در این رابطه «واحد اطلاعات اکونومیست (EIU)»‌ در تحلیلی مدعی شده است که عدم‌ تایید توافق هسته‌ای توسط دونالد ترامپ به معنای خروج آمریکا از آن نخواهد بود. پس از عدم تایید برجام توسط رئیس‌جمهوری، کنگره آمریکا ۶۰ روز فرصت خواهد داشت تا در مورد وضع مجدد تحریم‌های هسته‌ای تصمیم‌گیری کند. به گزارش «واحد اطلاعات اکونومیست» انتظار می‌رود کنگره چنین کاری را انجام ندهد.

توافق باقی می‌ماند؟

در طول رقابت‌های انتخاباتی، دونالد ترامپ بارها از پاره‌کردن برجام یا مذاکره مجدد آن سخن گفت. تاکنون ایران و طرف‌های دیگر امضاکننده – شامل انگلیس، فرانسه، روسیه، چین، آلمان و اتحادیه اروپا – به تعهدات خود در برجام پایبند بوده‌اند. این کشورها مخالف هرگونه مذاکره مجدد پیرامون موضوع هسته‌ای ایران هستند. صرف‌نظر از بعد خارجی، در داخل آمریکا نیز بسیاری از مشاوران و همکاران ترامپ خواهان نگه‌ داشتن برجام هستند. وزیر دفاع جیمز متیس، وزیر خارجه رکس تیلرسون و مشاور امنیت ملی مک‌مستر از جمله این افراد به‌شمار می‌روند. به‌عنوان مثال در سوم اکتبر، جیمز متیس اعلام کرد که منافع امنیت ملی آمریکا در گرو حفظ برجام است.

به گزارش «واحد اطلاعات اکونومیست»، عدم تایید برجام ساده‌ترین راه برای ترامپ است. این اقدام ترامپ، خطر از بین رفتن کامل برجام را به‌دنبال خواهد داشت. با این‌حال بقای برجام وابسته به مدت ۶۰ روزه‌‌ای است که کنگره آمریکا باید در آن مدت درباره وضع مجدد تحریم‌های هسته‌ای تصمیم‌گیری کند. به عقیده کارشناسان «اکونومیست»، درحال حاضر بسیار بعید است که کنگره آمریکا رای به وضع مجدد تحریم‌ها دهد. در این رابطه دموکرات‌ها برای حفظ برجام هم‌قسم شده‌اند و هیچ اجماعی در میان نمایندگان جمهوری‌خواه برای از بین بردن برجام وجود ندارد. به‌علاوه مخالفت‌های بین‌المللی ضدتصمیم ترامپ و لابی‌های احتمالی که در این زمینه توسط دیگر کشورهای امضاکننده توافق وجود خواهد داشت مانع از رای کنگره به وضع مجدد تحریم‌های هسته‌ای خواهد شد. بنابراین می‌توان انتظار داشت که حتی با عدم‌تایید ترامپ، برجام به مسیر خود ادامه دهد.

گزینه‌های ترامپ و پاسخ‌های ایران

ترامپ از استراتژی‌های ضدایرانی گسترده‌تر در دولت خود خبر داده است. احتمالا این اظهارات با هدف انحراف افکار از فعالیت‌های هسته‌ای ایران به دیگر موضوعات همچون نفوذ چشمگیر ایران در منطقه و برنامه‌های موشکی این کشور طراحی شده است؛ چراکه تاکنون ایران برنامه‌های هسته‌ای خود را طبق مفاد برجام محدود کرده است. گرچه دولت ترامپ در دوران پسابرجام برخی تحریم‌ها را ضدآزمایش‌های موشکی ایران وضع کرده است، اما امکان گسترش این تحریم‌ها برای هدف قرار گرفتن افراد و کسب‌وکارهای بیشتر وجود دارد. در این رابطه به احتمال فراوان، وارد کردن سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریستی یکی از اقدامات دولت در گسترش تحریم‌ها خواهد بود. البته گسترش تحریم‌ها و اظهارات نسنجیده ترامپ خطر از بین بردن برجام از جانب ایران را نیز افزایش می‌دهد، چراکه از دید ایران برجام دیگر ارزش نگه‌داشتن نخواهد داشت. ایران هیچ فرصتی برای مذاکره مجدد برجام قائل نیست و در صورت وضع مجدد تحریم‌های هسته‌ای این توافق را از بین خواهد برد. ترس از نقض تحریم‌های آمریکا یا برقراری تحریم‌های جدید، مانع از سرمایه‌گذاری شرکت‌های بین‌المللی در ایران شده است. به‌علاوه، میلیاردها دلار پول‌های بلوکه شده پس از توافق هسته‌ای به این کشور بازگشته است. بنابراین ضرر از بین رفتن برجام بیش از همه متوجه آمریکا است؛ چراکه طرف ایرانی تاکنون منافع خود از برجام را به‌دست آورده است.

ایران در توافق هسته‌ای خود را قابل اعتماد نشان داده است. بنابراین با وجود ترس شرکت‌های بین‌المللی برای ورود به بازارهای ایران، سرمایه‌گذاری‌های خارجی در این کشور رو به افزایش است. در اوایل امسال، «توتال»، غول انرژی فرانسه، قراردادی ۵ میلیارد دلاری برای توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی با طرف ایرانی به امضا رساند. تعداد زیادی از شرکت‌های دیگر نیز همچون رنو فرانسه، واگن‌سازی «ترنس مش هلدینگ» روسیه، شرکت‌های هواپیماسازی «بوئینگ و ایرباس» و... از ورودکنندگان به بازار ایران بوده‌اند. به ادعای «واحد اطلاعات اکونومیست» منافعی که اقتصاد ایران برای کشورهای غربی به همراه دارد بیش از آن است که کشورهای غربی تصورش را می‌کردند. بسیاری از شرکت‌هایی که برای سرمایه‌گذاری وارد ایران شده‌اند غیر از کشورهای امضاکننده توافق هسته‌ای بوده‌اند. به عبارتی دیگر اقتصاد درحال توسعه ایران که از منابع غنی و جمعیت تحصیلکرده بهره می‌برد به حدی برای شرکت‌های خارجی جذاب است که حتی اگر نیاز باشد برای مراوده با ایران تحریم‌های آمریکا را دور بزنند، این‌کار را می‌کنند.

اثرات منطقه‌ای

تشدید تنش میان ایران و آمریکا عواقب ژئوپلیتیک گسترده‌ای به همراه دارد. تاکنون منطقه خلیج‌فارس – جایی که پایگاه‌ها و شناورهای نظامی دو کشور مستقر هستند – شاهد چنین تنش‌هایی بوده است. در سوریه،‌ عراق، یمن و... نیز نایبان این دو کشور در جنگ با یکدیگر هستند. در این رابطه، رویایی مستقیم این دو کشور در منطقه خاورمیانه بحرانی اساسی در بازارهای انرژی جهان و سایر بخش‌های اقتصادی ایجاد خواهد کرد؛ چراکه حدود ۲۰ درصد از نفت‌های صادراتی جهان از تنگه هرمز و تحت کنترل ایران جابه‌جا می‌شود. در این راستا سایر کشورها نیز حداقل در منطقه خلیج‌فارس خواهان ایجاد ثبات هستند.

عدم تایید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، روابط آمریکا و متحدان جهانی‌اش را تیره خواهد کرد. حمایت کشورهای اروپایی همچون فرانسه و انگلیس از توافق هسته‌ای بی‌نظیر است. از طرفی بی‌اعتباری آمریکا در عمل به تعهدات بین‌المللی خود باعث شده اروپایی‌ها در زمینه سیاست خارجه، مسیر خود را از آمریکا جدا کنند.

در واقع کشورهای جهانی به این نتیجه رسیده‌اند که در سایر مسائل جهانی – همچون بحران کره‌شمالی – و در مسیر یافتن راه‌حل‌های دیپلماتیک دیگر نمی‌توان به آمریکا اعتماد کرد. بنابراین انتظار می‌رود ایرانی‌ها از این فرصت استفاده کرده تا میان متحدان دیرینه – آمریکا و سایر کشورهای غربی – شکاف ایجاد کنند. البته نباید غافل شد که مواضع تند ترامپ علیه ایران، خوشحالی متحدان منطقه آمریکا همچون عربستان، امارات و اسرائیل را به همراه دارد.