گزارش بانک مرکزی از متغیرهای پولی و بانکی در مردادماه نشان می‌دهد شکاف سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت در این ماه به عمیق‌ترین حالت خود رسیده است. سبقت 90/6 هزار میلیارد تومانی سپرده‌های کوتاه‌مدت از بلندمدت به منزله یک نااطمینانی شدید در منابع بانک‌‌ها است. آرایش سپرده‌ها به این شکل، می‌تواند بانک‌ها را با معضل تنگنای منابع مواجه کند؛ چراکه شوک‌های سیاسی یا اقتصادی در بازارهای مالی دیگر، می‌تواند این گسل فعال را بلرزاند و منابع ناپایدار را به خروج از بانک ترغیب کند. بانک مرکزی معتقد است با ابلاغیه کاهش نرخ سود و مهلت ۱۱ روزه توانست مقداری از این ناپایداری را بکاهد و سهم سرمایه‌گذاری بلندمدت را افزایش دهد. برای سنجش این ادعا باید تا گزارش بعدی بانک مرکزی منتظر ماند.
آرایش سپرده‌ها پیش از ابلاغیه نرخ سود

ابلاغیه ۸ بندی بانک مرکزی در آخرین روز مردادماه سال‌جاری به شبکه بانکی ابلاغ شد و یک فرصت ۱۱ روزه به بانک‌ها داده شد تا خود را با بخشنامه جدید تطبیق دهند. در عمل اجرای نرخ سود ۱۵ درصدی در شبکه بانکی کشور به ۱۱شهریور موکول شد. فرصت ۱۱ روزه کافی بود تا بسیاری از بانک‌ها نرخ سود خود را در همین مدت ارتقا دهند تا سپرده‌ها را به سوی خود بکشانند. در آن ایام، جنب و جوش زیادی در شعب بانک‌ها برای جذب سپرده‌ها دیده می‌شد. سپرده‌گذاران در پی تمدید سپرده‌های خود با نرخ سود بالا یا تبدیل آنها از کوتاه‌مدت به بلندمدت بودند. اما بازتاب این فعل و انفعالات در گزارش اخیر بانک مرکزی منعکس نشده است؛ چراکه گزارش اخیر رصد سپرده‌ها تا پایان مردادماه را شامل می‌شود. از این رو تغییر چندانی در روند سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت مشاهده نمی‌شود. در واقع سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت همچون قبل به روند افزایشی خود ادامه داده و سرمایه‌گذاری بلندمدت نیز توان حرکت پایاپای با کوتاه‌مدت‌ها را نداشته است.

داستان رقابت سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت از دی پارسال دچار تغییر شد. در دی ماه ۹۵ بود که میزان سپرده‌ها در سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت از بلندمدت پیشی گرفت. با این چرخش سهم آنها در بازار پول افزایش پیدا کرد. طرح‌های گوناگون و جذاب بانک‌ها برای جذب سپرده نتیجه داده بود و پول مردم را مانند یک آهنربا به سمت خود می‌کشید. اگر از سال ۹۴، تغییرات ماهانه حجم سپرده‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت زیر نظر گرفته شود، در کل این ماه‌ها به جز دو ماه، سپرده‌های کوتاه‌مدت رشد قابل ملاحظه‌ای داشتند. تنها در بهمن ۹۴ و خرداد ۹۵ حجم سپرده‌ها در قالب سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت افت کرد. در اغلب ماه‌ها رشد بالای ۳ درصد در هر ماه ثبت شده بود؛ درحالی‌که برای سپرده‌های بلندمدت چنین رویه‌ای طی نشد. وخیم‌ترین حالت بلندمدت‌ها در سال ۹۵ دیده می‌شود. در ۵ ماه از سال گذشته، حجم سرمایه‌گذاری بلندمدت نزولی شده بود. در ۵ ماه دیگر نیز رشد کمتر از یک درصد برای بلندمدت‌ها ثبت شده بود. برعکس سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت سال را با توپ پر طی می‌کرد.

در نیمه اول پارسال، کوتاه‌مدت‌ها همواره رشد بالای ۳ درصد را در یک ماه ثبت کرده بودند. این حرکت معکوس موجب شد تا بالاخره حجم سپرده‌های کوتاه‌مدت در بازار پول از سپرده‌های بلندمدت پیشی بگیرد. پس از آن نیز این روند ادامه پیدا کرد و اختلاف در هر ماه شدت می‌گرفت. در سال‌جاری نیز تا خرداد ماه این روند ادامه پیدا کرد. رشد سرمایه‌گذاری بلندمدت کمتر از یک درصد بود و سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت رشد ماهانه بالای 2/5 درصد را ثبت کرده بود. اما به نظر در تیرماه یک سکته خفیف در این روند ایجاد شد. رشد سپرده‌های کوتاه‌مدت به 1/1  درصد تنزل یافت. این عدد کمترین رشد ماهانه سپرده‌های کوتاه‌مدت در دو سال اخیر محسوب می‌شد؛ البته در بازه اعداد مثبت. یعنی هر گاه حجم سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت در یک ماه رشد می‌کرد، عددی بالاتر از ۲ درصد ثبت شده بود. از طرف دیگر سرمایه‌گذاری بلندمدت نیز در تیر ماه نفس تازه‌ای گرفت. بلندمدت‌ها در اولین ماه تابستان رشد بالای ۳ درصدی را در بازه ماهانه ثبت کردند. از خرداد ۹۵ به این سو، سرمایه‌گذاری بلندمدت هیچ گاه رشد بالای یک درصد را هم حتی به خود ندید.

شکاف عمیق دو جنس از سپرده‌ها

اما این سکته موجب ایست کامل روند کوتاه‌مدت‌ها و بلندمدت‌ها نشد؛ چراکه در مردادماه، بار دیگر سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت رشد بالای ۳ درصد را ثبت کرد. هر چند سپرده‌های بلندمدت نیز توانستند میزان رشد ماهانه خود را بالای1/6 درصد نگه دارند. در واقع مردادماه یک ماه خاکستری برای روند سپرده‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت بود؛ چراکه با وجود رشد سپرده‌های کوتاه‌مدت، سپرده‌های بلندمدت نیز رشدی قابل‌ملاحظه کردند اما شاید تغییر عمده باید در شهریور اتفاق بیفتد؛ در ماهی که نرخ سود سپرده‌ها به ۱۵ درصد تقلیل یافته و انتظار می‌رود که افتی در رشد سپرده‌های کوتاه‌مدت دیده شود و از آن طرف رشدی مناسب در سپرده‌های بلندمدت رویت شود. در واقع یکی از هدف‌های سیاست‌گذار پولی نیز همین بود. بانک مرکزی درصدد بود تا درجه ماندگاری منابع بانک‌ها را افزایش دهد و سهم بلندمدت‌ها باز پس گرفته شود. هر چند با توجه به فاصله‌ای که اکنون بین سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت پدید آمده، بعید است در آینده‌ای نزدیک جایگاه آنها در بازار پول جابه‌جا شود.

در مردادماه امسال، حجم سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت از حد نصاب ۶۰۰ هزار میلیارد تومان برای اولین بار عبور کرد و به 604/6 هزار میلیارد تومان رسید. درحالی‌که حجم سرمایه‌گذاری بلندمدت در همین ماه، ۵۱۴ هزار میلیارد تومان گزارش شده؛ این یعنی اختلاف بین سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت به ۹۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. این عدد، بیشترین فاصله‌ای است که کوتاه‌مدت‌ها از بلندمدت‌ها گرفته‌اند. به نوعی می‌توان گفت که منابع بانک‌ها در میانه تابستان، در شرایط ناپایدار قرار گرفت؛ چراکه حجم اصلی منابع بانک‌ها به سپرده‌های کوتاه‌مدت اختصاص پیدا کرده بود. سستی این سپرده‌ها به این جهت است که وقوع هر نوسانی در بازارهای دیگر مالی، می‌تواند این سپرده‌ها را به‌سوی خود روانه کند. هر شوک سیاسی یا اقتصادی این قابلیت را دارد که منابع بانک‌ها را با مشکل جدی روبه‌رو کند. باید دید که افت نرخ سود سپرده‌های کوتاه‌مدت در شهریور باعث شده تا این وضعیت بهبود یابد یا خیر. برای پاسخ به این سوال باید تا گزارش بعدی بانک مرکزی صبر کرد.
پرواز صندوق مسکن

سپرده‌های موجود در صندوق پس‌انداز مسکن در سال‌ جاری رشد مضاعفی یافته است. در مردادماه میزان سپرده‌های این صندوق، رشد ۹۲ درصدی را نسبت به مرداد سال گذشته ثبت کرده است. یعنی حدود پس‌انداز مردم در صندوق پس‌انداز مسکن در مرداد ۹۶ نسبت به سال گذشته به مرز ۲ برابر و عدد 6/8 هزار میلیارد تومان رسیده است. تزریق منابع به صندوق پس‌انداز مسکن، در مقیاس ۵ ماهه نیز تایید می‌شود. رشد منابع صندوق در ۵ ماه نخست امسال، 22/8 درصد گزارش شده است. درحالی‌که این رشد نیز در ۵ ماه نخست سال گذشته، عدد کمتری ثبت شده و در زیر بازه ۲۰ درصد بود. اعداد و آمار گویای آن است که استقبال از طرح مسکن یکم، بیشتر شده است.

سپرده‌های قرض‌الحسنه به جز صندوق مسکن، روند دیگری را سپری می‌کند. در واقع اقبال به صندوق مسکن در طرح‌های دیگر قرض‌الحسنه دیده نمی‌شود. سایر حساب‌های قرض‌الحسنه در مرداد ۹۶، 21/4 درصد نسبت به مرداد سال قبل رشد کردند. درحالی‌که این عدد در سال گذشته بیشتر بود، یعنی میزان رشد سالانه در ماه مشابه سال قبل عدد بزرگ‌تری بود. در مقیاس ۵ ماهه، این کاهش رغبت کرد بیشتری پیدا می‌کند. در ۵ ماه نخست سال گذشته، سایر حساب‌های قرض‌الحسنه 2/6 درصد رشد کرده بودند، اما در سال‌جاری این رشد به 0/1 درصد رسید. با نگاهی دقیق‌تر مشخص می‌شود که در پنجمین ماه سال، میزان سپرده‌ها در سایر صندوق‌های قرض‌الحسنه کاهش یافته است. این کوچ سپرده‌ها به میزان تقریبی ۱۰۰ میلیارد تومان ثبت شده است.