«استاد تمام دانشکده علوم زیست‌محیطی دانشگاه آلمان بودم»؛ «انستیتویی برای دانشگاه سازمان ملل برای مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع زیست‌محیطی تأسیس کردم، این انستیتو اولین انستیتویی است که در تاریخ سازمان ملل دوره دکتری برگزار می‌کند و مدرک می‌دهد»؛ این کارنامه نشان می‌دهد که اهتمام اردکانیان حفظ محیط‌زیست و منابع محدود زیستی در سطحی کلان و جهانی است. آنچه در این گفت‌وگو  بر آن تأکید داشت تغییر یک گفتمان بود، مدیریت تأمین و عرضه باید به مدیریت تقاضا تبدیل شود که رویکردی اجتماعی می‌خواهد نه صرفاً مهندسی . اردکانیان معتقد است ظرفیت‌ها در کشور به گونه است که می‌توان از بحران آب گذشت.

هم‌زمان با معرفی رضا اردکانیان به‌عنوان وزیر پیشنهادی نیرو به مجلس با او در خصوص برنامه‌هایش در دولت دوازدهم و مباحث روز این حوزه به گفت‌وگو نشستیم. متن گفتگو با او را در ادامه می‌خوانید:

بحران آب یکی از دغدغه‌های اصلی کشور است و بسیاری اعتقاددارند در صورت بی‌توجهی به نحوه مصرف و اصلاح این روند، شاهد منازعاتی بر سر آب در سال‌های آینده خواهیم بود؛ موضوعی که به نظر می‌رسد مورد اعتقاد شما نباشد.   چه برنامه‌ای در این زمینه‌دارید و ارزیابی شما از این مسائل چگونه است؟

یکی از مواردی که باید به آن توجه داشت نحوه مصرف منابع طبیعی و ازجمله آب در کشورمان است. اگر تغییر اقلیم و خشک‌سالی نداشته باشیم. اگر مخالفت برای جابجایی آب از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر هم نداشته باشیم، اما نحوه مصرفمان به همین روال موجود باشد به مشکل برخواهیم خورد و هر چه قدر این مشکل دیرتر بروز پیدا کند حل آن سخت‌تر و با هزینه‌های بیشتری همراه است. تصور کنید در نقطه A صد میلیون مترمکعب آب نیاز داریم و این آب را از منطقه B به آنجا منتقل می‌کنیم. این آب اگرچه آبادانی ایجاد می‌کند ولی اگر روال مصرف مطابق با روال سابق باشد، این جمعیت از اطراف به آنجا می‌آید و چند سال بعد با جمعیت بیشتری و سرمایه‌گذاری سنگین‌تری که ناشی از مصرف بی‌رویه آب ایجادشده همراه خواهد بود. در خصوص بحران آب در کشورمان اگرچه همه وزرا به‌درستی به مشکلات کشورمان در این زمینه اشاره کردند، اما به باور من مسائل مورد تأکید آن‌ها مشکلاتی است که در شرایط کنونی در اولویت قرار ندارد. تغییرات اقلیم و خشک‌سالی ازجمله مواردی است که مورداشاره آن‌ها بوده و به نظر من این مسائل از ابتدا باید به انتها برود. درواقع پرداختن و تأکید به این مشکلات باعث می‌شود که ما از پرداختن به کارهایی که خودمان باید انجام بدهیم دور شویم. انتقال آب در کشور خشک و نیمه خشکی همچون ایران در مقاطعی ضرورت است ولی به‌شرط و شروطی. همان‌طور که در نقطه‌ای که آب هست باید بررسی شود که بر اساس اصول فنی امکان جابجایی آب فنی است یا خیر در خصوص جایی که انتقال آب به آنجا صورت می‌گیرد نیز باید بررسی شود که آیا اساساً این انتقال آب در آن منطقه پاسخگو خواهد بود یا خیر.

باید قبل از هرگونه تصمیم‌های این‌چنینی بررسی کنیم که آیا اساساً کاهش تلفات آب را جدی می‌گیریم یا خیر. یا اینکه بررسی کنیم چه میزان از پساب‌های تصفیه‌شده استفاده می‌کنیم. آیا ارزش اقتصادی آب در حد متعارف دیده می‌شود و اگر به این مسائل توجه نکنیم و تنها به دنبال راهکارهایی این‌چنینی باشیم مانند مجروحی است که به بیمارستان انتقال داده‌شده و خونریزی داخلی دارد ولی بدون توجه به خونریزی داخلی تنها به او خون تزریق کنیم. درواقع منظورم از این مثال این است که باید مسائل را اولویت‌بندی کنیم. باور دارم عده‌ای حساب‌شده در دنیا روی موضوع جنگ آب‌کار می‌کنند تا این مسئله عادی شود. اعتقادم این است که در کشورمان هم نیروی انسانی و هم‌پتانسیل و ظرفیت و هدف‌های مشترک و نقاط روشنی است که می‌توانیم مسائل را حل کنیم. باید بپذیریم هر دوره‌ای اقتضائاتی دارد. دوره‌ای تمرکز روی آب‌های سطحی است که از این دوره تحت عنوان مدیریت تأمین و عرضه عنوان می‌شود، اما وقتی وارد مدیریت تقاضا می‌شویم عرضه و تقاضا متفاوت است. در موضوع تقاضا در را به روی علوم اجتماعی باز می‌کنیم و در دوره تأمین حتی می‌توانیم پشت درهای بسته هم با منابع مالی به ارائه طرح و اجرای آن بپردازیم.

در خصوص مسئله آب باید به روایت واحدی برسیم و همه باید مشارکت کنند. تقسیم‌بندی در این زمینه سم است. هم در دولت و هم در بیرون سازمان و دولت نباید به تقسیم‌بندی تن دهیم. در حال حاضر حساسیتی در خصوص بحران آب در جامعه ایجادشده است و باید از این حساسیت در مسیر درست استفاده شود. علاقه‌مندی جوانان در خصوص کمبود آب و صرفه‌جویی آن، اهمیت زیادی دارد و باید با تمهیداتی با انتقال اطلاعات صحیح در یک راستا قرار دهیم. اگر توفیق داشتم تا در وزارت نیرو انجام‌وظیفه کنم به دنبال تقسیم ظرفیت‌ها نخواهم بود. از دامن زدن مسائل بین قوم‌ها و استان‌ها باید پرهیز کنیم. مردم انتظارات و مشکلات زیادی دارند و انتظار دارند دولت عالمانه و با جامع‌نگری به مسائل نگاه کند. من برای حل مشکلات این حوزه خوش‌بین هستم. در ۱۰ سال گذشته با ۴۵ کشور دنیا درزمینهٔ آب همکاری داشته‌ام و با امکاناتی که داریم مسائل را حل می‌کنیم. البته باید بدانیم شیوه مصرف چه در آب و برق شیوه درستی نیست. بر اساس گزارش‌های اعلام‌شده امسال نسبت به سال گذشته ۷.۳ درصد رشد پیک داشتیم و این برای کشوری که در آستانه تحول برای رونق و تولید است ناشی از مصرف‌گرایی است. در این زمینه باید کارکنیم. این روش مصرف در آب و برق و نه در هیچ ماده طبیعی دیگر قابل‌قبول و قابل‌دوام نیست. باید این اعتماد در مردم به وجود بیاید که با تغییر معنادار در نحوه مصرف، مشکلات در این خصوص از بین می‌رود.

یکی از نکات مغفول در کشورما سرمایه‌گذاری روی انرژی‌های نوین و انرژی های تجدید پذیر برای تولید برق است. ایران کشوری است که تقریبا در طول سال از آفتاب و نور خورشید برخوردار است اما سرمایه گذاری جدی برای استفاده از این ظرفیت نشده است.  در حوزه آب نیز همین‌گونه است. باوجود ظرفیت‌های بزرگی که بواسطه دریای خزر درشمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب کشور وجود دارد چرا روی صنایع آب‌شیرین‌کن و انتقال اب شیرین به مرکز ایران برای رونق کشاورزی و سایر مصارف سرمایه گذاری نشده است؟  دولت چه برنامه‌ای برای استفاده از این ظرفیت‌ها دارد؟

همه این مواردی که به آن اشاره کردید امکان‌پذیر است. انرژی پاک و تجدید پذیر برای ایران، منبع قابل‌توجهی است و نه صرفاً برای کاهش آلودگی بلکه در ارتباط با اشتغال‌زایی نیز مؤثر است. می‌توانیم روی این موضوع در شرایطی که تأمین آب سخت است، حساب بازکنیم. این کار عملی است ولی محاسبه خود را می‌خواهد. دولت باید تضمین‌های لازم را انجام دهد. هزینه تولید برق از ۱۲ سنت در حال حاضر به ۹ و نیم سنت کاهش پیداکرده است و این مسئله گامی مثبت است و  البته همچنان باقیمت‌های جهانی که ۴ سنت است فاصله‌داریم.

برای استفاده از ظرفیت‌های انرژی‌های تجدید پذیر، استارآپ ها ظرفیت‌های زیادی در این زمینه‌دارند و می‌توان از این شرکت‌های نوپا که بر پایه فناوری و دانش روز هستند درزمینهٔ صرفه‌جویی در مناطق زیست‌محیطی استفاده کرد. در جلسه‌ای که با اساتید دانشگاه داشتم عنوان شد که در ۲۰ سال گذشته ۸ هزار فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد و دکتری در رشته‌های محیط‌زیست داشتیم و این تعداد ظرفیت زیادی است و عدد دلگرم‌کننده‌ای است. بنابراین کشورمان ظرفیت‌های زیادی برای استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر دارد و باید از آن استفاده کرد، اما همان‌گونه که به آن اشاره کردم این ظرفیت‌ها نباید مانع و دلیلی برای بی‌توجهی به نحوه مصرف منابع در کشور باشد. تغییر الگوی مصرف و الگوی کشت و معیشت مردم تدارک دیدن کار راحتی نیست.  وزارت نیرو باید دری باز کند به عرصه جدید و با کارشناسان مجرب در این زمینه همکاری کند.  اعتقادم این است حساسیت نمایندگان بازتابی از حساسیت مردم است ولی نباید فراموش کنیم هرگونه مجادله در رأس هرم  و حکومت می‌تواند ناشی از فقدان گفتگو باشد و با شفافیت و گفتمان در این خصوص ابهام‌ها برطرف می‌شود. اگر به نقطه‌ای برسیم که برای نحوه مصرفمان درزمینهٔ منابع طبیعی ازجمله آب و برق نگران شویم این نقطه آغاز حل مسئله است. ما کارهای بزرگ‌تر از این انجام داده‌ایم.

یکی از مواردی که در خصوص جنابعالی مطرح می‌شود این است که به دنبال رویه سدسازی هستید و این مسئله با توجه به تبخیر آب و شرایط زیست‌محیطی کشورمان به اعتقاد بسیاری از منتقدان به سدسازی روش صحیحی نیست. با توجه به اینکه شما از شهر قنات ها هستید و  زمانی که بشر تمدن نداشته در ایران چنین دانش خارق العاده ای برای انتقال آب به زیر زمین و نگهداری این مایع حیات وجود داشته می توانیم امیدوار باشیم که شما بیش از سایرین در خصوص نگهداری و حفظ و توسعه منابع آبی کشور کوشا باشید؟

طرفدار کار ضروری در هر دوره هستم. اولویت اصلی کار را توجه به نحوه صحیح استفاده از منابع زیست‌محیطی می‌دانم. من شرکت سدسازی ندارم که نگران بیکاری آن‌ها باشم. در دوره‌ای باید آب‌ها را مهار می‌کردیم و باید تمرکز می‌کردیم تا در دوره کوتاه منابع آب‌های سطحی را کنترل کنیم. آن دوره سپری‌شده است. بخش‌هایی هنوز باقی است ولی توجه بیشتر باید به اقتضائات دوره مدیریت تقاضا باشد. این‌که آب‌ها را چگونه مصرف می‌کنیم. باید به این مسئله توجه داشت که آیا  نقاط کم آب همه کارهایی که لازم است درزمینهٔ نحوه مدیریت مصرف انجام می‌دهند یا خیر. چون اگر به این مسائل توجه نکنند آب‌های جدید هم مصرف می‌شود و مشکلات همچنان باقی خواهد ماند. باید قبل از هر ونه اقدام بررسی شود که مناطق پرآبمان آیا همه کارهایی که اقتضا منابع پرآب است را انجام می‌دهند یا خیر؟ این‌ها مسائلی است که باید مورد گفتمان قرار گیرد. یک مستشرق آلمانی شگفتی ساخت قنات در ایران را با ورود بشر برای اولین بار به کره ماه مقایسه کرده بود.  بنابراین ملتی که تعاملی صحیح با طبیعت داشته، قطعاً می‌تواند مسائل خود را مدیریت کند. این مسئله زمانی که اقدام به تأسیس مرکز بین‌المللی قنات کردیم و می‌خواستیم مجوز آن را از یونسکو بگیریم باعث غرورمان شد.

کارهای بزرگی انجام‌شده است. در ۱۰ سال گذشته تمرکزم بر روی حفاظت منابع  زیستی بوده است و استاد تمام دانشکده علوم زیست‌محیطی دانشگاه آلمان بودم. انستیتویی برای دانشگاه سازمان ملل برای مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع زیست‌محیطی تأسیس کردم، این انستیتو اولین انستیتویی است که در تاریخ سازمان ملل دوره دکتری برگزار می‌کند و مدرک می‌دهد.  دوستانی که این مسائل را مطرح می‌کنند دغدغه‌هایشان را مطرح می‌کنند و مطمئن هستم این‌گونه قضاوت‌ها با گفتگو اصلاح می‌شود.