودکان، رفاه خانواده، سلامت جسمی روحی اعضا و پیشرفت اقتصادی از پیامد‌های مدیریت صحیح در این زمینه‌ هستند.