این قرارداد از دو وجه سیاسی و اقتصادی برای ایران حائز اهمیت خواهد بود. نخست اینکه شرکت‌های روسی به‌‌رغم اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا حاضر به اعتباردهی به ایران شد‌ه‌اند. موضوعی که انعکاس‌دهنده اهمیت وجهه سیاسی این قرارداد برای ایران است. افزون بر این، قرارداد منعقدشده یک اتفاق جدید اقتصادی نیز محسوب می‌شود؛ چراکه در این قرارداد تامین مالی، ایران به جای انعقاد قرارداد تامین مالی با بانک، با یک موسسه بیمه‌ای تفاهم کرده است. موضوعی که می‌تواند تضمینی برای اجرایی شدن قرارداد و تامین مالی با دغدغه کمتر شود. این تفاهم‌نامه تامین مالی روز گذشته میان بانک مرکزی ایران و موسسه دولتی بیمه صادراتی روسیه (اکسیار) امضا شده است. سهامداران عمده این شرکت دولتی، بانک VEB و مرکز صادرات روسیه هستند. ظرفیت اعتباری در حال انبساط این شرکت نیز در حدود 5/3 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. انعقاد قراردادهای این‌چنینی از یکسو با ارائه سیگنال به سایر سرمایه‌گذاران تصویر ریسک اعتباری ایران را بهبود خواهد بخشید و از سوی دیگر با رعایت استانداردها و الزامات، دروازه تجارت جهانی را به روی ایران خواهد گشود.

پاتک روسی به هدف ترامپ

یادداشت تفاهم تامین مالی میان بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و موسسه دولتی بیمه صادراتی روسیه (اکسیار) امضا شد. امضای یادداشت تفاهم با آژانس بیمه‌ای اکسایر روسیه، یک پیام سیاسی به ترامپ و یک دستاورد اقتصادی جدید برای ایران داشت. در پیام سیاسی، مشخص شد که تاکنون ترامپ قادر به عقب‌نشینی طرف‌های تجاری ایران نشده است. در دستاورد اقتصادی نیز تضمین بیمه‌ای شرکت اکسایر ، قرارداد تامین‌مالی را برای بانک‌های روسی جذابتر کرده و باعث شده احتمال عقد قرارداد فاینانس با طرف روسی افزایش یابد.  شاید در نظر اول، این تفاهم نیز مانند موارد قبلی باشد و تفاوت خاصی بین آنها دیده نشود. اما نگاه ریزبینانه به دو اهمیت ویژه فاینانس اخیر پی می‌برد. این دو اهمیت در قالب‌های سیاسی و اقتصادی قابل بررسی است.

روی سیاسی: یادداشت تفاهم فاینانس اخیر درست بلافاصله پس از صحبت‌های دونالد ترامپ به امضا رسیده است. می‌توان از آن به‌عنوان سیگنالی عملی از جانب روسیه در قبال برجام یاد کرد. روسیه با این اقدام، موضع خود در قبال روابط اقتصادی با ایران را ترسیم کرد؛ آن هم درست پس از تهدیدات ترامپ. این نگرانی در داخل و خارج وجود داشت که سخنان ترامپ، طرف‌های خارجی را برای همکاری اقتصادی با ایران دچار تردید کند. چراکه عده‌ای معتقد بودند سخنان ترامپ ریسک همکاری اقتصادی با ایران را بالا برده است. دسته‌ای از تحلیلگران، برقرار بودن برجام بدون حضور قوی آمریکا را باعث ضعف و سستی برجام می‌خواندند و تاکید می‌کردند که عملا برجام دیگر نفعی برای ایران نخواهد داشت. آنها طبق استدلال خود، به این نتیجه می‌رسیدند که ایران در نهایت به دلیل عدم تامین منافع خود، وادار به خروج از برجام خواهد شد.

اما اکنون با امضای این یادداشت تفاهم، این تحلیل به عقب رانده شد. تمامی شرکای برجامی ایران، علیه مواضع رئیس‌جمهوری آمریکا جبهه گرفتند. اما این اقدام روسیه، اولین پاسخ عملی به سخنان ترامپ بود. امضای یادداشت تفاهم در روز گذشته، شروع محکمی برای دوره جدید برجام است. حداقل فعلا آمریکا و ترامپ نتوانسته‌اند ترسی را در دل شرکای تجاری ایران ایجاد کنند. شاید برخی تصور کنند که تفاهم اخیر به دلیل روابط سیاسی خوب ایران و روسیه و در پاسخ به تهدیدات ترامپ امضا شده است، اما این تحلیل صحیح نیست. درست است که روابط سیاسی ایران و روسیه طی سال‌های اخیر در شرایط مطلوبی به سر برده است، اما این روابط سیاسی خوب منجر به روابط اقتصادی خوب نشده بود. ایران روابط اقتصادی نزدیکی با روسیه نداشت.

شاهد این ادعا میزان مبادلات ایران و روسیه است. طبق آمار گمرگ، در نیمه اول سال جاری، میزان واردات از روسیه 328/7 میلیون دلار بوده است. این میزان مبادلات، روسیه را در جایگاه سیزدهم کشورهای طرف معامله ایران در واردات قرار داده است، همتراز کشورهایی چون برزیل و سنگاپور. این جایگاه با جایگاه کشوری مانند کره جنوبی یا ترکیه در این فهرست قابل‌مقایسه نیست. میزان واردات ایران از کشورهای ترکیه و کره‌جنوبی در شش ماه اول امسال، بیش از 1/5 میلیارد دلار بوده است. میزان واردات از امارات نیز بالای ۴ میلیارد دلار گزارش شده است. در سمت صادرات اوضاع بدتر است. روسیه در بین ۱۵ کشور اول مقصد صادرات از ایران، جایگاهی نداشته است. آمار واردات و صادرات گویای این است که رابطه سیاسی خوب با روسیه، چندان نمود اقتصادی نداشته است. حتی در اوج تحریم‌ها نیز بانک‌های روسی کمک چندانی به ایران نکردند. همه اینها نشان می‌دهد روسیه صرفا به دلیل دوستی سیاسی، دوستی اقتصادی را دنبال نخواهد کرد. در نتیجه امضای یادداشت تفاهم اخیر، پیام سیاسی روشنی را برای ترامپ می‌فرستد. اگر به این تفاهم، اظهارنظر کریستین لاگارد، رئیس صندوق بین‌المللی پول را نیز اضافه کنیم، روشن می‌شود که ترامپ فعلا قادر نبوده فرصت‌های اقتصادی حاصل از برجام را از ایران بگیرد.

روی اقتصادی: روی دیگر ماجرا، تفاوت فنی و اقتصادی است که این قرارداد را متمایز از قراردادهای پیشین فاینانس می‌کند. طرف تفاهم اخیر، یک شرکت آژانس بیمه دولتی بوده است نه یک بانک یا موسسه مالی. در هر قرارداد فاینانس، سه ضلع حضور دارند: فاینانسور(ارائه دهنده فاینانس)، وام‌گیرنده و شرکت بیمه‌ای. نقش شرکت بیمه‌ای این است که ریسک عدم بازپرداخت تسهیلات را به حداقل برساند و در واقع بازپرداخت تسهیلات را برای بانک‌های وام دهنده تضمین کند. شرکت بیمه‌ای غالبا یک شرکت دولتی از طرف کشور وام دهنده و به نوعی صندوق ضمانت صادرات آنها است. آژانس بیمه‌ای در یک قرارداد جداگانه تضمین‌های لازم را از دولت کشور وام‌گیرنده می‌گیرد. در مورد کشور ما نیز وزارت امور اقتصادی و دارایی ضامن بانک‌های داخلی برای بازپرداخت تسهیلات می‌شود. در نتیجه در هر قرارداد فاینانس پس از عقد قرارداد باید به دنبال امضا با آژانس بیمه‌‌ای برای تضمین تسهیلات شد.

اتفاقی که در روز گذشته افتاده، باعث می‌شود تا رغبت بانک‌ها برای عقد قرارداد فاینانس بیشتر شود. چراکه ضمانت وام‌ها پیش از امضای قرارداد تامین شده است. در نتیجه بانک‌های روسی برای ارائه فاینانس دغدغه بیمه‌ای نخواهند داشت. برای بانک‌ها ورود به این شکل از تامین مالی جذاب‌تر خواهد بود. مثلا اگزیم بانک روسیه که زیرمجموعه شرکت بیمه اکسیار است، می‌تواند بدون دغدغه بیمه‌ای در نقش فاینانسور ظاهر شود. پیش از این تسهیلات روسی از دولت روسیه به دولت ایران و از بانک‌های تجاری روسی به پروژه‌های زیربنایی کشور به امضا رسیده بود. اختصاص فاینانس 1/2 میلیارد یورویی ونش اکونوم بانک روسیه برای احداث نیروگاه هرمزگان و تامین مالی تولید ۵۰۰ واگن قطار از سمت طرف روسی نمونه‌هایی از موردهای قبلی هستند. با شیوه جدید، انتظار می‌رود روند ارائه تسهیلات برای پروژه‌های زیربنایی کشور تسریع یابد.

بیوگرافی شرکت اکسیار

شرکت اکسیار (EXIAR) در سال ۲۰۱۱ میلادی پس از وضع قوانین جدید برای افزایش سهولت صادرات و واردات در روسیه تاسیس شد. البته سنگ بنای این آژانس بیمه، شرکت واردات و صادرات روسیه بوده است. سهامداران عمده این شرکت دولتی، بانک VEB و مرکز صادرات روسیه هستند. ظرفیت اعتبار این شرکت تا ۳۰۰ میلیارد روبل، معادل 5/24 میلیارد دلار برآورد شده است و روز به روز در حال افزایش است. هدف اصلی از ایجاد این آژانس حمایت و حفاظت از سرمایه‌های داخلی و خارجی از ریسک‌های سیاسی و تجاری بوده است. از رویکرد‌های اصلی این شرکت بیمه سرمایه‌گذاری و اعتبار صادرات، می‌توان به تسهیل هماهنگی ضوابط داخلی روسیه و کشور‌های دیگر، ارتقا و حمایت از ورود سرمایه‌گذاران به بازار‌های ریسکی، بهبود دسترسی به اعتبار و حمایت از بانک‌های خصوصی اشاره کرد. «اکسیار» قرارداد‌های بسیاری در اروپای شرقی و آسیا منعقد کرده‌است و مدام در حال افزایش تعداد و ارزش این قرارداد‌ها است. آژانس بیمه صادرات ارمنستان، اسلواکی و بلاروس به همراه شرکت اسلامی بیمه سرمایه‌گذاری و اعتبار صادراتی و آژانس اعتبار صادراتی روسیه و بانک شرکت‌های کوچک و متوسط از جمله مشتریان جدید این شرکت بزرگ بیمه اعتبار هستند.

اهمیت فاینانس

تا الان حدود ۴۰ میلیارد دلار تامین‌مالی خارجی در سال‌جاری به امضا رسیده است. عقد قرارداد با بانک‌های روسی می‌تواند این میزان را به سطح جدیدی ارتقا دهد. طبق برنامه ششم توسعه، دولت موظف است سالانه ۵۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی برای پیشبرد اهداف رشد اقتصادی و اشتغالزایی تامین کند. با عقد قراردادهای بیشتر این پیام مخابره می‌شود که ایران بار دیگر در حال ورود به اقتصاد جهانی است. هرچه تعداد این قراردادها بیشتر شود، این سیگنال برای جهانیان صادر می‌شود که پرداخت وام به ایران از ریسک کمی برخوردار است. با بالارفتن تعداد قراردادهای فاینانس، ریسک اعتباری ایران نیز به مرور کاهش خواهد یافت. ایران از پس این قراردادها به‌دنبال هدف بهبود رتبه اعتباری خود نیز است. باید این را هم اضافه کرد که اقتصاد ایران از قبل قراردادهای فاینانس، می‌تواند از ظرفیت مدیریتی طرف مقابل نیز بهره ببرد.

با توجه به اینکه بخشی از سرمایه‌گذاری به‌صورت خرید کالا و ارائه خدمات خواهد بود، اجرای برخی پروژه‌های تحت پوشش ازسوی طرف خارجی صورت می‌گیرد. در نتیجه مدیریت پروژه‌ها با بهبود بهره‌وری روبه‌رو خواهند شد. کشورهای صاحب فناوری با توجه به دانش مدیریتی که دارند، می‌توانند قیمت تمام‌شده را در بهینه‌ترین حالت خود حفظ کنند و به کمترین مقدار برسانند. اگر تعداد قراردادهای فاینانس افزایش یابد، مزیت دیگری نیز برای اقتصاد ایران در پی خواهد داشت. با افزایش تعداد کشورهای ارائه دهنده فاینانس، حق انتخاب ایران در گزینش فاینانس حفظ خواهد شد. برای یک پروژه خاص، طرف ایرانی می‌تواند به روزترین تکنولوژی و به‌صرفه‌ترین فاینانس را انتخاب کند.

فضای امضای تفاهم

یادداشت تفاهم اخیر بین معاون ارزی بانک مرکزی و مدیرعامل اکسیار امضا شد. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، الکسی تیوپانف، رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل اکسیار، در این جلسه ضمن ابراز خرسندی از به نتیجه رسیدن مذاکرات در خصوص کلیات قرارداد تامین‌مالی تصریح کرد: «امیدواریم پروژه‌های مختلف بخش خصوصی و دولتی ایران بتوانند به‌زودی از تسهیلات تامین‌مالی بانک‌های روسی استفاده کنند و بدین ترتیب، زمینه گسترش هر چه بیشتر روابط اقتصادی میان دو کشور فراهم شود.» احمدعراقچی، معاون ارزی بانک مرکزی، نیز ضمن ابراز خرسندی از گسترش روابط میان طرفین، خواستار تسریع در تامین مالی پروژه‌های مورد علاقه دو طرف و افزایش هر چه بیشتر همکاری‌ها شد و از به نتیجه رسیدن مذاکرات مربوط به قراردادهای فاینانس ابراز خرسندی کرد.

طبق یادداشت تفاهم اخیر، کلیات شرایط تامین مالی میان بانک‌های ایرانی و بانک‌های روسی مورد توافق قرار گرفت و در چارچوب توافق یادشده، بانک‌های ایرانی می‌توانند برای پروژه‌هایی که مجوزهای داخلی را اخذ کرده باشند، اقدام به دریافت فاینانس از بانک‌های روسی کنند. با توجه به امضای یادداشت تفاهم میان دو طرف، قرارداد عمومی تامین مالی به‌زودی میان بانک‌های ایرانی و بانک‌های روسی امضا و عملیاتی خواهد شد.